Straks moet elke Amsterdamse arrestant over dat ene bruggetje

In de noordoosthoek van de Haarlemmermeer staat een groot, wit gebouw. Ingeklemd tussen de Buitenveldertbaan en de Zwanenburgbaan van Schiphol, de A4 en de opslagplaats van een bouwbedrijf. Het is er kaal, winderig – en doorgaans compleet verlaten.

Hier, in het Justitieel Complex Schiphol (JCS), moet het een komen en gaan worden van politiebussen en -auto’s. Eerder dit jaar maakten de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) en minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie en Veiligheid, CDA) een belangrijk besluit bekend: vanaf 2020 zullen alle Amsterdamse arrestanten worden ondergebracht in een vleugel van het JCS. Het gaat volgens een intern stuk om zo’n 30.000 mensen per jaar.

Het idee achter de arrestantenverhuizing, door Halsema en Grapperhaus gelanceerd met een gezamenlijk interview in Het Parool, is begrijpelijk. Amsterdam kampt met een ernstig tekort aan agenten. De drie cellenblokken in de stad zijn verouderd, het complex op Schiphol staat juist voor een groot gedeelte leeg. Door de arrestanten – na een verbouwing – naar een vleugel van het JCS te verplaatsen en over te dragen aan de bewakers aldaar, komt er in één klap 172 fte aan Amsterdamse agenten vrij die meteen de straat op kunnen. „De schoonheid van de eenvoud”, zo karakteriseerde Halsema het plan in Het Parool.

Lees ook eindejaarsinterview met Femke Halsema

Maar als het project één ding niet is, is het eenvoudig. Het gaat om een complexe operatie met een groot aantal betrokken instanties. En bij vrijwel al die partijen leven serieuze bezwaren, zo blijkt uit gesprekken en interne documenten in het bezit van NRC. De marechaussee, het OM, de gemeente Haarlemmermeer, GGD en GGZ, Amsterdamse politieagenten – allemaal hebben ze hun bedenkingen.

Wat door Halsema en Grapperhaus is gepresenteerd als een voldongen feit, is in werkelijkheid nog lang niet zeker. „Rond de zomer” is er een „go/no-go moment”, hebben betrokken instanties te horen gekregen. En zoals het er nu voorstaat, is „het draagvlak bij belanghebbenden nog onvoldoende”, zo valt er te lezen in een presentatie van de politie op 11 juni.

Chinese Muur tussen gemeenten

Het kán, concludeert adviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF) november vorig jaar in een business case die het heeft gemaakt in opdracht van de politie en het ministerie. In de C-vleugel van het complex op Schiphol is ruimte genoeg: voor de arrestanten, hun advocaten en het personeel. Nu wordt alleen een deel van de vleugel gebruikt als aanmeldcentrum voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

Aan één aspect besteedt de rapportage weinig aandacht: Schiphol ligt naast, niet ín Amsterdam. De luchthaven valt onder de gemeente Haarlemmermeer. „Er loopt een Chinese Muur tussen de gemeenten”, zegt Onno Hoes (VVD), waarnemend burgemeester van Haarlemmermeer. „Alles is net wat anders, een paar kilometer verderop.” Hoes stuurde eind vorige maand een brandbrief naar minister Grapperhaus, waarin hij zijn „ernstige zorgen” uitte over het besluit. De brief is mede ondertekend door de lokale politie, OM, GGZ en marechaussee.

Haarlemmermeer is niet alleen een andere gemeente, het valt ook onder een ander arrondissement (Noord-Holland), en een andere veiligheidsregio (Kennemerland). Daardoor heeft een Amsterdamse officier van justitie formeel niets te zeggen over verdachten die vastzitten op Schiphol, ook al worden ze verdacht van een misdrijf in Amsterdam.

Lees ook Pissend, lallend, zingend door hartje Amsterdam

Tijdens een bijeenkomst met betrokken instanties op 9 mei in het Amsterdamse WTC, blijkt dat er met name bij het OM grote weerstand bestaat tegen het plan. Waarom werd het Amsterdamse parket niet betrokken bij dit besluit, vraagt hoofdofficier Nicole Zandee, inmiddels met ziekteverlof. De projectleider zegt dat nog wordt gezocht naar een oplossing voor het juridische probleem. „Als er uiteindelijk onoverkomelijke beletselen zijn, is het mogelijk dat de hele transitie niet doorgaat”, zo zegt hij in het verslag van de bijeenkomst.

Ook Amsterdamse strafrechtadvocaten hebben zorgen over het plan. Zij dreigen werk kwijt te raken. Nu kunnen ze als piketadvocaat bij toerbeurt naar Amsterdamse arrestanten worden gestuurd. Maar als die op Schiphol zitten, vallen ze onder arrondissement Haarlem – en dus komen er Haarlemse raadslieden.

Het is bovendien denkbaar dat het belangrijkste doel van de operatie – flink meer blauw op straat in Amsterdam – helemaal niet gehaald gaat worden. Op termijn komt er sowieso niet 172 maar 117 fte vrij bij de Amsterdamse politie: Halsema en Grapperhaus hebben afgesproken dat meer dan vijftig vrijgespeelde agenten na twee jaar worden overgeplaatst naar andere eenheden in het land.

En ook al is de bewaking op Schiphol straks in handen van de Dienst Justitiële Inrichtingen, er zijn agenten nodig om de arrestanten te verhoren. Dus moeten er straks alsnog dienders naar Schiphol – die kunnen niet de straat op.

Onder Amsterdamse agenten heerst volgens bronnen bij de politie ook onvrede over het plan. Ze vinden de reistijd naar Schiphol, buiten hun werkgebied, te lang.

Pendeldienst

En dan de logistiek. Het JCS is maar via één route te bereiken, en die voert over een smal bruggetje over de A4. Over dezelfde weg moeten ook de manschappen van de Koninklijke Marechaussee uit de aanpalende Koningin Máxima Kazerne, die verantwoordelijk zijn voor de beveiliging van Schiphol. Het is bovendien een belangrijke uitweg bij calamiteiten.

Over dát bruggetje worden straks 200.000 vervoersbewegingen per jaar verwacht, zo waarschuwt Fred Roest van de politie Haarlemmermeer tijdens de bijeenkomst op 9 mei. Hij voorziet, zo staat in het verslag, een „mobiliteitsprobleem” op Schiphol.

Voor het vervoer van de arrestanten naar het JCS wil de Amsterdamse politie een pendeldienst in het leven roepen. Er gaan straks drie bussen per uur van de stad naar Schiphol rijden, 24 uur per dag. De ambitie is om arrestanten binnen een uur op het complex te hebben, zo staat in de business case van AEF.

Maar wat gebeurt er met de arrestanten als ze zijn vrijgelaten? Daarover zijn de plannen een stuk vager. Het terugbrengen van arrestanten naar de stad is juridisch moeilijk: er zitten termijnen aan de tijd dat de politie iemand mag vasthouden. En er stopt wel een stadsbus voor de deur van het JCS, maar die rijdt ’s nachts niet – en ook dan kunnen mensen vrijkomen.

De gemeente Haarlemmermeer en de marechaussee vrezen dat sommige arrestanten gaan rondzwerven op de terminals en rondom de landingsbanen. Die worden slechts door een sloot gescheiden van de weg naar het complex. Het loslaten van de arrestanten zal de marechaussee veel extra werk opleveren, waarschuwt commandant Jennifer de Poorter op 9 mei.

Er zijn nog meer bezwaren of, zoals ze in een politie-presentatie worden genoemd: „bijzondere aspecten”. Zo wordt de zorg voor gedetineerden nu nog door de Amsterdamse GGD en GGZ uitgevoerd. Na de verhuizing wordt dit de verantwoordelijkheid van gezondheidsinstanties in de Haarlemmermeer. „Alle dossiers moeten worden overgedragen”, zegt burgemeester Hoes. „Iedereen weet hoe ingewikkeld dat soort informatieoverdracht vaak is.”

MH17 en Wilders

In het complex is ook een extra beveiligde rechtbank waar grote rechtszaken worden gevoerd. Zoals die tegen PVV-leider Geert Wilders en, vanaf volgend jaar, de verdachten van de aanslag op MH17. In zijn brandbrief eist Hoes van minister Grapperhaus „waarborgen” tegen „vermenging” van arrestanten en bezoekers van rechtszaken.

Betrokkenen vinden dat het allemaal te snel gaat. Instanties moesten het besluit via de krant vernemen – en zijn daar geïrriteerd over. Ze vinden dat ze niet goed gehoord zijn. Vorige week zijn ze allemaal individueel uitgenodigd om bij de Amsterdamse politie nog één keer hun „zorgpunten” kenbaar te maken. De politieke druk is groot: Halsema en Grapperhaus willen dat de extra agenten zo snel mogelijk beschikbaar zijn.

Als de verhuizing überhaupt doorgaat, lijkt het in ieder geval langer te gaan duren dan voorzien. De aankondiging van Halsema en Grapperhaus dat de eerste arrestanten aan het eind van dit jaar over zullen gaan „lijkt vrij ambitieus”, concludeert het verslag van de bijeenkomst op 9 mei.

De gemeente en het ministerie van Justitie en Veiligheid willen niet ingaan op specifieke vragen, omdat het besluit op dit moment nog wordt uitgewerkt. „Het is een groot project met een grote hoeveelheid partners,” aldus J&V. De woordvoerder van burgemeester Halsema: „De nadere gevolgen van de business case, ook voor de partners die door de transitie kunnen worden geraakt, worden nu verder uitgewerkt en in beeld gebracht.”