We leven in een overgangstijd, en soms lijkt het dat we onze verworvenheden niet meer zien. Zoals: we behandelen ieder mens als individu, niet op basis van de groep waartoe hij behoort. Maar een automatisme is dit niet meer. Zo is er een merkwaardig hoge tolerantie voor de generalisatie ontstaan. Voor het idee, bijvoorbeeld, dat je individuen mag verdenken van overtredingen enkel omdat ze tot een groep behoren.
Maandag toonden RTL Nieuws en Trouw aan hoe schrijnend dit kan uitpakken. De Belastingdienst blijkt toeslagen voor gezinnen te hebben ingetrokken alleen omdat mensen een tweede nationaliteit hebben. Verdere verdenkingen waren onnodig. Een RTL-verslaggever schetste wat hij zag toen hij zich onder de gedupeerden begaf: alleen mensen met een kleur.
De privacywaakhond doet nu onderzoek, de politiek spreekt er schande van, maar je vraagt je af: is dit een incident? Ik vrees van niet. Moderniteit en conservatisme versterken hier elkaar. Al een jaar of tien terug sprak ik in de VS een vermaarde hoofdcommissaris van de politie die voorspellend rechercheren bepleitte. We kunnen misdaad voorzien op basis van persoonsdata en omstandigheden, zei hij, dan kunnen we er als politie net zo goed op inspelen.
En toen drie jaar terug de rapper Typhoon slachtoffer werd van etnisch profileren door een agent, had je mensen (ook politici) die dit verdedigden. Als in bepaalde groepen de kans op misdaad groter is, zeiden zij, is het logisch dat je ze beter in de gaten houdt. Ofwel: je mág individuen verdenken enkel omdat ze tot een bepaalde groep behoren.
Ook de algoritmen waarmee techbedrijven onze commerciële identiteit in kaart brengen, gaan uit van generalisaties. Niet het individu is hun maat der dingen, maar de commerciële mal waarin het individu past.
In het essay waarmee Thierry Baudet maandag heel Den Haag op de kast joeg, doet ook de FVD-politicus geen enkele poging de generalisatie te mijden. In twee alinea’s slaagt hij erin ‘de emancipatie van vrouwen’ te ontmaskeren als verklaring voor ‘het demografische verval van Europa’. De vrijheid, identiteit en onafhankelijkheid van individuele vrouwen teruggebracht tot onbetekenende details om de ondergang van de cultuur nog maar eens te schetsen.
Het zijn stuk voor stuk voorbeelden die illustreren hoe kwetsbaar onze liberale verworvenheden zijn geworden. Die laten zien dat je genoeg overheden, bedrijven en politici hebt die bereid zijn deze verworvenheden uit eigenbelang te vergooien. Dus eigenlijk hebben liberalen vrij veel om voor te vechten – ook al merk je daar best weinig van.
Tom-Jan Meeus (t.meeus@nrc.nl; @tomjanmeeus) schrijft op deze plek een wisselcolumn met Lotfi El Hamidi.