Waarom de VVD rekeningrijden héél voorzichtig moet brengen
Uitgekiend maakte de VVD de afgelopen weken de geesten rijp voor rekeningrijden. De liberalen weten hoe gevoelig de maatregel bij de achterban ligt.
Het lekken van een maatregel hier en daar is de Tweede Kamer wel gewend, maar zo bont als dinsdag maakt een kabinet het zelden. De pers kreeg uit het aanstaande Klimaatakkoord de CO2-heffing, een inkrimping van de veestapel, veranderingen in de energiebelasting én rekeningrijden toegespeeld.
Als zoveel maatregelen op straat liggen, kunnen we net zo goed volgende week al in debat over het akkoord, dacht de verontwaardigde oppositie, die een verzoek van de SP steunde. De coalitie was tegen: geen debat.
Voor een regering is lekken een beproefd recept. Zo houden de partijen enigszins de regie over de publiciteit. De coalitie kan de bevolking voorbereiden op gevoelige maatregelen, zoals rekeningrijden, en daar ingrepen tegenover plaatsen die hopelijk voordelig uitpakken, zoals de verlaging van de elektriciteitsprijs.
Worstelen met rekeningrijden
Vooral voor de VVD was het zaak om het nieuws over rekeningrijden voorzichtig te brengen. Het is en blijft een moeilijk te slikken meloen voor de liberalen.
Al in juni 1995 verschenen berichten in de kranten dat het kabinet eruit is. Op korte termijn zou een voorstel naar de Kamer gestuurd worden om rekeningrijden in te voeren. Premier Wim Kok meldde dat alle ministers hun akkoord hadden gegeven. Alleen minister van verkeer en waterstaat Annemarie Jorritsma (VVD) had nog wat bezwaren.
Jorritsma’s verzet werd haar in de jaren negentig niet aangerekend. In 1998 werd ze vice-premier in het tweede kabinet-Kok. Haar voorspelling dat rekeningrijden niet voor het einde van de eeuw zou worden ingevoerd, kwam echter ruimschoots uit, mede, omdat de VVD-fractie in de Kamer als coalitiepartner maar contrecoeur meewerkte. Sterker, het zal om en nabij dertig jaar later pas werkelijkheid worden.
In de tussenliggende jaren worstelden de liberalen met het onderwerp en schroomden VVD’ers niet om elkaar onderling de maat te nemen. Pieter Hofstra was jarenlang de woordvoerder in de Tweede Kamerfractie over verkeer. Al in 2004 diende hij samen met toenmalig PvdA-Kamerlid en huidig wethouder in Amsterdam Sharon Dijksma een motie in, waarin het kabinet verzocht werd snel met voorstellen te komen voor de invoering van een vorm van rekeningrijden.
Kilometerheffing in de ijskast
Hofstra werd in liberale kring de profeet die rekeningrijden predikte. Aanvankelijk kreeg hij zijn fractie mee, maar hij werd in 2004 volkomen verrast door zijn fractievoorzitter Jozias van Aartsen. Tijdens de Algemene Beschouwingen stelde Van Aartsen helemaal niets te zien in rekeningrijden. Hofstra's woede werd breed uitgemeten in de kranten en overschaduwde de poging van Van Aartsen tijdens dat debat inspirerende vergezichten te schetsen over Nederland als het New York aan de Noordzee.
Toch verscheen rekeningrijden in 2006 in het verkiezingsprogramma van de VVD. “Kilometerbeprijzing, waarbij je gebruik in plaats van bezit van de auto belast, leidt tot efficiënter gebruik van de weg”, stelden de liberalen. In Trouw stelde het toenmalige VVD-Kamerlid Paul de Krom echter nog geen jaar later dat rekeningrijden ‘een illusie en een excuus (is) om vooral niets te doen aan het werkelijke probleem – te weinig asfalt’. “Intussen staan we bijna in de file van de vorige dag en verhoogt het kabinet de lasten. Alle reden om de kilometerheffing in de ijskast te zetten”, aldus de Krom destijds.
Daar bleef het middel de afgelopen jaren. Vorige kabinetten onder aanvoering van de VVD verklaarden rekeningrijden nadrukkelijk tot taboe. Dat gold ook voor dit kabinet, minister Cora van Nieuwenhuizen van infrastructuur en waterstaat zei vorige week nog dat de maatregel er deze kabinetsperiode niet gaat komen.
Toch maakte VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff een week eerder de geesten al voorzichtig rijp voor rekeningrijden in de toekomst. Daarover moet nagedacht worden, zei Dijkhoff, omdat elektrische auto’s straks geen benzineaccijns meer betalen. Gisteren bleek waarom Dijkhoff zijn uitspraken deed: het kabinet lekte dat er een onderzoek naar rekeningrijden komt. Drie dagen voor de presentatie van het Klimaatakkoord, zodat de maatregel aankomende vrijdag niet als een donderslag bij heldere hemel komt.
‘Spitsheffing te bizar voor woorden’
Annemarie Jorritsma (69) oud-minister van verkeer en waterstaat en nu VVD-fractievoorzitter in de Eerste Kamer
“Waar ik moeite mee heb is dat alles rekeningrijden wordt genoemd. Er is een verschil tussen het traditionele idee achter rekeningrijden, een spitsheffing, en variabilisatie van de kosten per kilometer.
“Het eerste is een linkse behoefte om de mensen die altijd in de spits naar hun werk rijden, zwaarder te straffen. De kiezers in de stad zijn dan voordeliger uit. Te bizar voor woorden.
“De VVD is altijd voor variablisatie geweest om files te bestrijden. Maar ik werd heel boos van het plan van de ANWB en de NS om plots rekeningrijden in te voeren bovenop de belastingen die er al zijn. Dat betekende 3 miljard aan lastenverzwaringen. Als je per kilometer gaat betalen, schaf dan bijvoorbeeld ook de motorrijtuigenbelasting af.”
‘Investeer in herziening van ov-stelsel’
Jozias van aartsen (71) schoot in 2004 een VVD-plan voor rekeningrijden af
“Ik pretendeer niet te weten hoe het nieuwe plan in elkaar steekt. Ik ga als oud-fractievoorzitter ook niets zeggen over ideeën van mijn opvolgers. In eerdere voorstellen voor rekeningrijden zag ik niet veel. Wij hebben een heel ander wegenstelsel dan bijvoorbeeld Frankrijk. We hebben hier zo ongelooflijk veel afslagen, ik vond het onmogelijk om dat te regelen. Wel ben ik een groot voorstander van investeren in het openbaar vervoer, zoals een herziening van het ov-stelsel. Bijvoorbeeld een tgv-achtige verbinding tussen Amsterdam en Groningen. In plaats van rekeningrijden in te voeren moeten we met zijn allen de auto uit, de tram in, of de fiets op.”
‘Betaal voor benutten van infrastructuur’
Neelie Kroes (77) pleitte als minister van verkeer en waterstaat al in 1989 voor rekeningrijden
“Mensen die zoals ik zijn opgevoed als econoom hebben geleerd dat schaarse goederen in een kapitalistische markt het beste via een prijsmechanisme kunnen worden verdeeld. Dat geldt dus ook voor autogebruik. Eind jaren zeventig opperde ik rekeningrijden al. Sommigen hebben wat langer nodig, maar dat is flauw om te zeggen.
“Een auto staat het grootste deel van de tijd geparkeerd. Toch wordt bezit belast. Dat is onzin. Je wilt dat er betaald wordt voor het benutten van de infrastructuur. Het is goed dat de maatregel er nu alsnog komt, door het te koppelen aan de elektrische auto. Dat hadden wij in de jaren tachtig ook niet kunnen voorspellen.
“Je moet ook het openbaar vervoer bij het stelsel betrekken. Hou er rekening mee of mensen een alternatief hebben voor het reizen in de spits. Als je de opbrengsten van de heffing weer ten goede laat komen aan mobiliteit, krijg je ook de mensen mee. Het is toch gek dat je buurman die veel meer rijdt, nu nog hetzelfde betaalt als jij?”
‘VVD had dit veel eerder moeten doen’
Pieter Hofstra (73) pleitte als Kamerlid voor rekeningrijden
“Rekeningrijden? Je kunt het beter ‘anders betalen voor mobiliteit’ noemen. Rekeningrijden is toch een beetje een omstreden woord.
“Ik voorspelde ooit dat zélfs de VVD zover zou komen dat ze rekeningrijden zou omarmen. Ik ben blij dat het nu gebeurt. Dat had de partij al veel eerder moeten doen. We passen ook voor het gebruik van water en stroom dit soort prijsmechanismes toe.
“Dit ligt zeer gevoelig bij het electoraat, en het zal hier en daar wel gedoe opleveren. Maar je moet zorgen dat je het goed uitlegt. We betalen ons nu scheel aan autobelasting.
“Ik ben blij dat de partij zich aan het reorganiseren is. Ik hoop dat er meer vernieuwing komt. Je ziet ook al terugtrekkende bewegingen rond het 130 rijden op de snelweg. Dat is ook een maatregel die destijds genomen is vanuit de gedachte: als we dit doen, dan vindt het volk ons leuk.”
Lees ook:
Het Klimaatakoord slecht taboes: van rekeningrijden tot CO2-heffing
De CO2-heffing valt fors uit en rekeningrijden wordt onderzocht. Het Klimaatakkoord waarin dat staat, is bijna klaar.
De VVD verbouwt, dat is lastig als de winkel open is
De VVD bezint zich op haar koers. Maar kan dat wel, de winkel verbouwen terwijl je op het regeringspluche zit?