Direct naar artikelinhoud
Sancties Iran

De wurgmaatregelen waarmee Trump het Iraanse regime op de knieën wil dwingen

De Verenigde Staten hebben maandag de opperste leider van Iran, ayatollah Khamenei, op de sanctielijst gezet. Het is de jongste – mogelijk averechtse – stap in een serie wurgmaatregelen waarmee president Trump het regime in Teheran op de knieën wil dwingen.

President Trump kondigt de nieuwe sancties aan tegen Iran.Beeld EPA

Stap 1. President Trump stapt uit atoomakkoord en voert opnieuw sancties in (augustus 2018)

De verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten eind 2016 wierp al direct zijn schaduw vooruit. Door zijn dreigement het atoomakkoord uit 2015 op te zeggen – ‘het slechtste akkoord ooit’ – trokken grote bedrijven zoals Total, Shell, Daimler en Peugeot zich terug die juist van plan waren weer in Iran te investeren. Vorig jaar voerde Trump zijn dreigement uit en stapte eenzijdig uit het akkoord. In augustus van dat jaar werden de eerste sancties heringevoerd. Het betrof onder meer de aankoop van dollars, handel in goud en andere kostbare metalen en industriële software en de uitvoer van Perzische tapijten naar de VS. 

Stap 2. De VS verbieden import van Iraanse olie en knijpen bancaire sector af (november 2018)

De economie krijgt pas echt een klap als de uitvoer van olie wordt verboden. Olie is met 40 procent immers de belangrijkste inkomstenbron voor de overheid.  Acht landen die afhankelijk zijn van Iraanse olie krijgen zes maanden respijt om te voorkomen dat de marktprijs wordt verstoord. De zogeheten waivers (ontheffingen) gelden voor China, India, Japan, Zuid-Korea, Taiwan, Turkije, Italië en Griekenland. De export van olie daalt van ruim 2,5 miljoen vaten per dag naar ongeveer 1 miljoen. Ondertussen worden ook Iraanse banken uitgesloten van het internationale betalingsverkeer, met het doel de rest van de economie plat te leggen. Ook kleine ondernemingen en particulieren kunnen geen goederen of onderdelen meer invoeren, waardoor bedrijven moeten sluiten en de werkloosheid oploopt. De EU zoekt een uitweg om onder de blokkade uit te komen en handelstransacties desnoods via ruilhandel te laten doorgaan, maar het kwaad is al geschied: de handel met Iran komt praktisch stil te liggen. In 2018 krimpt de economie met 6 procent. De werkloosheid schiet omhoog en de inflatie loopt op met 34 procent. De invoer van medicijnen en andere noodzakelijke goederen wordt steeds moeilijker. 

Stap 3. De strop wordt verder aangetrokken en de Revolutionaire Garde gaat op terrorismelijst (april 2019)

Mike Pompeo, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, voert de druk verder op en wil dat ‘de export van olie naar nul gaat’. De zogeheten waivers worden per 2 mei opgeheven. Alleen China (dat zelf verwikkeld is in een handelsoorlog met de VS) blijft tegensputteren. Er gaat alleen nog olie Iran uit via de zwarte markt of via ruilhandel, zoals bijvoorbeeld met Rusland. De VS komen met nog een verrassing: de Revolutionaire Garde, het militaire elitekorps dat de Islamistische Revolutie bewaakt,  wordt op de terrorismelijst gezet. Door die dubbele provocatie bereikt de verhouding tussen beide landen een nieuw dieptepunt. Iran slaat terug met de eerste aanslagen op olietankers in de nauwe straat van Harmouz, om te laten zien dat het ’s werelds olietoevoer kan platleggen. De Iraanse munt, de rial, heeft inmiddels ruim 60 procent van zijn waarde verloren. De koopkracht daalt en de armoede neemt rap toe. 

Stap 4. Ayatollah Khamenei wordt op de sanctielijst gezet (24 juni 2019)

Maandag kondigde Trump aan Iran nog verder te straffen, nadat vrijdag een Amerikaanse drone was neergehaald en hij op het laatste moment had afgezien van militaire represailles. Er worden sancties aangekondigd tegen de hoogste leider zelf: Ayatollah Khamenei. Een symbolische bedoelde maatregel, want de opperste leider zou geen buitenlandse bezittingen hebben om te bevriezen. Ook worden kopstukken, bezittingen en bedrijven ‘ter waarde van tientallen miljarden dollars’ van de Revolutionaire Garde op de sanctielijst gezet. Deze stap wordt als een enorme provocatie opgevat door de hardliners in Iran. Mogelijk wordt ook Javad Zarif, minister van Buitenlandse Zaken, op de sanctielijst gezet waarmee de kans op een diplomatieke uitweg verder afneemt.

Oplopende spanningen in de Perzische Golf

Iran weet dat Trump niet zit te wachten op een militaire escalatie, zegt Peyman Jafari, historicus en Iran-deskundige aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Trump zou honderdduizenden militairen moeten sturen, iets wat hij beloofde niet meer te zullen doen. Een oorlog zal het Iraanse regime bovendien alleen maar versterken, omdat de bevolking zich dan weer achter de regering schaart tégen de buitenlandse agressor.’ 

Donald Trump erkent dat hij op het laatste moment een vergeldingsactie op Iran afblies. De Amerikaanse president zei dat er te veel doden zouden vallen en dat de Amerikaanse reactie niet zou opwegen tegen het neerhalen van een onbemande drone van de VS door Iran. 

De Verenigde Staten zijn een diplomatiek offensief begonnen om Iran op de knieën te dwingen. Maandag kwam de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, aan in Saoedi-Arabië om een ‘mondiale coalitie tegen Iran’ te vormen. Hij roept Azië en Europa op ook deel te nemen.

De reeks aanslagen op olietankers bij de Straat van Hormuz zet de spanningen tussen de VS en Iran verder op scherp. Een rechtstreeks conflict kan de olietoevoer vanuit de regio raken. Eenderde van alle olie die per zee wordt vervoerd gaat via de smalle zeestraat tussen Iran en Oman.