Een beetje ‘friemelen’ noemde men het in de jaren zeventig. Alarmbellen gingen niet af bij misbruik

Zijn slechte adem, de sigarenlucht. Zijn hand die in je short verdween, de manier waarop hij je hijgend stevig tegen zich aandrukte, zijn penis die je moest vasthouden. De ongeveer tachtig bekende slachtoffers van Bernard Preynat vertellen vaak hetzelfde verhaal. Hoe de priester ze naar zijn bureau of de donkere kamer liet komen op de bovenverdieping van het betonnen kerkje Saint-Luc in Sainte-Foy-lès-Lyon. Of meenam naar zijn tent tijdens de kampen van de padvinderij in het buitenland die hij leidde.

Tegen de 'charismatische en autoritaire' père Preynat zei je geen nee. Verstijfd van angst hoopten ze dat het snel voorbij zou zijn. Het enige alternatief: proberen hem te mijden als hij eenmaal zijn oog op je had laten vallen.

In het geval van François Devaux (41) bleef het bij één keer. "Ik was tien en ik vertelde thuis dat Preynat wel dol op mij moest zijn, want hij had mij op mijn mond gezoend. Mijn ouders schrokken, met de padvinderij was het voor mij meteen afgelopen."

Vader en moeder Devaux lieten het er niet bij zitten. Een gesprek met Preynat en een priester die zijn superieur was in de parochie liep op niets uit. 'Ben je hier weer mee begonnen', zei deze laatste tegen Preynat. 'Weet je dat je hier in de burgermaatschappij voor naar de gevangenis kan gaan?'

Welpjes

Bijna een jaar ging voorbij. Preynat bleef in Sainte-Foy, een rijke, erg katholieke gemeente op een paar kilometer van het centrum van Lyon. "Mijn ouders deden hun beklag bij de toenmalige bisschop en uiteindelijk vertrok hij", vertelt Devaux in het kantoor van zijn aannemersbedrijf. "Bij zijn afscheid zei hij dat hij veel van zijn welpjes had gehouden. Van sommigen zelfs te veel."

Dit alles gebeurde begin jaren negentig. Preynat heeft niet de gelegenheid gekregen hem te beschadigen, stelt Devaux vast. "Met anderen speelde hij een uitgekookt 'dit-is-ons-geheim-vertel-het-aan-niemand' spel. De enige fout die mijn ouders maakten was dat ze mij vroegen of ik vond dat Preynat naar de gevangenis moest. Dat wilde ik natuurlijk niet. Later gaven ze toe dat ze zelf naar de politie hadden moeten gaan."

Altijd dacht Devaux dat Preynat ergens was opgeborgen in het bisdom in een functie waarin hij geen kinderen meer kon tegenkomen. Dat was niet zo, ontdekte hij vier jaar geleden. In het kader van een onderzoek naar een aangifte van een andere oud-padvinder stond de politie bij zijn ouders op de stoep. "Aanvankelijk wilde ik er niets over horen. Ik dacht dat het degene die de klacht had ingediend om geld ging. Tot ik online ging zoeken en zag dat Preynat zich nog steeds met kinderen bezig hield."

Het bevrijde woord

Vanaf dat moment was het oorlog, wat Devaux betreft. Hij spoorde het slachtoffer op dat aangifte had gedaan, Alexandre Dussot-Hezez. Met Dussot-Hezez en andere ex-pupillen van Preynat richtte hij in januari 2016 La Parole Libérée (het bevrijde woord) op. Een organisatie die een stem moest geven aan de slachtoffers en die de achtervolging inzette op de nu 72-jarige Preynat en de hiërarchie die hem al zo'n veertig jaar de hand boven het hoofd hield.

La Parole Libérée (LPL) verzamelde bijna tachtig verklaringen van mannen die waren misbruikt door Preynat - die nooit iets heeft ontkend. 'Een diepe wond in mijn priesterhart', noemde hij het in een brief aan de ouders van Devaux. Na 1991 zou hij niemand meer aangeraakt hebben. Moeilijk voor te stellen, zeggen alle betrokken. "Maar er heeft zich nooit een slachtoffer gemanifesteerd van na die tijd."

Ruim drie jaar na de oprichting is de overwinning van LPL totaal. Er komt een proces tegen Preynat. Kardinaal Philippe Barbarin, de bisschop van Lyon, bood deze maand zijn ontslag aan. Dat was vlak nadat hij werd veroordeeld tot een voorwaardelijke straf van zes maanden omdat hij niets heeft gedaan met het verhaal van Alexandre Dussot-Hezez. Paus Franciscus heeft dat ontslag overigens niet aanvaard. Het Vaticaan heeft daar geen verklaring voor gegeven, mogelijk speelt het hoger beroep in de zaak tegen Barbarin een rol.

Goddank

De veroordeling van Barbarin valt samen met de première van een film over de affaire, 'Grâce à dieu'. De titel is ontleend aan een uitspraak van Barbarin die zich tijdens een persconferentie liet ontvallen dat de meeste wandaden van Preynat 'goddank' verjaard waren.

De film, met meer dan een half miljoen bezoekers na een paar weken een groot succes, vertelt het verhaal van Devaux en het avontuur van LPL op krachtige wijze. Een van de meest pijnlijke scènes is het moment dat Alexandre hand in hand met de inmiddels oude Preynat het Onze Vader bidt tijdens een verzoeningspoging die door Barbarin is georganiseerd.

Devaux is blij met wat de film losmaakt, maar voelt zich er tegelijk ongemakkelijk bij, vertelt hij. "Het is fictie die op de werkelijkheid is gebaseerd. Het zijn onze levens, maar onze kwaliteiten en slechte eigenschappen worden sterk uitvergroot. Bij mijn personage zouden mensen kunnen denken dat ik de kerk wil vernietigen, en dat Preynat voor mij de stok is om de hond mee te slaan. Maar zo is het niet."

Isabelle de Gaulmyn, journaliste bij het katholieke dagblad La Croix, prijst het werk van Devaux en LPL. "Zij deden hun verhaal zonder dat ze op de rug werden gefilmd en hun stem werd hervormd. Dat was nieuw in Frankrijk en het is enorm belangrijk geweest."

De Gaulmyn (57) groeide ook op in Sainte-Foy. "En ik zat ook bij de padvinderij. Het erge is dat we het eigenlijk allemaal wisten: Preynat 'friemelt' aan jongens. Zo noemden de volwassenen dat, friemelen." Het was een heel andere tijd, benadrukt De Gaulmyn. 'Bij ouders gingen in jaren zeventig en tachtig nog niet alle alarmbellen af als ze over deze dingen hoorden. Dat is nu wel anders.'

In 2004 was De Gaulmyn - die inmiddels in Parijs werkte - op bezoek bij haar ouders en sprak in de kerk met de opvolger van Preynat. Die vertelde mij dat het een een smeerlap was, dat er een 'enorm dossier' over hem bestond. Daarna heb ik Barbarin gewezen op het verhaal. Vervolgens hoorde Gaulmyn niets meer van de zaak tot de aangifte van Dussot-Hezez in 2015. "Een collega op de krant zei me: dit speelt zich af in jouw bisdom, heb je hier wel eens van gehoord?"

Oude verhalen

Opeens besefte De Gaulmyn dat zij deel was van het probleem: het wel weten maar niet of niet echt handelen. "Nadat ik Barbarin er over sprak, heb ik er nooit meer aan gedacht. Ik dacht dat Preynat ergens in de gevangenis zat. Uiteindelijk leken het mij allemaal oude verhalen."

Pas nadat een vriend van haar broer haar vertelde over zijn misbruik vielen bij De Gaulmyn de schellen van de ogen. "Toen begreep ik dat je als slachtoffer voor het leven getekend bent, dat het een vergif is dat ook decennia later nog een rol speelt."

De Gaulmyn publiceerde twee jaar geleden een boek waarin ze de lange stilte rond Preynat probeert te verklaren. Behalve een taboesfeer rond seks waarin gefriemel aan kinderen niet als een probleem werd gezien, speelde een overdreven respect voor de clerus een rol. "Preynat was erg populair, hij kwam zondag eten na de mis bij sommige families thuis. Dit had incestueuze trekken: hij misbruikte bijvoorbeeld een jongen van wie hij in dezelfde tijd de zus trouwde. De moeder in dit gezin was gek op Preynat."

De kerk ondertussen was volledig gericht op de bescherming van zichzelf en heeft nooit werkelijk de diepte van het leed van de slachtoffers willen zien, meent De Gaulmyn.

In 2003 verspreidden de bisschoppen 100.000 exemplaren van de brochure 'Vechten tegen pedofilie'. De overgrote meerderheid van de bisschoppen zou een dader nu niet laten lopen, denkt De Gaulmyn. "Maar men bleef de ogen sluiten voor het verleden. Alsof het aan de kerk is om uit te maken wat verjaard is en wat niet."

Sinds de film draait heeft La Parole Libérée zo'n honderd berichten gekregen van mensen die zijn misbruikt, vertelt Devaux. "Ik merk dat wij nu niet zomaar kunnen stoppen, er is nog steeds veel werk te doen."

Lees ook:

Franse kardinaal veroordeeld in misbruikzaak

Opnieuw valt een kardinaal van zijn voetstuk: Philippe Barbarin, aartsbisschop van Lyon, zal zijn ontslag indienen bij paus Franciscus.

Waarom treedt de paus niet harder op bij misbruikzaken?

Met het vertrek van de Amerikaanse aartsbisschop Theodore McCarrick, eind juli, bereikten de slepende schandalen in de rooms-katholieke kerk een voorlopig dieptepunt. Waarom grijpt de huidige paus Franciscus niet harder in?