Zo veel invloed, zo weinig bekend bij burgers: het imagoprobleem van het Europees Parlement
Het Europees Parlement is de enige rechtstreeks gekozen instelling van de EU en beïnvloedt het dagelijks leven van vijfhonderd miljoen burgers. En toch lijken die niet staan te trappelen om hun stem ervoor uit te brengen.
Als slapen tijdens een lezing of voorstelling als een mening kan worden beschouwd, zoals een Italiaanse schrijver ooit betoogde, dan is zo bezien ook de structureel lage opkomst bij Europese verkiezingen een veeg teken. Veel kiezers blijven weg bij de stemming voor een nieuw Europees Parlement en laten daarmee indirect blijken dit democratische orgaan niet relevant te vinden voor hun leven en werk.
Die geringe animo is niet iets van de laatste tijd. Al sinds 1979 dalen de opkomstcijfers. Bij de vorige verkiezingen in 2014 was de opkomst in Europa gemiddeld 42,6 procent. Zakt dit percentage verder, dan tast dit direct de democratische legitimiteit van het Europees Parlement aan. Namens wie spreekt het dan nog?
Het parlement heeft duidelijk een imagoprobleem. Het is ver weg, wie erin zitten is nauwelijks bekend, wat er gebeurt is ondoorzichtig, wat je eraan hebt is een publiek geheim, de royale onkostenvergoedingen worden niet begrepen en het waarom van het gependel tussen Brussel en Straatsburg valt niet uit te leggen. Veel mensen zien het Europees Parlement niet als iets van hen, voor hen.
Zelfbewuster
Toch is het parlement de enige rechtstreeks gekozen instelling van de Europese Unie. Het is zelfbewuster geworden en probeert zijn macht gestaag uit te breiden. Het is medewetgever op een groeiend aantal terreinen. In de periode 2014-2019 keurde het 348 door de Europese Commissie ingediende wetsvoorstellen goed. Ook kan de Europese begroting alleen met zijn instemming van kracht worden. Dus met wetten en geld beïnvloedt het parlement het bestaan van de meer dan vijfhonderd miljoen EU-inwoners.
Burgers die zich zorgen maken over de klimaatverandering moeten blij zijn met de strengere normen voor de CO2-uitstoot van nieuwe auto’s en vrachtwagens die het parlement overeenkwam met de Europese Commissie en de lidstaten.
Zij die na een buitenlandse vakantie soms de schrik van hun leven kregen als zij de rekening van hun mobiele telefoon zagen, mogen het parlement danken dat de vaak exorbitant hoge kosten voor roaming zijn afgeschaft.
Zij die bang zijn dat techbedrijven als Facebook misbruik maken van hun privégegevens, weten zich nu beschermd door een Europese privacywet die er op aandringen van het parlement kwam.
Zij die bij een vliegreis altijd even stil staan bij de kans op een terreuraanslag, kunnen zich iets veiliger voelen nu passagiersgegevens op vluchten vanuit, naar en binnen Europa worden opgeslagen en uitgewisseld.
Allemaal zijn het maatregelen die raken aan het leven van de Europeanen. Besluiten kunnen ook bijten en pijn doen, zoals het verbod op pulsvisserij dat Nederlandse vissers zwaar treft. Het Europees Parlement is immers net als nationale volksvertegenwoordigingen een arena van partijen met tegengestelde opvattingen en belangen. Maar goed of slecht, altijd betreft het iets dat al gauw miljoenen mensen aangaat. Toch blijven miljoenen stemgerechtigden thuis als er een nieuw parlement in Brussel/ Straatsburg gekozen moet worden.
De thuisblijvers zien kennelijk niet hoezeer het Europees Parlement ertoe doet voor hen en hoe zij met hun stem kunnen proberen het te beïnvloeden. Het parlement heeft macht en is democratischer dan menigeen denkt, zegt woordvoerder Marjory van den Broeke. Het gaat bijvoorbeeld voorop in de pogingen van Europa Amerikaanse tech-reuzen als Apple, Facebook en Google te beteugelen met regulering. Daarnaast zijn de parlementariërs, afkomstig uit 28 landen en verdeeld over negen fracties, heel bedreven geraakt in het bruggen slaan naar elkaar om zo tot werkbare meerderheden te komen. ‘Het is één groot polderland. Europa leeft bij het compromis’, meent Van den Broeke.
Meer vrijheid
De Nederlandse stelt zelfs dat individuele europarlementariërs meer invloed kunnen uitoefenen op het democratisch proces dan hun collega’s in nationale parlementen. De Europese parlementsleden die als zogeheten rapporteur mogen gaan zoeken naar een meerderheid voor een wetsvoorstel, worden aangewezen volgens een puntensysteem. Dan kan het gebeuren dat dit politici zijn uit kleinere fracties of backbenchers uit grotere fracties. Bovendien hebben europarlementariërs meer vrijheid: zij zijn niet gebonden aan een regeerakkoord, zoals leden van regeringsfracties in de Nederlandse Tweede Kamer. ‘In het Europees Parlement is er veel meer dualisme’, zegt Van den Broeke.
Maar aan de door haar opgesomde voordelen kleven ook nadelen. In Nederland zijn de democratische verhoudingen overzichtelijker. Er is een regeringscoalitie die steunt op een meerderheid in de Tweede Kamer. Dreigt zij die te verliezen, dan wordt het spannend en genereert dat veel kiezersaandacht. In het Europees Parlement is de gang van zaken complexer. De Europese Commissie lijkt op een regering maar is dat niet. Zij steunt niet op een meerderheid in het Europees Parlement maar bestaat uit Commissarissen die worden geleverd door de lidstaten. Die moeten voor hun wetsvoorstellen elke keer op zoek naar ad-hocmeerderheden, zowel onder de 751 parlementsleden als onder de 28 lidstaten. Die onderhandelingen spelen zich grotendeels in het geheim af. Dat is een ingewikkeld proces dat gemiddeld 22 maanden duurt en niet de betrokkenheid bevordert van kiezers die toch al vinden dat het Europees Parlement ver van ze afstaat.
Aansporing
Maar een feit blijft dat veel van de wetten waarmee burgers te maken krijgen, in Europa beginnen om daarna in nationale wetgeving te worden omgezet. Niet zelden als een soort voldongen feiten, zo wordt geklaagd. Maar juist die klacht zou een aansporing kunnen zijn om de verkiezingen voor een nieuw Europees parlement serieuzer te nemen, als een mogelijkheid om zo vroeg mogelijk invloed te krijgen op het besluitvormingsproces in de EU.
De Franse president Macron en de Italiaanse populistische vicepremier Salvini doen er alles aan om de kiezers te mobiliseren. De twee tegenpolen zetten de verkiezingen van deze week neer als een strijd tussen de pro-Europese gevestigde politiek en de anti-Europese nationalisten. Volgens Macron proberen de Salvini’s en de Orbáns Europa af te breken. Wellicht dat deze botsing de dalende trend in opkomstcijfers stopt.
Het zou ook kunnen dat kiezers sowieso meer beseffen hoezeer Europa over hun leven gaat en inzien dat zij wel kunnen klagen dat de EU zo afstandelijk en oncontroleerbaar is, maar dat ze dan ook hun stem moeten gebruiken om te proberen haar een beetje controleerbaarder te maken.
‘Mijn grootste prestatie: gelijk loon voor gelijk werk’
Agnes Jongerius (58) zit sinds 2014 in het Europees Parlement namens de PvdA, die deel uitmaakt van de fractie van de Europese sociaal-democraten.
‘Het parlement verandert veel in het leven van mensen. Het zet zich in voor de gezondheid van werknemers. Toen we voor elkaar kregen dat er een betere bescherming komt tegen het inademen van dieseldampen, was ik opgelucht. Als je in een garage werkt of in de wegenbouw, ben je daar blij mee. Minder mensen krijgen kanker van hun werk.
‘Mijn grootste prestatie: gelijk loon voor gelijk werk. Dat beschermt Nederlandse werknemers tegen oneerlijke concurrentie van arbeidsmigranten uit Polen of Roemenië. Ik voerde namens het parlement de onderhandelingen. Er zat veel Oost-Westspanning op, maar het besluit haalde een grote meerderheid.
‘Zelf wist ik al lang hoe belangrijk Europa is. Toen ik als jonge vakbondsbestuurder me bezighield met de binnenscheepvaart, merkte ik dat over veel regels in de EU wordt beslist. Veel mensen zien dat niet. Snap ik wel. De besluitvorming is ingewikkeld, zo tussen Europese Commissie, het parlement en de lidstaten. De journalistiek werkt graag in termen van sportverslaggeving, maar dat is moeilijk in de EU: het is een voetbalveld met veel F’jes die door elkaar rennen.
‘Maar bedenk dat het parlement het democratisch gekozen deel is van de Europese wetgevingsmachine. Ik spreek op campagne veel mensen die zich ergeren aan belastingontwijking door de Googles en Facebooks van deze wereld. Als we die bij de lurven willen grijpen, moeten we dat op Europees niveau doen. Want die trekken zich van landsgrenzen niks aan.’
‘Onderhandelingen zijn deels geheim, dat is belachelijk’
Dennis de Jong (64) is lid van het Europees Parlement sinds 2009 voor de SP, maar vertrekt deze zomer. Hij zit in de fractie van Verenigd Europees Links.
‘Het is allemaal niet zo sexy wat in het parlement gebeurt. Ik doe interne markt, consumentenzaken en het midden- en kleinbedrijf. De onderhandelingen over wetgeving tussen parlement, lidstaten en Europese Commissie zijn ontzettend belangrijk. Het gaat over dingen waar mensen allemaal mee te maken hebben. Maar gesprekken zijn gedetailleerd, ingewikkeld en deels geheim. Dat laatste is belachelijk. Bij de landen heerst de diplomatieke traditie van onderhandelen achter gesloten deuren. Nederland wil dat veranderen, de meeste lidstaten niet.
‘Het erge is dat lobbyisten de stukken wel weten te krijgen. Een burger die netjes aan een instelling om documenten vraagt, krijgt ze niet. Niet democratisch, niet eerlijk. Dat moet veranderen. We kunnen veel meer openbaar maken.
‘Belangrijk is ook dat de aandacht van publiek en media voor Europese wetten nu vaak pas ontstaat als zij in Nederlandse wetgeving worden omgezet, zoals we zagen bij de privacywet. Dat moment moet naar voren worden gehaald, naar de eerste beoordeling door het parlement van een Commissievoorstel. Nu zijn we vaak te laat met het debat, liggen posities al vast.
‘Beter kan ook het werk van de parlementaire commissies. Het zijn er veel, parlementariërs moeten allemaal in een commissie zitten. Dat leidt tot maandenlang gezeur over welke commissie een wet mag behandelen. Geen enkele kiezer begrijpt dat we met dit bureaucratisch gedoe onze tijd verdoen.’
‘Denk je echt dat ik tien jaar van mijn leven in een pretparlement zou gaan zitten?’
Wim van de Camp (65) zit sinds 2009 in het Europees Parlement voor het CDA, dat deel uitmaakt van de EVP, de grootste fractie in het EP. Hij vertrekt na deze verkiezingen.
‘Weet men in Nederland en in Europa wat het Europees Parlement doet en kan? Nee. Ligt ook aan het parlement zelf. De bubbel van Brussel en Straatsburg is zo prettig dat de communicatie met individuele kiezers in de lidstaten te weinig aandacht krijgt. Sinds 2009 hebben wij instemmingsrecht. Dat benutten wij optimaal, Commissie en lidstaten kunnen daar niet aan voorbijlopen, maar het is niet genoeg bekend.
‘Voor ik in 2009 naar het Europees Parlement overstapte, zat ik 23 jaar in de Tweede Kamer. Ik heb niet het gevoel dat ik erop achteruitgegaan ben gegaan qua politieke invloed. Soms zeggen ze tegen me: je bent weggepromoveerd. Ik antwoord dan: denk je echt dat ik tien jaar van mijn leven in een pretparlement zou gaan zitten? Ik zit in de grote EVP-fractie, ben coördinator transportbeleid. Dan tel je echt mee. Ik zeg altijd: in de Kamer zat ik in het pijpje van de trechter, de laatste tien jaar zat ik in de kelk van de trechter.
‘Wat de opkomst bij de verkiezingen betreft, had ik de illusie dat de polarisatie in Nederland, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk ons dit keer boven de 50 procent zou kunnen uittillen. Maar als ik nu de temperatuur van het badwater voel, moet ik dat weer inslikken. De opkomst wordt wel iets hoger door de discussie met de flankpartijen.’
Het Europees Parlement en de verkiezingen in 12 vragen en antwoorden
Brussel-correspondent Marc Peeperkorn beantwoordt de twaalf meest prangende vragen die lezers stelden over het Europees Parlement en de verkiezingen van donderdag.
Op 23 mei zijn de Europese verkiezingen. Wie zijn de lijsttrekkers en wat willen ze in Brussel gaan doen? Lees hier de profielen van de 12 belangrijkste kandidaten.
In theorie is de Europese Unie hartstikke democratisch. Een overdreven vrolijk voorlichtingsfilmpje is zo gemaakt (en dat deden we dan ook). Toch heeft de EU niet een al te best imago. Hoe kan dat? Onwetendheid? Vast. Onoverzichtelijke besluitvorming? Dat ook. Bekijk het in deze video: