Kiezers zijn helemaal niet zo boos op de EU als politieke partijen suggereren
Bijna alle politieke partijen spelen in hun campagnes voor de Europese parlementsverkiezingen in op de boosheid van kiezers. Maar die zijn helemaal niet zo boos op de EU als partijen suggereren.
Het filmpje van de SP met ‘Brusselmans’ die z’n broek laat zakken, kritiek op het gebrek aan begrotingsdiscipline van zuidelijke lidstaten, kritiek op het Hongarije van Orbán of kritiek op vergoedingen van Europese politici. Veel campagne-uitingen zijn negatief getint, constateert communicatiewetenschapper Jan Kleinnijenhuis van de Vrije Universiteit Amsterdam. Met onderzoeksbureau Ipsos hield de hoogleraar bovendien eind maart een enquête naar de opinies van kiezers over Europese kwesties. Daaruit blijkt dat een meerderheid van de kiezers wil dat Europa maatregelen treft op belangrijke terreinen, omdat de natiestaten de problemen niet alleen aankunnen.
Zo vindt 53 procent dat de Europese Unie banken die op omvallen staan, moet redden. De EU moet volgens 66 procent van de ondervraagden de opwarming van de aarde tegengaan met klimaatmaatregelen. Een daadkrachtiger buitenlandbeleid, bijvoorbeeld een harder optreden tegen Rusland, is een wens van 62 procent. Meer dan twee derde (70 procent) vindt dat de EU vrijhandel moet garanderen.
“Die meningen van kiezers worden door de partijen te weinig aangesproken. Daarmee riskeren ze dat in het kieshokje de meningen over wat de EU wél kan doen, ook geen rol spelen”, stelt hoogleraar Kleinnijenhuis. “Mensen herinneren zich bij het stemmen de meningen waarop ze zijn aangesproken in de campagnes. In dit geval zullen het dus voornamelijk negatieve zaken zijn.”
Afkeer van de EU
Volgens de hoogleraar kan zich zo een situatie als bij het Oekraïne-referendum in 2015 herhalen. Destijds waren de argumenten om tegen te stemmen bij de meerderheid gebaseerd op hun afkeer van de EU en niet op de inhoud van het associatieverdrag met Oekraïne.
De mening van de kiezer over wat de EU wèl kan doen, wordt te weinig aangesproken
Aan het representatieve onderzoek deden ruim 1100 mensen mee. Bij iedere vraag heeft ook een behoorlijk percentage ‘niet eens/niet oneens’ ingevuld. Een kleine minderheid vindt dat de EU niets moet doen als banken omvallen (15 procent) of geen klimaatmaatregelen moet treffen (9 procent).
Tussen de kiezers van de partijen zijn – niet verrassend – grote verschillen. Onder de kiezers die bij de Provinciale verkiezingen in maart op Forum voor Democratie stemden, is aanzienlijk minder enthousiasme voor Europees beleid dan bij kiezers van D66, GroenLinks of de PvdA. Opmerkelijk is dat van de SP-kiezers (de partij van het negatieve ‘Brusselmans-filmpje’ en die ook fel tegen was bij het Oekraïne-referendum) liefst 70 procent vindt dat de EU een sterker buitenlandbeleid moet voeren, bijvoorbeeld tegen Rusland. Bijna driekwart van de SP-stemmers vindt dat de EU de opwarming van de aarde moet tegengaan.
Harde nexit
Opvallend is ook dat Forum-kiezers minder sterk negatief zijn over de euro of het EU-lidmaatschap dan de PVV-kiezers. Op de vraag ‘Moet Nederland uit de euro stappen’ zegt 35 procent van FvD-kiezers ja, tegen 62 procent bij de PVV. De vraag ‘Moet Nederland uit de EU stappen’ beantwoordt 40 procent van de aanhang van Thierry Baudet met ja, bij de PVV-aanhang is dat 60 procent.
De kwestie ‘harde nexit of niet’ zorgde onlangs binnen Forum voor Democratie nog voor verdeeldheid. Partijleider Baudet is fel voor, de in ongenade gevallen partij-oprichter en aankomend senator Henk Otten is tegen een nexit. Desondanks staat de PVV er in de peilingen veel slechter voor dan Forum. Voor alle kiezers zijn deze percentages 14 procent voor afschaffing van de euro en 15 procent voor een nexit.
Ik ontken niet dat er een markt is voor de kritiek en boosheid op Europa. Maar die kiezers zullen gaan ‘voor het echie’
Uit de enquête blijkt daarnaast dat voor uitbreiding van de EU met Oost-Europese lidstaten van links tot rechts geen meerderheid te vinden is. De vraag of men voorstander is van een sterkere Europese Unie dan nu wordt heel verschillend beantwoord. Ja, zegt 62 procent van de GroenLinksers, gevolgd door PvdA’ers (52 procent), D66’ers (47) en VVD’ers (45). Slechts 3 procent van de PVV-kiezers wil een sterker Europa, tegen 13 procent van de Forum-stemmers.
Wat winnen partijen bij een negatieve campagne?
Hoogleraar Jan Kleinnijenhuis analyseerde campagnes, vooral op Facebook en andere social media, als bijdrage aan een breder onderzoek van het European Elections Monitoring Center.
Hoe karakteriseert u deze online-campagnes van politieke partijen?
“Boosheid is daar de overheersende emotie. Links fulmineert tegen Hongarije dat de grenzen gesloten houdt, rechts tegen Italië en Spanje die zich niet aan de begrotingsregels houden. En waar partijen leuzen hanteren als ‘solidariteit’, zoals de PvdA, of ‘het beschermen waard’ van het CDA wordt niet verteld hoe ze solidair willen zijn of hoe ze bepaalde zaken willen beschermen. De inhoud en de manier waarop Europa problemen kan aanpakken, wordt sterk onderbelicht. De VVD vertelt nog net dat de Europese lijsttrekker Malik Azmani met een busje rondtoert, maar alle aandacht gaat naar het debat tussen Rutte en Baudet. Terwijl uit de representatieve enquête, die we door Ipsos lieten uitvoeren, blijkt dat kiezers in meerderheid voorstander zijn van een Europa dat maatregelen treft. Een EU die banken helpt redden, maatregelen treft tegen de opwarming van de aarde en harder optreedt tegen bijvoorbeeld Rusland.”
Wat is daar het gevolg van?
“We weten uit eerdere enquêtes dat algemene meningen over de Europese Unie in een rijk land als Nederland niet zo positief zijn. Dat komt omdat Nederlanders zich hierin laten leiden door de vraag wat Nederland zou moeten doen: betalen voor armere lidstaten of niet, meer werknemers uit Oost-Europa hier toelaten of niet. Dit zijn vaak kwesties die het nieuws jarenlang hebben gedomineerd. Als partijen deze negatieve opinies ook voortdurend bevestigen in prikkelende campagnes, zal dat bij kiezers de doorslag geven in het stemhokje.”
Dat is toch juist ook wat die partijen willen bereiken, meer stemmen?
“Uiteindelijk kunnen ze niet allemaal winnen. Ik ontken niet dat er een markt is voor de kritiek en boosheid op Europa. Maar die kiezers zullen gaan ‘voor het echie’. Uit de cijfers blijkt dat de harde kern die géén EU-klimaatmaatregelen wil - een kwart van de kiezers - in meerderheid voor PVV of Forum stemt. Wanneer iedereen inspeelt op boosheid, dan speelt dat de partijen op de flank, die het hardste schreeuwen, in de kaart. De traditionele middenpartijen zullen verliezen als ze vergeten te benadrukken wat ze wèl willen.”
Worden de kiezers met dit soort campagnes boos of bozer gemaakt, of zijn er goede redenen om negatief te zijn over beleid van de EU?
“Een van de opvallende uitkomsten uit onze enquête is dat kiezers van bijna alle partijen willen dat het de EU klimaatmaatregelen neemt. Dat sneeuwt inderdaad onder door een kabinetsbesluit zoals het verhogen van de energiebelasting, dat woede opwekte bij grote groepen kiezers. Voor alles geldt, als je kiezers niet aanspreekt op hun positieve meningen, vallen ze in het stemhokje terug op de negatieve. Of ze gaan helemaal niet.”
Lees ook:
Positieve geluiden over Europa zijn er genoeg bij de kiezer: ‘Een nexit? Dat is eigenlijk een non-discussie’
Partijen spelen in hun campagnes voor de Europese verkiezingen in op boosheid over de EU. Vooral de middenpartijen hebben daarbij weinig te winnen, stelt hoogleraar Jan Kleinnijenhuis. En er zijn genoeg enthousiaste geluiden over Europa.
De euro-enthousiasteling bestáát
De eurofiel bestaat, bleek ook al bij de vorige Europese parlementsverkiezingen in 2015. Wie de defensieve campagnes destijds volgde, zou bijna denken van niet.
Wat voor type Europeaan bent u? Doe de test
Hoe staat u tegenover de Europese Unie? En wie denkt er net zoals u? Hieronder kunt u aan de hand van 24 vragen bepalen welk van de zes types u bent. Wordt het een Ho-eens-even-Europeaan, een Trotse Nederlander, of bent u gewoon enthousiast over de EU? Test het hier.