Britten zitten in hun maag met ‘tankeroorlog’

Het was niet de vraag of het zou gebeuren maar wanneer Iran zou toeslaan. Het aan de ketting leggen van de Iraanse tanker Grace 1 in Gibraltar, begin deze maand, zou niet zonder gevolgen blijven, dreigde Teheran. De eerste actie liet niet lang op zich wachten: op 11 juli kan de Britse oorlogsbodem HMS Montrose in de Straat van Hormuz op het nippertje voorkomen dat de Republikeinse Garde van Iran de tanker British Heritage entert. Maar acht dagen later is het wel raak: de Stena Impero valt in handen van de Garde en wordt naar een Iraanse haven geleid. De prooi is binnen.

Het is zeker geen toeval dat Teheran vrijdag toesloeg. In de ochtend valt in Gibraltar het besluit om de inbeslagname van de Iraanse tanker Grace 1 met 30 dagen te verlengen. Daarmee wordt het Iran duidelijk dat het schip niet zoals wordt geëist weer snel wordt vrijgegeven. Voor Teheran is het daarom zaak snel een ‘ruilmiddel’ te hebben. Dat lukt later op de dag: de Stena Impero valt in haar handen waarmee de ‘tankeroorlog’ echt is losgebrand. Het wordt oog om oog, tand om tand, tanker om tanker.

Met de Iraanse overval is Groot-Brittannië tussen de wielen geraakt in de race tussen Donald Trump en ayatollah Khamenei om het eigen gelijk. Het is een pijnlijke situatie voor de Britten. Allereerst is er de vraag waarom de Iraanse tanker aan de ketting werd gelegd. Als zij inderdaad olie vervoerde voor Syrië, dan heeft Iran daarmee internationale sancties tegen dat land gebroken. Maar de Grace 1 zou zeker niet de eerste tanker zijn die koers heeft gezet naar Syrië. Het lijkt er daarom op dat Groot-Brittannië op verzoek van de VS heeft gehandeld om tegenover Iran een daad te stellen met het opbrengen van de tanker. Een stelling die Spanje onderschrijft.

Voorts is de vraag gerechtvaardigd waarom Groot-Brittannië zo lang heeft gewacht met een betere beveiliging van de eigen tankers. In de smalle Straat van Hormuz – de belangrijkste vaarroute van olietankers in heel de wereld, opereerde één Brits marineschip, de HMS Montrose. Ondanks alle dreigementen van Iran is er nu pas een tweede oorlogsbodem, de HMS Duncan, onderweg.

Het gedraal onderstreept de uiterst lastige positie van Groot-Brittannië in dit conflict. Aan de ene kant kan het zich niet permitteren dat een land zich vergrijpt aan zijn olietankers en moet het dus spierballen laten zien, aan de andere kant wil het de spanningen in de crisis rond het Iraanse kernwapenprogramma niet verder laten oplopen.

Donald Trump mag dan vorig jaar het in 2015 gesloten kernakkoord met Iran hebben verscheurd, Groot-Brittannië maakt deel uit van de groep Europese ondertekenaars die het Trumps besluit niet eens zijn. Volgens hen voldeed Iran wel aan de afspraken – bevestigd door inspecteurs van de IAEA, en was het daarom niet terecht om het land opnieuw te straffen met snoeiharde sancties zoals Trump heeft gedaan. Sancties die Iran hard raken omdat zij gericht zijn op zijn banktegoeden en de allerbelangrijkste bron van inkomsten, olie.

De Britse diplomatie zal nu met die van andere landen overuren moeten maken om te voorkomen dat de escalatie nog verder oploopt. Na Trumps besluit zit er geen rem meer op het conflict. De VS blijft zijn troepenmacht in de regio opbouwen – voor het eerst sinds 2003 worden er nu weer Amerikaanse troepen in Saudi-Arabië gestationeerd, en Iran laat zien dat het zich ook niet langer geroepen voelt zich aan het kernakkoord te houden. Het verrijkt weer uranium boven de toegelaten marge en overschrijdt daarbij ook de voorgeschreven hoeveelheid. Een reactie, die Trump weer bevestigd in zijn besluit omdat Iran zich niet aan de regels houdt.

Toch is de weg van de diplomatie nog niet dicht. Volgens Amerikaanse commentatoren zou Donald Trump in deze crisis enige afstand hebben genomen van zijn adviseurs, met voorop de nationale veiligheidsadviseur John Bolton, om Iran hard aan te pakken. De president zit ook niet te wachten op een oorlog in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Bovendien geeft Iran aan dat het bereid is om te praten.

Zijn minister Mohammad Javad Zarif (Buitenlandse Zaken) deed afgelopen week tijdens een bezoek aan New York een handreiking richting de VS. Iran zou formeel en permanent akkoord willen gaan met extra inspecties van zijn nucleaire programma in ruil voor de opheffing van de Amerikaanse sancties. Daarmee zou Teheran de in 2015 gemaakte afspraak om daarmee in 2025 te beginnen nu al in praktijk willen brengen.

Het aanbod geeft aan dat Iran in de hoek zit waar de meeste klappen vallen. De sancties zijn wurgend en een militaire confrontatie met de VS zal uiteindelijk nooit kunnen worden gewonnen. Het is intussen aan Europa, inclusief Groot-Brittannië, om tot een oplossing te komen voordat het kernakkoord definitief in de prullenmand ligt en deze ‘tankeroorlog’ de voorbode wordt van een echte oorlog.