Direct naar artikelinhoud
StikstofOplossingen

Het kaartenhuis is ingestort. Wat nu met het stikstofprobleem?

Bij wijze van protest tegen de aanleg van een verbindingsweg door Amelisweerd werd in 2009 een kudde koeien uitgerust met dekjes met de afbeeldingen van auto's.Beeld ANP

Wat ging er mis bij de Nederlandse aanpak van stikstof? En hoe moet het verder nu allerlei bouwprojecten niet toegestaan zijn?

Het is een kaartenhuis dat in elkaar is gestort. Nederland dacht een slimme manier te hebben om beschermde natuurgebieden te behoeden voor te veel schadelijk stikstof. Maar die slimmigheid is in strijd met de Europese wet en dus ongeldig, oordeelde de Raad van State eind mei. Het gevolg: vliegveld Lelystad kan voorlopig niet open, de A27 bij Utrecht niet verbreed, geen uitbreiding van veestallen. Het gaat om honderden zaken.

Hoe zag het kaartenhuis eruit? Het werd door CDA en PvdA ontworpen in 2013, opgeleverd in 2015 en droeg de naam Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Het bevatte maatregelen die op termijn mogelijk soelaas zouden bieden tegen de negatieve effecten van stikstof in de natuur. Stikstof komt vooral uit de landbouw (via ammoniak in mest), maar ook van het wegverkeer, van huishoudens en overgewaaid uit het buitenland.

Stikstof zorgt voor verzuring van de grond en mineralentekorten, waardoor kwetsbare planten en dieren verdwijnen. Dat zou afgeremd kunnen worden door bijvoorbeeld stikstofrijk gras te verwijderen en heide aan te planten. Vooruitlopend op dat natuurherstel gaf de overheid alvast toestemming voor vervuilende activiteiten, zoals wegenbouw of uitbreiding van boerderijen. Op deze manier dacht Nederland te voldoen aan de Europese natuurwet, die bepaalt dat de toestand in beschermde natuurgebieden niet mag verslechteren.

Beeld Sander Soewargana

Bij milieuorganisaties en sommige politici bestond van meet af aan twijfel: was dit kaartenhuis juridisch wel in orde? Nee dus. De Europese wet stelt dat herstelmaatregelen metéén genomen moeten worden en bovendien een bewezen effect moeten hebben.

Wat dat laatste betreft: sinds de invoering van de PAS met zijn herstelmaatregelen is de hoeveelheid stikstof in de Nederlandse natuur niet afgenomen. Die is zelfs toegenomen.

Minister Schouten van landbouw en natuur ziet zichzelf voor twee opgaven geplaatst. Ten eerste: zorgen dat er toch wegen, bedrijven en stallen gebouwd kunnen worden in de buurt van Natura2000-gebieden, met behulp van een nieuwe ‘stikstoftoets’. Ten tweede: zorgen dat Nederland minder stikstof produceert. 

Welke mogelijkheden zijn er?

1. Niks doen

In een Kamerdebat over het stikstofvonnis van de Raad van State zei Roy van Aalst van de PVV: “Het is een enorme klap voor onze economie. Die wordt kapotgemaakt door linkse milieugekkies. De PVV wil keiharde actie van de regering tegen deze uitspraak. Zorg voor vrijstelling. Negeer het, lap het aan je laars. Het maakt ons niks uit, als er maar een streep gaat door de milieubetutteling.” Dat zal niet gaan, antwoordde minister Schouten, omdat de rechter heeft geoordeeld dat Nederland zich niet aan de wet houdt. Schouten: “Wat gebeurt er als je je niet aan de regels van de rechter houdt? Tja, daar kunt u zich ook allerlei voorstellingen bij maken. Het is bijzonder dat wetgevers eigenlijk zoeken naar manieren om de wet niet te volgen.”

2. Natuurgebieden schrappen

De Nederlandse Natura2000-gebieden zijn door de regering aangedragen bij de EU. Het gaat om ongeveer 8 procent van het landoppervlak. Dat is minder dan bijvoorbeeld België, waar 13 procent van het land Natura2000 is. In de hele EU is zo’n 18 procent van het oppervlak natuurgebied.

De beschermde status opheffen, is vrijwel onmogelijk. Het kan alleen als Nederland de EU ervan overtuigt dat bescherming niet meer nodig is, omdat de kwetsbare planten of dieren zijn uitgestorven, buiten toedoen van de mens. “Reken u niet rijk”, zei minister Schouten tegen Kamerleden die van Natura2000 af willen.

3. Nieuw kaartenhuis bouwen

Er bestaan manieren om toestemming te krijgen voor vervuilende activiteiten bij natuurgebieden, zónder dat de PAS om de hoek komt kijken. Maar dat zijn strenge en ingewikkelde procedures. De PAS werd juist opgetuigd om die te omzeilen. Toch zal er een nieuw, en dan stevig kaartenhuis moeten komen, omdat Nederland bijvoorbeeld extra huizen wil bouwen. In een dichtbevolkt klein land bevindt een nieuwe woonwijk zich al gauw in de buurt van een natuurgebied. Dat moet juridisch geregeld worden. Er is, in de woorden van de minister, behoefte aan ‘een afwegingskader voor toestemmingverlening’.

4. Minder stikstof produceren

Dat is het doel op lange termijn. De toestand in de Nederlandse natuurgebieden is over het algemeen beneden het gewenste niveau. Behalve voorkomen dat het slechter wordt, moet op veel plaatsen eerst gezorgd worden dat het beter wordt. Maar hoe krijgen we minder stikstof in de natuur? Met een hek in de lucht de toevoer uit het buitenland tegengaan, wordt lastig, antwoordde minister Schouten op een opmerking van de PVV.

De SGP riep op tot ‘innovatie’, technische maatregelen om stikstof te reduceren. In het geval van de landbouw – veruit de grootste bron van stikstof in Nederland – valt te denken aan luchtwassers op veestallen. Dat is in lijn met wat er in het regeerakkoord staat: ‘technische maatregelen’ hebben voor de regering ‘de voorkeur boven volumebeperkende maatregelen’ (lees: inkrimping van de veestapel). Maar na de uitspraak van de Raad van State concludeerde Schouten: “Tegelijkertijd zal innovatie alleen onvoldoende zijn om de grote opgave die voor ons ligt in te vullen.”

Komt inkrimping van de veestapel dan toch in beeld? Er is in ieder geval 180 miljoen beschikbaar voor een ‘warme sanering’ van de varkenshouderij. Buiten de landbouw valt te denken aan een lagere maximumsnelheid voor auto’s, en schonere brandstof voor schepen en vliegtuigen. Vrijwel elke denkbare maatregel stuit op weerstand van een deel van de Tweede Kamer. PvdA’er Moorlag verzuchtte over de stikstofaanpak: “Ik schat in dat dit een clash van orthodoxieën wordt.”

Bouwend Nederland wil een noodwet

Door de gerechtelijke uitspraken over grote bouwprojecten, groeit de nervositeit bij bouwers en planners. Belangenvereniging Bouwend Nederland pleit voor een noodwet, om bouwprojecten toch te laten doorgaan.

Volgens een woordvoerder hebben bouwers behoefte aan duidelijkheid wanneer een project wel of niet kan doorgaan. “Het moet eenduidig worden welke beslissingen gemeenten of provincies nemen.”

Sinds de uitspraak bij de Raad van State, liggen vooral rechters dwars. Andere projecten kunnen mogelijk gewoon doorgaan, ze liggen nu stil door de ontstane onduidelijkheid, zegt de woordvoerder.

“We moeten voorkomen dat projecten onnodig worden vertraagd. Er is veel onzekerheid, en dat is zorgwekkend in een tijd dat er een groot huizentekort is.” Daarom wil Bouwend Nederland ook dat er een helpdesk komt, waar gedupeerden naartoe kunnen bellen.

Hoeveel projecten dreigen niet door te gaan, kan de woordvoerder nog niet zeggen. Dat is Bouwend Nederland nog aan het onderzoeken.

Lees ook:
Vreugde en verbazing na stikstofoordeel: ‘Een uitspraak met zulke grote gevolgen vergt politieke moed’
Juristen zijn verrast, milieuorganisaties verrukt: de Nederlandse aanpak van stikstof blijkt in strijd met de wet.

Drie grote projecten lamgelegd: het stikstofvonnis krijgt steeds meer gevolgen
Geen bredere A27, geen industrieterrein op vliegbasis Twente, geen windmolens in Delfzijl: het ‘stikstofvonnis’ van de Raad van State krijgt steeds meer gevolgen.