Filosofe Ágnes Heller probeerde Auschwitz te begrijpen en was uitgesproken kritisch op Orbán
De Hongaarse filosofe Ágnes Heller is vrijdag op negentigjarige leeftijd overleden. Heller, die in de jaren zeventig Hongarije moest verlaten vanwege haar kritiek op het communistische regime en die de laatste jaren zeer kritisch was over premier Viktor Orbán, keerde tijdens haar vakantie aan het Balatonmeer niet terug nadat ze was gaan zwemmen.
Holocaust
Ágnes Heller werd geboren in een prominente Joodse familie in Boedapest. Zelf wist ze aan deportatie te ontkomen, maar haar vader en veel familieleden overleefden de Holocaust niet. Dat, en haar latere ervaringen met totalitaire regimes, waren bepalend voor haar filosofische interesse in kwaad en goed en in de vraag hoe menselijke moraal ontstaat. “Mijn leven lang heb ik Auschwitz en de goelag willen begrijpen”, schreef ze in haar autobiografie.
Ze ging na de oorlog scheikunde en natuurkunde studeren, maar veranderde van studierichting na een lezing van de filosoof György Lukács. In 1947 werd ze lid van de communistische partij, maar net als Lukács ontwikkelde ze zich tot een kritische marxist, die zich verzette tegen het vanuit de Sovjet-Unie gedicteerde centralisme.
Het zou haar in de jaren daarna regelmatig in conflict brengen met de communistische autoriteiten. Ze werd twee keer uit de partij gezet en verloor na de opstand van 1956 haar baan aan de universiteit van Boedapest omdat ze weigerde Lukács aan te geven. Samen met hem behoorde ze eind jaren zestig tot de kern van de Boedapester School, een groep neo-marxistische filosofen die het bestaande communisme bekritiseerde en radicale democratisering bepleitte.
Afkeer van ‘ismes’
Om die reden werd het werken haar begin jaren zeventig volkomen onmogelijk gemaakt en emigreerde Heller met haar echtgenoot naar Australië. Later verhuisden ze naar New York, waar Heller 25 jaar lang de Hannah Arendt-leerstoel bekleedde aan The New School for Social Research. De laatste jaren leefde ze in Boedapest. Daar bleef ze tot het laatst actief als filosofe.
De voormalige marxist ontwikkelde in de jaren tachtig een sterke afkeer van ideologieën en ‘ismes’. Het streven naar een perfecte, rechtvaardige samenleving leidt volgens haar onherroepelijk tot totalitaire regimes.
Heller ontwikkelde zich afgelopen jaren tot een van de meest uitgesproken critici van de Hongaarse premier Viktor Orbán. In een interview met de Poolse website Krytyka Polityczna vorig jaar omschreef ze hem als een tiran die nationalisme gebruikt om haat te creëren en die bezig is van Hongarije opnieuw een feodale staat te maken.
Gelijktijdig bekritiseerde ze de verdeeldheid van de Hongaarse oppositie. Ze was voor de verkiezingen van 2018 een van de eersten die bepleitten dat linkse oppositiepartijen desnoods bereid moesten zijn met de rechtse oppositiepartij Jobbik samen te werken.
Ágnes Heller is geboren op 12 mei 1929 in Boedapest, ze stierf op 19 juli 2019.