Rafi Eitan (1926-2019), de keiharde spion die Adolf Eichmann wist op te pakken in Argentinië
‘Stinkende Rafi’ gaf leiding aan de beroemdste missie die de Israëlische geheime dienst ooit uitvoerde: operatie-Eichmann. In de herfst van zijn leven veroorzaakte hij een controverse door de Duitse rechts-populistische AfD te steunen.
Hij wist het gevluchte nazi-kopstuk Adolf Eichmann uit Argentinië te halen. Daarmee veroverde de overleden Rafi Eitan al tijdens zijn leven een status als legendarische meesterspion. Maar of hij de ‘James Bond van Israël’ was? Hij moet lachen als de BBC hem die vraag in 2011 stelt. ‘Misschien een halve James Bond!’.
Rafi Eitan oogde met zijn bril en kasjmierdunne haar als een genuanceerde intellectueel. Een man van de pen, niet van het zwaard. Maar niets was minder waar. Achter zijn misleidende uiterlijk school een meedogenloze spion, ongehinderd door morele bezwaren. ‘Als er een oorlog tegen terrorisme is, voer je die zonder principes uit’, zei hij eens in een interview. ‘Je vecht simpelweg.’
Zijn strijdlust ging terug tot zijn vroege jeugd. Al op 12-jarige leeftijd sluit Eitan zich aan bij Joodse soldaten. Hij wil zijn geboortedorp, vlakbij Tel Aviv, verdedigen tegen Arabische aanvallen. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog blaast hij eigenhandig een belangrijke Britse radarinstallatie op, om de druk op te voeren op de Britten om de Joden een eigen staat te geven. Hij moet door een smerig riool kruipen om de locatie op de berg Karmel te bereiken. Het levert hem de bijnaam ‘stinkende Rafi’ op.
In 1960 vertrekt een team spionnen onder leiding van Eitan naar Argentinië. De Israëlische inlichtingendienst heeft gehoord dat de oud SS’er Adolf Eichmann zich daar al tien jaar met zijn gezin schuilhoudt. De nazi was een van de hoogste functionarissen van het Derde Rijk, de architect van de Holocaust. Vijftien jaar wist hij aan zijn belagers te ontsnappen.
Dagenlang houden de geheim agenten hem in Buenos Aires in de gaten. Dan overmeesteren ze de nazi en stoppen hem in een auto.‘Ik greep hem met zo’n kracht om zijn nek dat zijn ogen uitpuilden’, herinnert Eitan zich later. ‘Het scheelde niets of hij was gestikt.’
Cruciaal voor de vorming van de Israëlische identiteit
De ontvoering druist in tegen alle internationale afspraken. Daarom bedenken de mannen een plan. Ze vermommen Eichmann als een crewlid van de Israëlische vliegmaatschappij El Al. Vervolgens laten ze hem een hele fles whiskey drinken. Als ‘ziek geworden’ steward krijgen ze hem op een vliegtuig naar Israël. Daar begint op 11 april 1961 in Jeruzalem het beroemde proces tegen Eichmann, dat zal leiden tot zijn doodvonnis. Op 1 juni 1962 sterft hij aan de galg.
De berechting van de nazi bleek cruciaal voor de vorming van de Israëlische identiteit. Tot die tijd wisten de jongste generaties niet of nauwelijks van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, die door overlevenden in veel gevallen was verzwegen. Het proces-Eichmann, dat overal op radio en televisie te volgen was, verankerde de Holocaust niet alleen in het collectieve bewustzijn van Israël, maar in dat van de wereld.
Minister van Pensioenzaken
Naar eigen zeggen voerde Eitan in de loop der jaren nog honderden missies uit, totdat in de jaren tachtig het doek viel. Via de dubbelspion Jonathan Pollard had hij de Verenigde Staten duizenden geheime documenten ontfutseld. Toen dat bekend werd, raakte de relatie tussen Israël en Amerika ernstig verstoord. Eitan kon niet aanblijven. Hij werkte daarna in het bedrijfsleven en ging de politiek in, waar hij minister van Pensioenzaken werd.
Steun voor AfD
Het imago van de ex-spion liep vorig jaar een deuk op. Hij sprak openlijk zijn steun uit voor de Duitse rechts-populistische AfD, waarvan hij de anti-immigratiestandpunten prees. ‘Waar ter wereld ook moslims zijn, kun je geweld en terreur verwachten’, zei hij. Dit werd hem in diplomatieke kring niet in dank afgenomen, onder andere omdat de partij flirt met het Duitse naziverleden. Eitan moest door het stof. ‘In het licht van de reacties neem ik alles terug. Verder wil ik het er niet meer over hebben.’
In een boek van de Britse journalist Gordon Thomas herinnert Eitan dat hij Eichmann vlak voor de executie nog een bezoek bracht. De nazi keek hem aan en zei: ‘Jouw tijd zal nog komen, Jood.’ Eitan antwoordde hem: ‘Maar niet vandaag, Adolf. Niet vandaag.’
De 92-jarige Eitan blies zaterdag zijn laatste adem uit in het Ichilov-ziekenhuis in Tel Aviv. Met zijn vrouw Miriam had hij drie kinderen.