Hoe de zegetocht van Thierry Baudet tot stand kwam

De inhoud

Te midden van partijgenoten die hem zoenen en zijn naam scanderen komt Thierry Baudet, politiek leider van de binnenkort grootste partij in de Eerste Kamer, binnen twee uur na de exitpoll met de eerste onheilsprofetieën. Het einde van de westerse beschaving is nabij, spreekt hij zijn uitzinnige gevolg toe in het afgeladen atrium van Hotel Theater Figi in Zeist – alleen is daar nu Forum voor Democratie.

‘Net als al die andere landen van onze boreale wereld worden we kapotgemaakt door de mensen die ons juist zouden moeten beschermen.’ We worden ondermijnd door ‘onze universiteiten, onze journalisten, onze bestuurders’, gaat Baudet door. Gelukkig is de kiezer net op tijd bij zinnen gekomen: ‘Wij zijn naar het front geroepen. Omdat het moet. Omdat ons land ons nodig heeft.’

Op de avond van de grote zege mag Baudet weer Baudet zijn. Hij doorspekt zijn speech als vanouds met verwijzingen naar Hegel en Spengler, tiert ongeremd over de horror van de moderne architectuur, hoont over de ‘oikofobie’ van de elite en treurt over het ‘culturele en spirituele vacuüm’ van Nederland.

Het pathos van de overwinningsavond staat in scherp contrast met de campagne die FvD een van de meest verrassende overwinningen uit de parlementaire geschiedenis heeft gebracht. In de weken voor 20 maart is de boodschap van FvD bijna klinisch en gedisciplineerd. Intern is het hele partijverhaal samengebald in drie letters, zo vertellen betrokkenen: KIK. Klimaat, Immigratie, Koopkracht. Meer is er niet. Elke spreekbeurt, elk optreden wordt erop teruggegrepen: KIK. Al de rest is franje, leuk voor na de verkiezingen.

‘Het gaat om de richting’, houdt Baudet zijn kiezers telkens voor. ‘We hoeven het niet over alle details eens te zijn.’

FvD mag dan ruim 30.000 leden hebben, de partijboodschap wordt bepaald door een klein groepje mensen rond Baudet en zijn rechterhand Henk Otten. Zij hebben de touwtjes strak in handen sinds een jaar geleden korte metten is gemaakt met de autonome provinciale afdelingen. Leden die tegenstribbelden en pleitten voor een ‘grass roots’-organisatie met veel ledeninspraak zijn rücksichtslos geroyeerd.

Anders dan de traditionele ledenpartijen kan FvD nu de boodschap naar believen aanpassen zonder dat de partijtop wordt lastiggevallen door congressen en tijdrovende discussies over moties en amendementen. In deze campagne is dat verschillende keren gebeurd. Zo dreigde FvD in de belangrijke ‘swing state’ Noord-Brabant last te krijgen van het oude standpunt dat ‘de bio-industrie geleidelijk moet worden afgebouwd’. Het vuiltje is door de partijtop vakkundig weggegumd. Nu vindt FvD dat ‘veehouderijbedrijven niet dienen te worden tegengewerkt’.

Op het gebied van klimaat is eveneens stilletjes afscheid genomen van oude teksten. In 2017 stond er nog in het verkiezingsprogramma dat FvD ‘duurzaamheid hoog in het vaandel’ heeft. ‘We steunen de energietransitie om onafhankelijker te worden van het Midden-Oosten, om schonere lucht te hebben en om de schitterende koolstofpolymeren die nu worden opgestookt, te behouden.’ De zinnen zijn nu niet meer terug te vinden.

Ook de wens voor een Nexit is bijgesteld. Electorale tegenstanders zagen in dat standpunt de achilleshiel van FvD, maar onder aanvoering van Otten matigt de partij haar toon. ‘Het woord Nexit komt niet in ons verkiezingsprogramma voor’, beweert de medeoprichter van FvD zelfs tijdens een debat. In werkelijkheid staat in het programma van 2017: ‘FvD is voor een Nexit.’ Het nieuwe standpunt dat nu op de site staat: ‘FvD is voorstander van een referendum over het lidmaatschap van de EU.’

De voormalige zakenbankier Otten neemt ook het voortouw om de accenten bij het sociaal-economisch verhaal van FvD te verleggen. Iedereen op het Binnenhof weet dat er electorale ruimte is voor een partij die cultureel conservatief en sociaal-economisch links is. Bij zijn eerste debatoptreden duikt Otten meteen in dat gat. Anders dan verwacht, daagt de FvD’er zijn tegenstanders niet uit op het klimaat- of immigratiebeleid, maar betrekt hij de stelling dat het kabinetsbeleid funest is voor de koopkracht. ‘De energierekening, de btw: alles is duurder geworden. De burgers in Nederland hebben de rekening betaald voor de crisis.’

Baudet gaat in het RTL-debat nog verder. Volgens de FvD-leider willen GroenLinks en zijn partij eigenlijk hetzelfde: meer geld voor onderwijzers, meer geld voor de zorg, meer koopkracht voor lagere inkomens. Het enige verschil volgens Baudet: FvD kan het betalen door minder uit te geven aan klimaat en immigratie; GroenLinks heeft geen dekking.

FvD neemt zo in één klap afscheid van het rechtse imago op economisch gebied. Het is een cruciale koerswijziging in de strijd om de PVV-kiezers, die vaak tot de lagere inkomensgroepen behoren. Door te schermen met enorme investeringen in de publieke sector, hogere pensioenen en meer koopkracht wordt Baudet opeens aantrekkelijk voor die groep. De strategie blijkt een voltreffer: FvD eet de PVV leeg. Ook kiezers van 50Plus en zelfs de SP lopen over.

Het keerpunt vindt plaats als de doorrekening van het Klimaatakkoord naar buiten komt. Daaruit blijkt dat de klimaatdoelen niet worden gehaald en dat zeker de lagere inkomensgroepen en de gepensioneerden achteruitgaan in koopkracht. Bij de VVD-campagne kijken ze in de dagen die volgen met schrik naar de interne kiezersonderzoeken. De steun voor FvD neemt enorm toe.

Ook bij die partij zien ze dan dat een doorbraak aanstaande is. ‘De kiezers zagen dat Baudet gelijk had met zijn waarschuwingen over het klimaatbeleid’, zegt Otten terugblikkend. ‘Toen kwam de omslag.’ Otten pakt met twee handen zijn onderbuik vast. ‘Dat voel je hier.’

De campagnemachine

‘Het is niet iemand die mensen voortdurend onder hun kinnetje aait’, zegt Annabel Nanninga over Otten, de organisator van de campagnemachine die FvD is geworden. ‘Anders krijg je ook niks voor elkaar.’

De andere partijen kijken met een mengeling van verbazing en ontzag naar de campagne van Baudet. Zelden zal een kleine partij zoveel vuurkracht in stelling hebben gebracht bij de provinciale verkiezingen als FvD nu. De partij is op alle fronten actief.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen viel GroenLinks nog op met meetups in poptempels, maar dit keer is het FvD dat zich profileert met grote publieksbijeenkomsten. Van 4 tot en met 18 maart staan de FvD’ers bijna elke avond voor een zaal met honderden belangstellenden. De partij huurt toplocaties af: van TivoliVredenburg in Utrecht tot aan het Kurhaus in Den Haag. Bij de laatste locatie zijn ook uitgebreide veiligheidsmaatregelen getroffen, inclusief privébodyguards voor Baudet.

Op reclame bespaart FvD evenmin. Baudets gezicht prijkt op de felbegeerde reclamemast bij Schiphol, er zijn televisie- en radiospotjes met de stemmen van Baudet, Hiddema en Otten, en op Facebook trekt de partij de aandacht door ‘te knallen’ met gesponsorde berichten – op de verkiezingsdag zeven tegelijk.

In de Tweede Kamer verwonderen andere partijen zich over de bedragen die FvD, als partij met weinig zetels en dus weinig subsidie, tegen de campagne aan smijt. FvD zegt een groot deel te bekostigen via crowdfunding – waarmee de partij 420 duizend euro ophaalde. De rest is subsidie, andere donaties en de contributie van de 33 duizend leden.

Voor zo’n snel oprukkende beweging is geld waarschijnlijk geen probleem, zegt Kay van de Linde, die als spindoctor van Leefbaar Nederland de opkomst van Pim Fortuyn meemaakte. ‘Mijn ervaring is dat genoeg mensen in Nederland bereid zijn om te investeren in een nieuwe politieke partij. Omdat ze die een kans willen geven, of omdat ze het gewoon geinig vinden.’

‘Forum’ voert vooral een slimme campagne op sociale media, zegt Kees Eldering. De eigenaar van het succesvolle Hotels.nl was betrokken bij het opzetten van de onlinestrategie voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017. Eldering – inmiddels weg bij de partij uit onvrede over de centralistische partijkoers van ‘dictator Otten’ – ziet dat FvD op Facebook ook nu weer de juiste boodschap bij de juiste kiezersschare weet te bezorgen. ‘Ze targetten op postcodegebied, op interesses, op voorkeur voor de andere politieke partijen.’

Zeker de minder rijke rivalen als 50Plus en PVV komen tijdens de campagne onder vuur te liggen. Terwijl Otten, die in de Volkskrant zijn partij al eens omschreef als ‘een mediabedrijf met een politieke tak’, elke dag reclames ‘pusht’ op Facebook, doet Wilders helemaal niks. Geen geld. Ook bij 50Plus groeit de nervositeit gedurende de campagne. Bij de ouderenpartij zien ze dat Baudet zich op sociale media nadrukkelijk op hun kiezers richt. Vooral de steun van 50Plus voor de bij de eigen achterban omstreden klimaatwet wordt er voortdurend ingewreven via gepushte berichten.

Volgens Sanne Kruikemeier, die aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek doet naar politieke communicatie, zijn ook de andere partijen druk doende met personalisering en targetting op sociale media. Dat FvD opvalt, meent Kruikemeier, komt door de wisselwerking tussen de sociale en de nog altijd invloedrijke traditionele media. ‘Neem de avond van Baudet in het Kurhaus. De filmpjes die hij daar opneemt en op Facebook zet, belanden kort daarna bij Pauw en Jinek in de uitzending.’

Baudets ongefilterde boodschap bereikt de mogelijke FvD-stemmer zo op twee manieren: direct via de eigen kanalen op sociale media, en via journalisten in de traditionele media. Het zou goed zijn als de journalistiek zich bewuster wordt van haar eigen rol, zegt Kruikemeier. ‘Vergeet niet dat het bereik, zeker op televisie, enorm groot is. Ik begrijp dat het lastig is om een naaktfoto van Baudet op de rand van een zwembad te negeren, maar of het nieuws is?’

Heel provinciaal is de FvD-campagne niet. Op de campagneavonden is een minimale rol weggelegd voor de lijsttrekkers voor de provinciale staten: in het Wilminktheater in Enschede is de Overijsselse voorman Johan Almekinders hooguit vijf minuten aan het woord. Wat hem beweegt, naast zijn weerstand tegen ‘klimaatdingetjes’ en ‘cultuurrelativisme’, wordt de circa zevenhonderd bezoekers niet duidelijk. Wat de goede verstaander dan al begrijpt, brengt Hiddema even later onder woorden. ‘We zitten hier voor de Eerste Kamer, niet voor de provinciën.’

Otten blijft tot het einde de campagne aansturen. De ophef over de bijeenkomst in het Kurhaus na de aanslagen in Utrecht lijkt hem een dag later amper te deren. ‘We hebben er een mooi filmpje van gemaakt’, zegt hij trots. De politieke tak mag op dat moment in zwaar weer verkeren, het mediabedrijf floreert.

De tegenstanders

‘Wij denken zelfs dat het duizend miljard gaat kosten.’ Elke keer als Baudet die zin uitspreekt over de klimaatambities van dit kabinet krimpen VVD’ers ineen. De FvD’er gooit alles op een hoop door alle mogelijke bedragen tot 2050 bij elkaar op te tellen, ziet investeringen louter als kostenposten en overdrijft daarnaast ook nog eens schromelijk. ‘Hij kletst uit zijn nek’, bromt een VVD’er.

Maar wat doet de grootste partij en meest gevreesde campagnemachine van Nederland ertegen? Niets. Ze laten Baudet begaan. De VVD gelooft niet dat het helpt erop te wijzen dat de FvD-voorman ‘uit zijn nek kletst’. Bij de liberalen valt te horen dat de kiezers van Baudet ook wel weten dat de FvD’er niet altijd de waarheid spreekt, maar het doet er voor zijn aanhangers niet toe zolang hij ‘liegt voor de goede zaak’. Hoe meer de door veel kiezers gewantrouwde gevestigde partijen zich tegen Baudet keren, hoe meer FvD zich kan afficheren als dé anti-establishmentpartij. Zo ging het volgens de VVD ook bij de achterban van Donald Trump: He may be a son of a bitch, but he is our son of bitch.

Het gebrek aan vechtlust bij de VVD valt meteen op bij het eerste RTL-debat. Voor Baudet staat er veel op het spel; het debat is ook zijn eerste introductie aan een miljoenenpubliek. Baudet probeert op de dag van zijn debuut één en al zelfvertrouwen uit te stralen. Hij hoeft zich niet voor te bereiden – anders dan zijn rivalen. ‘Dat heb je met slechte acteurs’, zegt Baudet die middag tegen enkele journalisten. ‘Die moeten continu hun teksten opnieuw instuderen, maar als je de waarheid spreekt, uit het hart, dan hoef je niet te repeteren.’ In de minuten voorafgaand aan het debat in de Rode Hoed mengt hij zich, terwijl tientallen journalisten meekijken, demonstratief niet in het luchtige gesprek dat de andere lijsttrekkers – ook Wilders – voeren. Híj hoort niet bij dat kliekje. Hij doet het anders.

Toch heeft Baudet allerminst een reputatie opgebouwd als vakkundig debater. Zeker Dijkhoff heeft hem in de Kamer al geregeld afgebluft. Het RTL-debat biedt de VVD een uitgelezen mogelijkheid om de rechtse rivaal, nog voordat hij goed en wel uit de startblokken is gekomen, in het defensief te dringen of ongeloofwaardig te maken. Opnieuw laat de VVD de kans lopen, ook omdat een rechtstreeks duel Baudet in één klap zou neerzetten als een legitieme tegenstander. De liberalen blijven hem liever negeren. In plaats van de confrontatie kiest Dijkhoff ervoor om samen met D66’er Rob Jetten een lofzang op het compromis te houden.

De FvD-voorman weet uiteindelijk zijn eerste televisiedebat moeiteloos te overleven. Fouten maakt hij niet. De eerste introductie bij een groot publiek is goed verlopen. Veel meer media-optredens volgen, ook omdat D66 en GroenLinks steeds feller strijden om de anti-Baudet-stem. Tot de laatste dag van de campagne blijven ze de ‘smerige politiek’ van FvD hekelen.

Zo begint het vliegwiel te draaien. Hoe vaker tegenstanders de confrontatie zoeken, hoe meer media-aandacht; hoe meer media-aandacht, hoe aantrekkelijker Baudet als doelwit wordt voor progressieve tegenstanders. De tactiek van de VVD om FvD te negeren, loopt zo spaak. De man die tijdens de campagne van 2017 nog in de periferie verkeerde en slecht twee zetels heeft in de Tweede Kamer, groeit binnen een mum van tijd uit tot de coming man op rechts.

VVD en CDA zitten klem in een coalitie die noodgedwongen steeds meer naar links helt. Dat wordt helemaal zichtbaar als Rutte na de doorrekening van de klimaatplannen besluit richting GroenLinks op te schuiven. Veel keus is er niet. Als de premier de coalitie overeind wil houden, is samenwerking met Jesse Klaver na de verkiezingen nagenoeg onvermijdelijk. ‘Kabinet maakt ruk naar links’, concludeert het AD na ‘de klimaatdraai’ op de voorpagina. Baudet ruikt zijn kans. De nieuwe boodschap: van VVD tot GroenLinks, het is allemaal één pot nat.

Binnen FvD groeit de overtuiging dat de grote doorbraak in het verschiet ligt, maar dan zet de aanslag in Utrecht alles op z’n kop. Er volgt langdurig intern overleg: moet de campagne worden gestaakt? ‘Natuurlijk is dat overwogen’, zegt Henk Otten, maar tegelijkertijd bestaan er twijfels over de motieven van de VVD. Het is Dijkhoff die het initiatief neemt om alle campagneactiviteiten te staken. Ondertussen gaat alle aandacht uit naar CDA-minister Ferdinand Grappperhaus en premier Mark Rutte. Dat Rutte persconferenties organiseert zonder veel nieuws te melden wordt binnen FvD gezien als een vorm van campagne voeren. Gaan de laatste dagen voor de verkiezingen er zo uit zien?

Forum kiest de vlucht naar voren: een campagnebijeenkomst in het Kurhaus gaat gewoon door. Het leidt tot een storm van kritiek, zeker als Baudet de aanslag in Utrecht linkt aan ‘laks immigratiebeleid’ en Hiddema moppert dat de gebeurtenis ‘de flow’ van de FvD-campagne verstoort.

In een ander opzicht heeft de gok van FvD wel succes. Niet Rutte, maar Baudet is de centrale figuur in de slotfase van de campagne. Andere partijen, columnisten, cartoonisten, commentatoren, talkshowgasten: allemaal vallen ze over hem heen.

De vraag die dan nog openstaat: haken de kiezers af, of blijft Baudet voor zijn achterban ‘our son of a bitch’? Het antwoord geeft hij woensdagavond zelf. ‘We gaan onze democratie herstellen en vandaag, vandaag, is de eerste grote veldslag gewonnen.’