Trumponomics: economie is oorlog

1. Handel: Trump als protectionist

‘We’re America, bitch’. Met die vier woorden vatte een anonieme functionaris uit het Witte Huis de internationale Trump-doctrine samen tegenover het tijdschrift The Atlantic. De president breekt met de liberale wereldorde. Inclusief het economische geloofsartikel waarbij zelfs veel van zijn meest trouwe partijgenoten zweren: vrijhandel.

Deze week escaleerde de handelsoorlog met China. Leek een akkoord tussen de twee belangrijkste economieën ter wereld vorige maand binnen handbereik, nu kondigt Beijing nieuwe importtarieven aan voor ruim vijfduizend Amerikaanse producten, goed voor 60 miljard dollar. Ondertussen bereiden de Verenigde Staten een heffing voor van maar liefst 25 procent op vrijwel de complete handel uit China.

Is dit een terugkeer naar het protectionisme? Of toont Trump zich gewoon een stevige onderhandelaar, net als zijn voorganger Ronald Reagan toen die begin jaren tachtig Japan en West-Duitsland tot concessies dwong? Jan Luiten van Zanden, hoogleraar economische geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, vreest dat eerste. ‘Reagan stelde zich ferm op, maar zijn doel was méér vrijhandel. Ik betwijfel ten zeerste of Trump dat wil met China.’

Eind 2016 wierp Van Zanden in een artikel op economensite Me Judice de vraag op of Trumps verkiezing het einde is van het tijdperk van de globalisering. Sindsdien is hij er niet optimistischer op geworden. ‘Trump lijkt economie te beschouwen als een strijd van het ene land tegen het andere. Daarbij maakt hij het Amerikaanse handelstekort tot de maat aller dingen. Ook al denken de meeste economen hier heel anders over.’

Hier en daar is de president zelfs vergeleken met een ‘mercantilist’. Anders dan klassieke economen als Adam Smith en David Ricardo zag die school internationale handel niet als een win-winsituatie, maar als een arena. Een verrassing mag die houding van Trump niet heten. Gevraagd naar wat hij zou doen zodra hij president werd, antwoordde hij in 1990 in een interview met Playboy: ‘een belasting gooien op elke Mercedes-Benz die dit land inrolt en op alle Japanse producten’.

2. Belastingen: net als Reagan

Zo omstreden als Trumps handelsoorlogen zijn, zo braaf volgt hij de Republikeinse partijlijn inzake de binnenlandse economie. Trump, aldus zijn voornaamste economische adviseur Larry Kudlow, heeft ‘de oorlog tegen het bedrijfsleven en investeringen beëindigd’. Twee andere bevriende economen, Stephen Moore en Arthur Laffer, spreken met de titel van hun eind vorig jaar verschenen boek zelfs bewonderend van Trumponomics. 

Zij vatten die ideologie samen als ‘een nieuw economisch populisme dat een aantal conventionele Republikeinse ideeën – belastingverlagingen, deregulering, energie-ontwikkeling en meer macht teruggeven aan de staten - mixt met meer traditioneel Democratische kwesties als handelsprotectionisme en uitgaven aan infrastructuur.’

Van dat laatste voornemen is na tweeënhalf presidentschap weinig terechtgekomen. De bruggen, spoorwegen en snelwegen van Amerika liggen er nog altijd beroerd bij. Beter gaat het met het Republikeinse deel van ‘Trumponomics’. Trump bedrijft in eigen land neoliberalisme volgens het boekje: minder regels voor banken en andere bedrijven, ruim baan voor olieconcerns plus lagere lasten.

Vooral die belastingverlaging wordt binnen rechts Amerika gevierd als een succes. De al genoemde Arthur Laffer, die ook Reagan adviseerde, claimt de geestelijke vader te zijn van dit miljarden kostende plan. Bekend is de naar hem vernoemde ‘Laffer-curve’. Die dient als rechtvaardiging voor lagere belastingen. Zo’n aanpak zou de economie dusdanig stimuleren, dat zij zichzelf terugverdient.

Daar is niet iedereen van overtuigd. De conservatieve Harvard-econoom Greg Mankiw spreekt in een reactie van ‘wensdenken’. Belastingverlagingen werken volgens de critici als een financiële sugar-rush. Straks is die uitgewerkt en dan blijven de Verenigde Staten zitten met de kater in de vorm van een nog veel hogere staatsschuld. Tot die tijd kan Trump, die zich opmaakt voor zijn mogelijke herverkiezing, desondanks wijzen op de harde cijfers. De Amerikaanse economie groeit spectaculair en de werkloosheid is historisch laag.

3. Centrale bank: aan de ketting

‘Een lage-rente-persoon’, zo heeft Trump zichzelf omschreven. Hoe goedkoper het geld, hoe makkelijker bedrijven kunnen lenen en investeren, hoe meer de economie groeit. Ook handig: het doet de aandelenkoersen stijgen. Getuige zijn talrijke Twitter-bijdragen hierover beschouwt Trump dat als een graadmeter van economisch succes.

De president heeft één probleem: hij gaat niet over de rente. Dat is het terrein van de onafhankelijke centrale bank van de Verenigde Staten, de machtige Federal Reserve. Trump is als de dood dat die uit vrees voor inflatie de rente verhoogt en zo de economie afknijpt. Hij oefent openlijk druk uit op de centrale bankiers om ze daarvan te weerhouden. 

Nieuw is dat niet. Ook eerdere presidenten, zoals Richard Nixon, trachtten de centrale bank te beïnvloeden. Maar dat gebeurde discreter, achter de schermen. Trump noemt de Fed openlijk ‘loco’, oftewel gek. Daarmee veegt hij de vloer aan met het principe van de onafhankelijkheid van de centrale bankiers.

Dat is een trend. Ook andere, autoritaire leiders zagen aan hun stoelpoten. Vorig jaar nam de gouverneur van de Indiase centrale bank ontslag na een conflict met premier Narendra Modi. Dichter bij huis heeft Hongarije de centrale bank aan de ketting gelegd. De Banca d’Italia ligt onder vuur van de populistische regering van Lega Nord en de Vijfsterrenbeweging.

In de Verenigde Staten blijft de Fed volhouden dat zij zich niets aantrekt van politieke bemoeienis. Maar na vier renteverhogingen vorig jaar is het roer wel degelijk omgegooid. De kans is klein dat de Fed dit jaar de rente nog gaat verhogen. Dat smaakt naar meer. Trump pleit openlijk voor een renteverlaging.

4. Economische stijl: de vastgoedman

Een rabiate nationalist in het buitenland, een neoliberaal in de Verenigde Staten, een rechtspopulist als het om centrale banken gaat: hoe passen die puzzelstukjes in elkaar? Of doen ze dat niet en verwarren we Trumps onorthodoxe stijl met een economisch wereldbeeld? Dat is een veelgehoord geluid. The New Yorker vatte Trumponomics samen als een ‘anti-theorie theorie’.

Trumps economische daden zouden boven alles worden ingegeven door zijn persoonlijke biografie. Voor deze vastgoedman draait alles om deals. Hoe harder je je opstelt, hoe groter de kans dat je de ring als winnaar verlaat. Zo speelde de jonge Trump het toen hij in New York het Commodore Hotel kocht en een belastingvrijstelling van veertig jaar bedong. Zo pakt ook de oude Trump het aan in de onderhandelingen met China en de Europese Unie over nieuwe handelsvoorwaarden.

Nog zo’n stilistische eigenschap van Trump die valt te verklaren vanuit zijn vastgoedachtergrond: het belang dat hij hecht aan persoonlijke interventies. ‘Laisser-faire’ is aan hem niet besteed. Sowieso lijkt de president weinig op te hebben met abstracte macro-economie. Hij, de ceo van de Verenigde Staten, zorgt ervoor dat grote bedrijven weer in eigen land gaan produceren, dat een nieuw, gunstiger Noord-Amerikaanse handelsverdrag wordt afgesloten en de beurskoersen steil omhoog gaan.

Betekent dit dat in zijn economische beleid dan helemaal geen grotere ideologie te bespeuren is? Er zijn twee soorten mensen op de wereld, verkondigde Trump ooit in zijn eerste belangrijke interview. Je hebt er met ‘killer-instinct’ en zonder. Jagers en prooi dus, waarbij alleen de sterksten overleven. Economisch darwinisme: dat komt toch aardig in de buurt van een wereldbeeld.