May speelt alles of niets met haar Brexit-plan

David Cameron was de slechtste premier uit de Britse geschiedenis. Maar Theresa May loopt het risico zijn plaats in te nemen. Cameron maakte een enorm domme fout door te pleiten voor een onnodig referendum over het Britse EU-lidmaatschap. May riskeert een No Deal-breuk met de EU. Ik was daar al lang bang voor. Als er inderdaad een No Deal-breuk volgt, is dat haar schuld.

May’s tactieken doen denken aan een van de verhalen over het oude Rome. Vermomd als oude vrouw, kwam de Sibille van Cumae naar Tarquinius de Hoogmoedige, de laatste koning van de stad. Ze bood hem voor een buitensporige prijs negen boeken met profetieën aan. Hij weigerde. Daarop verbrandde ze er drie en bood hem voor dezelfde hoge prijs de overige zes aan. Tarquinius weigerde opnieuw. Onmiddellijk verbrandde ze er nog drie en herhaalde haar aanbod. Een gelouterde Tarquinius kocht ten slotte de laatste drie boeken voor de oorspronkelijke prijs.

Ook May is van plan het parlement voor de derde keer dezelfde vraag te stellen. Ook zij verlangt een overdreven prijs: de aanvaarding van een akkoord waar iedereen tegen is. Als ze met een lang uitstel dreigt, probeert ze de Brexiteers zo bang te maken dat ze de prijs betalen: haar ‘deal’ steunen die ze verafschuwen, uit angst dat de Brexit helemaal niet doorgaat.

Lees ook: Een nieuwe dageraad of nog steeds op weg naar No Deal?

Als ze – zoals nu – op een veel eerder vertrek aanstuurt, probeert ze de voorstanders van een zachte (of geen) Brexit zo bang te maken dat ze haar deal steunen, bij gebrek aan beter en uit angst voor een No Deal-Brexit. In beide gevallen houdt ze vast aan hetzelfde doel: haar deal erdoor krijgen, goedschiks of kwaadschiks.

Tegenstrijdige doelen

Waarom wil de premier nu per se dit akkoord door het parlement krijgen? Dat komt ongetwijfeld omdat ze gelooft dat het de enige manier is om drie tegenstrijdige doelstellingen gelijktijdig te bereiken: de eenheid in haar partij bewaren, het met de EU eens worden en de Brexit die ze heeft beloofd daadwerkelijk tot stand brengen. Deze doelstellingen zijn niet onredelijk. Misschien was het referendum inderdaad een blunder.

Maar een weigering om de uitslag te volgen zou aanzienlijke politieke kosten met zich meebrengen. Als de Tories uiteenvallen, zou dit ruim baan kunnen geven aan een Labourpartij die op dit moment wordt geleid door een man die meent dat het Verenigd Koninkrijk in de Koude Oorlog aan de verkeerde kant heeft gestaan. Tot slot kunnen de Brexiteers wel dromen van een ‘clean break’ – een radicale breuk met de EU. Maar een No Deal zou het tegendeel van ‘clean’ zijn. Het zou een afschuwelijke en langdurige economische en politieke ramp betekenen.

Lees ook: Het Lagerhuis blijft stuurloos dolen

May’s deal heeft ook de verdienste dat het een compromis is waarbij haast niemand in dit diep verdeelde land krijgt wat hij wil. Dat is misschien wel het beste waarop we in deze ellendige toestand hopen mogen. Maar het is ook uiterst riskant om zo koppig aan deze strategie vast te houden. May’s flirt met het idee van een lang uitstel mag vooral bedoeld zijn geweest om de Brexiteers uit angst haar afspraak te laten steunen, maar een lang uitstel is een goed idee.

Een moediger en flexibeler leider zou het idee van een lang uitstel niet bij het eerste zuchtje tegenwind hebben laten varen

Een moediger en flexibeler leider zou er langer aan hebben vastgehouden, in plaats van het bij het eerste zuchtje tegenwind te laten varen. Dan zou ze een voorbeeld hebben genomen aan Sir Robert Peel, die in 1846 ten koste van een scheuring in zijn partij de protectionistische graanwetten herriep. Dan zou ze politici van andere partijen hebben benaderd om alternatieven te overwegen voor de sombere keuze tussen háár deal en No Deal.

Lees ook: Langer uitstel? Dan moet het VK naar de Europese stembus

Verloren Brexit-illusies

May zou een lang uitstel moeten benutten om de mogelijkheid van een tweede referendum te verkennen. Het Britse volk heeft ongetwijfeld veel van de illusies laten varen die tijdens het referendum van 2016 nog heersten. Dat het gemakkelijk zou zijn om uit de EU te stappen en toch de meeste voordelen te behouden, bijvoorbeeld. Of dat het eenvoudig zou zijn om eersteklas handelsakkoorden met de rest van de wereld te sluiten, die met gemak zouden opwegen tegen het verlies van de voorkeurspositie op de reusachtige Europese markt naast de deur.

Op zijn beurt zouden de andere EU-lidstaten zo’n Britse koerswijziging moeten verwelkomen. Dat zou een glansrijke overwinning voor hun zaak zijn. Een tweede referendum zou politieke risico’s inhouden.

Lees ook: EU zet Britten voor het blok: geen uitstel zonder akkoord

Maar dat geldt ook voor May’s deal, en al helemaal voor een No Deal-Brexit. Die laatste zou de relaties tussen het VK en zijn partners vergiftigen, de invloed van het land in de wereld vernietigen en de economie schade toebrengen.

De premier lijkt elke mogelijkheid tot zo’n koerswijziging te hebben uitgesloten. Intussen kan het parlement bij gebrek aan daadkracht van de overheid niet met zo’n ingrijpende wijziging instemmen. Daarin lijkt ook geen verandering te komen: voor May is het referendum een heilige opdracht en het voortbestaan van de verdeelde Conservatieve Partij een heilige plicht. Zo lijkt het land vast van plan de gok te wagen tussen May’s deal en No Deal.

Echte leiders gedragen zich zo niet. May hoefde helemaal niet te doen of een Brexit er absoluut moest komen, noch hoeft ze tot elke prijs haar partij bij elkaar te houden. In plaats daarvan had ze uit moeten gaan van het belang van het land. Dat heeft ze nagelaten en nu neemt ze zelfs het risico van deze afschuwelijke gok. Mocht die op een No Deal uitdraaien, dan kan dit May niet vergeven worden.