Jordan Peele voelt de tijdgeest naadloos aan

‘Us’ van regisseur Jordan Peele was na afgelopen weekend met ongeveer 50.000 bezoekers de op één na bestbezochte film in Nederland. In de Verenigde Staten verraste ‘Us’ door Captain Marvel van de eerste plaats te verdringen. De horrorfilm, sinds vorige week in de Nederlandse bioscopen, over een zwart gezin en hun kwaadaardige dubbelgangers, is de opvolger van Get Out (2017). Met die film won Peele in 2018 als eerste zwarte scenarist een Oscar voor het beste oorspronkelijke scenario.

Jordan Peele (40) groeide op in een welvarende wijk van Manhattan, New York, als enig kind van een witte moeder en een zwarte vader. Zijn vader verdwijnt uit zijn leven wanneer hij zeven is. Als kind is hij een beetje verloren. Zijn zwarte medeleerlingen zeggen dat hij ‘te wit klinkt’. De politie houdt hem zonder reden aan terwijl hij buiten speelt. Omdat hij vaak alleen thuis is, beeldt hij zich in wat er zich allemaal afspeelt in de donkere straten van New York. Bang voor het duister, de stilte en het onbekende.

Poppentheater

Dit beeld van een eenzame Peele herinnert aan een markante scène uit Get Out, zijn debuut als regisseur. Een bang jongetje wacht op zijn werkende alleenstaande moeder in een donker appartement, twijfelend of hij de politie moet bellen – ze zal zo wel komen opdagen. Maar ze komt nooit meer terug: zijn moeder is omgekomen bij een verkeersongeluk.

Lees hier de recensie van ‘Us’

Een moeder die misschien nooit meer thuiskomt is een van de vele angsten die Peele tijdens zijn kindertijd met zich meedraagt. Tot hij als tiener in gezelschap een horrorverhaal vertelt en de angst van de aanwezigen in de lucht voelt. Hij ontdekt dan dat hij mensen kan laten schrikken. Vanaf dat moment vreest hij de monsters in het donker niet meer. De rollen zijn omgedraaid: hij kan nu zelf mensen bang maken.

Toch is hij te onzeker om zijn droom te verwezenlijken: Peele wil naar New York University (NYU) om regisseur te worden, maar durft het niet aan. In de plaats daarvan gaat hij naar een liberal arts college, Sarah Lawrence, en kiest hij poppentheater als afstudeerrichting. Als hij beseft dat zijn eigen lichaam de ultieme pop is om zich mee uit te drukken, worden poppen overbodig. Hij wordt verliefd op sketch-komedie en improvisatietheater. Na twee jaar stopt hij met school om zich toe te leggen op zijn werk als acteur en comedian.

Key and Peele

Peele is 24 als hij voor het eerst te zien is in MADtv, een bekroonde comedyserie op de zender Fox, waar hij naast zijn acteertalent ook zijn schrijftalent in kwijt kan. Vier jaar later, in 2008, wordt hij als schrijver en componist genomineerd voor een Emmy Award voor een van zijn parodieën. Maar hij moet de rol van Obama in het fameuze Amerikaanse comedyprogramma Saturday Night Live weigeren omdat hij nog contractueel gebonden is aan MADtv. Ook worden zijn grappen in de show soms tegengehouden door de producenten.

Dat gebrek aan vrijheid is een van de redenen waarom hij in 2012 een eigen productiemaatschappij opricht: Monkeypaw Productions. Met dat bedrijf maakt hij vanaf dat moment al zijn projecten, waaronder de comedyserie Key and Peele.

De serie bedenkt en schrijft hij samen met Keegan-Michael Key. Omdat beide bedenkers, ook hoofdrolspelers, alle vrijheid hebben duiken ze niet weg voor komisch commentaar op de politiek en de verhoudingen tussen bevolkingsgroepen in de Verenigde Staten. Eindelijk kan Peele Obama spelen, in zijn eigen show.

Key and Peele is een keerpunt in de carrière van beide comedians. Hun razend populaire video’s worden geregeld meer dan 10 miljoen keer bekeken op YouTube.

Hun taalgebruik dringt door in de Amerikaanse jongerentaal. Ze winnen een Peabody Award en twee Emmy Awards. Toch stoppen ze na vijf jaar: beide mannen willen nieuwe horizonten verkennen.

Peele richt zich op films. Na een eerste comedy te hebben geschreven en geproduceerd, Keanu (2016), stapt hij over naar het horrorgenre. Dat is geen verrassing voor fans van Key and Peele: in de serie waren al parodieën van klassiekers als The Exorcist en persiflages van post-apocalyptische rampenfilms en zombies te zien. Peele bestudeert al heel zijn leven de werken van meesters als Kubrick, Spielberg en Hitchcock.

Toch is Get Out (2017) anders: anders dan wat Peele eerder in zijn carrière heeft gedaan en anders dan wat in de afgelopen decennia in het horrorgenre te zien was. Voor het eerst sinds Night of the Living Dead (1968) staat de pijn van een zwarte man centraal in een griezelfilm. Voor een hele generatie zwarte mannen is dit de eerste keer dat ze hun angsten zo op het filmdoek kunnen terugzien. Get Out is meer dan alleen horror, het is ook een sociale thriller.

Get Out is inclusief: Peele maakt de film voor zwarte mensen, maar ook witte mensen moeten gedurende anderhalf uur de wereld door de ogen van een zwarte hoofdpersoon kunnen bekijken. Daarom ook zijn premisse: een eerste ontmoeting met schoonouders is voor iedereen spannend. In Get Out blijkt vervolgens dat de witte schoonfamilie sinistere plannen met het zwarte hoofdpersonage heeft.

Met zijn eerste film gaat Peele in tegen alle wijsheden van de gevestigde orde in Hollywood, zoals het idee dat films met een zwarte hoofdpersoon internationaal niet succesvol kunnen zijn. Straight Outta Compton (budget 50 miljoen dollar) bracht in 2015 wereldwijd 200 miljoen dollar op, wat voor Peele bewees dat een zwarte hoofdrolspeler geen risico is – of toch niet meer dan een witte. Hij bleek gelijk te hebben: Get Out, gemaakt met een budget van 4,5 miljoen dollar, bracht wereldwijd 250 miljoen dollar op.

Na het succes van Get Out was Peele medeproducent van BlacKkKlansman van Spike Lee, die vorige maand een Oscar won voor beste bewerkte script. Sinds 2017 werkt Peele als bedenker, producent of regisseur aan een documentaire en maar liefst vijf series, waaronder een reboot van het fameuze The Twilight Zone.

Peele kiest ervoor samen te werken met kleinere platforms als Amazon Video, omdat hij daarmee zijn creatieve vrijheid kan behouden. Om die reden koos hij er ook voor om voor Us (2019) te werken met een naar Hollywood-maatstaven beperkt budget van 25 miljoen dollar.

Zijn projecten werpen allemaal een kritische blik op de maatschappij en behandelen thema’s als klasse, extreem-rechts en huiselijk geweld.

Jordan Peele heeft reeds een lange carrière achter de rug, en toch lijkt hij nog maar aan het begin te staan. Zijn werk past naadloos in de tijdgeest.

correctie 25 maart 2019: Eerste alinea aangepast met bezoekcijfers eerste weekeind.