Direct naar artikelinhoud
Naschrift

Frans Andriessen (1929-2019), de toegewijde Europeaan van het CDA, huiverde van het populisme

Frans Andriessen tijdens de kabinetsformatie in 1977Beeld Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo, CC0

CDA-prominent Frans Andriessen nam ontslag als minister van financiën toen hij niet kon bezuinigen zoals hij wilde. Hij was geschokt door de populariteit van de PVV - “een volstrekt nihilistische partij”.

Hij was de CDA-minister van financiën die altijd op zijn hoede was voor linkse PvdA-politici die geld wilden uitgeven aan ‘leuke dingen voor de mensen’. Daar moest Frans Andriessen, vrijdag op 89-jarige leeftijd overleden, niets van hebben. Zelfs na zijn pensioen mocht hij daar de PvdA graag over sarren. Die partij had volgens hem “te weinig oog voor de leuke dingen op termíjn”, een gedisciplineerde begroting.

Frans Andriessen was de strenge bewaker van de schatkist in de jaren zeventig, en één van de oprichters van het huidige CDA. Hij was het katholieke kopstuk van die partij. In die roerige periode werkte hij samen met links, maar vocht er ook grote conflicten mee uit over de overheidsfinanciën. Later was Andriessen meer dan tien jaar de belangrijkste Nederlandse Eurocommissaris in Brussel, in de periode dat de Europese Unie vorm kreeg en de basis werd gelegd voor de uiteindelijke invoering van één munt, de euro. Hij noemde zichzelf een ‘Europeaan in hart en nieren’

Een alleenstaand Nederland kan onze problemen niet oplossen
Frans Andriessen

Andriessen is bij het grote publiek vooral bekend geworden als een politicus van de oude stijl: bekwaam, gevreesd, gerespecteerd, maar door zijn koele stijl geen grote publiekslieveling. In de verzuilde samenleving van de jaren vijftig en zestig was hij binnen de katholieke zuil degene die de partij KVP door onzekere tijden loodste. Andriessen kwam uit een bekend katholiek nest. Zijn vader Jan Andriessen leidde de katholieke vakbeweging en zat dertig jaar in de Tweede Kamer. Zoon Frans volgde hem daar in 1967 op, en werd daarna de KVP-leider, de laatste voor die partij opging in het CDA. Vlak voor de fusie moest hij daar plaatsmaken voor Dries van Agt, die als een grotere stemmentrekker gold.

PvdA-prominent Ed van Thijn (links) en Frans Andriessen volgen de uitslagen van de verkiezingen van 25 mei 1977. De PvdA won toen tien zetels.Beeld ANP

Veto

Zowel met PvdA-leider Joop den Uyl als met VVD-leider Hans Wiegel vocht Frans Andriessen conflicten uit die de politieke geschiedenisboekjes hebben gehaald. Den Uyl had in 1977 premier kunnen worden, ware het niet dat de KVP Andriessen naar voren schoof als minister van economische zaken. Zijn strenge rekenkunde zorgde voor een veto vanuit de PvdA, en de formatie mislukte. Vervolgens had hij als minister van financiën in het kabinet Van Agt I (1977-1981) aanvaringen met VVD-vicepremier Wiegel. Andriessen wilde bezuinigen, en vond dat Wiegel hem in de steek liet. Na veel conflicten stapte hij op als minister van financiën.

Het is schokkend dat ruim 15 procent van de kiezers kiest voor een volstrekt nihilistische partij
Frans Andriessen

Zijn jaren als drievoudig Eurocommissaris in Brussel, in de jaren tachtig, maakten van Andriessen een overtuigd Europeaan. “Een alleenstaand Nederland kan onze problemen niet oplossen”, zei Andriessen in een interview in Trouw, toen hij terugkeek op zijn Europese loopbaan. Hij was vicevoorzitter van de Europese Commissie, naast de machtige Franse Fransman Jacques Delors, in de jaren dat de Europese staalindustrie gesaneerd moest worden, met veel ontslagen, en de ‘boterberg’ symbool stond voor het vastgelopen landbouwbeleid.

Mede vanuit die Europese idealen, was hij diep geschokt over van de opkomst van populistische partijen. Toen de PVV voor het eerst won in Nederland, zei hij in Trouw: “Het is schokkend dat ruim 15 procent van de kiezers kiest voor een volstrekt nihilistische partij”. Later riep hij zijn eigen partij CDA op om niet te gaan samenwerken met de PVV als gedoogpartner voor een kabinet. Dat kabinet kwam er toch.

Lees ook:

De altijd terugkerende vraag: waar is het sociale gezicht van het CDA?

Het was een tijd stil, maar het debat over het sociale gezicht van het CDA laait nu weer op. Het CDA trekt zijn linkerbeen een beetje bij. ‘De koers moet linkser, zodat wij weer in het midden uitkomen.’

Het CDA moet het midden nu eerst veroveren

Columnist Hans Goslinga analyseert waarom CDA-leider Sybrand Buma op het CDA-congres zijn zorgen uitsprak dat het politieke debat steeds meer wordt gekaapt door de flanken. Wordt het midden weggeknepen?