We hebben innerlijkheid nodig om ons te verweren tegen Facebook

Je vraagt je toch af: is er nu werkelijk niemand bij Facebook, die bedenkt dat deze zalvende woorden misschien maar beter achterwege gelaten kunnen worden, nu de schandalen rond het sociale netwerk zich in razend tempo opstapelen?

Privacyexperts waarschuwen al jaren voor de grenzeloze datahonger van bedrijven als Facebook, maar het grote publiek lijkt pas sinds het privacyschandaal met Cambridge Analytica in 2017 een beetje wakker te worden. Het liedje ‘Hotel California’ vat de werkwijze van Facebook perfect samen: “Relax, said the night man. We are programmed to receive. You can check out any time you like, but you can never leave...”

Wandaden

Niet alleen houdt Facebook exact bij welke mensen, boeken en muziek je leuk vindt, maar ook welke politieke standpunten je waardeert, waar je doorklikt, welke sites je bezoekt, waar je over schrijft. Al die gegevens worden opgeslagen en gedeeld met andere partijen.

De lijst van wandaden bij Facebook liegt er inmiddels niet om: slordige praktijken rond privacy, die tientallen miljoenen gebruikersgegevens in de schoot van een politiek adviesbureau hebben geworpen, het bagatelliseren van de invloed van Russische inmenging, gewelddadige retoriek en nepnieuws, dat gericht wordt gepost bij mensen die er gevoelig voor zijn. Dat alles volgens algoritmes die feilloos in kaart brengen wie op het punt staan naar populisme over te hellen. ‘Wij geven om jou en de herinneringen die je hier deelt...’

Ook medeoprichter Chris Hughes maakt zich ernstige zorgen. Zo’n tien jaar geleden stapte hij uit het (toen al florerende) bedrijf. Van de zijlijn volgde hij de ontwikkelingen en sprak zo nu en dan met opperbaas Mark Zuckerberg. Inmiddels gaat Hughes zo zwaar gebukt onder woede en verantwoordelijkheidsgevoel, dat hij onlangs in The New York Times de noodklok luidde: het monopolie van Facebook op onze data brengt zeer ernstige gevaren met zich mee voor de toekomst. Onze vrijheid en democratie staan op het spel door wat inmiddels surveillance capitalism is gaan heten.

Luchtverontreiniging

Ik kan niet nalaten de visionaire woorden aan te halen die Kierkegaard zo’n 200 jaar geleden in zijn dagboek schreef: ‘Onophoudelijk gaat dat maar door met de perfectionering van de communicatiemiddelen, zodat de verspreiding van geleuter steeds grotere omvang krijgt. En niemand schijnt eraan te denken, dat het veel harder nodig is nu eens machines tegen dit soort luchtverontreiniging uit te vinden, om al dat geklets, waaraan hele staten ten onder gaan, eens te bestrijden.’

Inderdaad: de manipulatie trekt, als we niet oppassen, letterlijk staten omver. Het woord uit het Nieuwe Testament, dat de waarheid vrij maakt, krijgt hier een reële dimensie. Voor die waarheid en vrijheid zijn scholing, discipline, toewijding en vooral geduld en zorg voor jezelf nodig. Onwaarheid verspreidt zich via de massamedia immers razendsnel, ook al omdat men het graag aanvaardt, aldus Kierkegaard. Hij zag ook haarscherp dat een verinnerlijkt geloof mensen zelfstandigheid verleent. Zelfstandigheid tegen surveillerende autoriteiten, of het nu dwingende kerkelijke biechtstoelen zijn, niets ontziende dictators of via het darkweb manipulerende tech-giganten. Niemand zal mij horen zeggen dat innerlijkheid het exclusieve antigif is, maar dat we het hard nodig hebben, staat voor mij buiten kijf.

Filosoof Welmoed Vlieger (1976) studeerde wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing, en ook wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Hier leest u haar eerdere columns.

Lees ook: 

Facebook vraagt overheid om hulp: wij beslissen te veel over wat mensen mogen vinden

Facebookbaas Mark Zuckerberg wil dat overheden nieuwe regels maken voor sociale netwerken en het internet. Hij schreef dat onlangs in een ingezonden brief in The Washington Post.

Facebook zoekt een nieuwe identiteit

Als facebookbaas Mark Zuckerberg zijn privacybeloftes nakomt, dan wordt het sociale platform nog eens het heilige boontje van het internet. Maar er blijft twijfel.