Onverwachte en grote klap voor Rutte: Forum voor Democratie krijgt meeste stemmen

Binnen de VVD – tot dusver de meest stabiele factor in het versplinterde politieke landschap – zal onherroepelijk een discussie losbarsten over de koers. Kan de premier nog kopjes koffie drinken met Jesse Klaver nu Baudet de rechterflank verovert?

_{Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Rutte III trilt op zijn grondvesten. Met steun van GroenLinks of de PvdA is er nog steeds een meerderheid in de Eerste Kamer te vinden voor belangrijke plannen zoals het klimaatbeleid, maar een belangrijkere vraag is nu of Rutte zich nog zo’n ouverture naar links kan veroorloven. De verkiezingen zijn uitgedraaid op een politieke aardverschuiving op rechts. De strijd om de rechtse kiezer wordt harder dan ooit, met alle politieke gevolgen van dien.

De regeringspartijen CDA en D66 hadden hun verlies ingecalculeerd, maar dat de VVD dit keer niet de grootste partij van Nederland is geworden, is een schok voor de liberalen. De VVD behoudt twaalf zetels in de Eerste Kamer – een verlies van één zetel – maar ziet zich nu geconfronteerd met een rechtse uitdager die de wind vol in de zeilen heeft. Forum voor Democratie behaalt dertien zetels, volgens de laatste prognoses, en krijgt hoe dan ook meer stemmen dan de VVD, zo bleek nadat 98,5 procent van de stemmen was geteld.

Vaasje

Binnen de VVD zal de onrust groeien over de gematigde koers en de voortdurende lofzang op compromissen –alles om het vaasje van Rutte heel te houden. De rechterflank ligt open. Moet de premier dan nu weer gewoon met Jesse Klaver of Lodewijk Asscher in zee?

Het politieke draagvlak voor het klimaatbeleid zal als eerste op de proef worden gesteld. Baudet heeft zijn zege geboekt met een campagne tegen ‘de klimaatgekkigheid’, tegen het idee dat Nederland voorop moet lopen, tegen de klimaatwet die voorschrijft dat in 2030 de CO2-uitstoot al met 49 procent moet zijn teruggedrongen. Er is nog steeds een meerderheid te vinden in de Eerste Kamer, maar door nieuwe compromissen te sluiten dreigt de VVD een nog groter deel van het rechtse electoraat in de waagschaal te leggen. 

Meer dan ooit zijn de liberalen er van doordrongen hoe gevoelig het thema electoraal ligt. Volgens VVD-campagneleider Bas Erlings was niet de aanslag in Utrecht  de ‘gamechanger’ van de campagne, maar de doorrekening van het klimaatakkoord een paar dagen eerder. ‘Toen zagen we Forum groeien', zei Erlings donderdagochtend bij een bijeenkomst van campagneleiders in Nieuwspoort. Volgens de VVD’er begonnen na de presentatie van de klimaatplannen vooral veel PVV'ers over te lopen naar FvD. Na de aanslag in Utrecht zouden er geen grote electorale verschuivingen hebben plaatsgevonden. Erlings baseert die conclusies op interne kiezersonderzoeken van de VVD.  

Leuk blijven

Baudet heeft inmiddels al verkondigd dat Rutte zich moet afvragen of hij na zijn nederlaag nog premier wil blijven. De FvD-voorman eist dat het beleid naar rechts opschuift, maar de premier zit klem. Als hij op de rem trapt bij het klimaatbeleid gaan de coalitiepartners D66 en ChristenUnie steigeren. Dan komt zijn derde kabinet in gevaar.

Het probleem voor Rutte is dat hij zijn partij nooit heeft voorbereid op een ambitieus klimaatbeleid. In het verkiezingsprogramma van 2017 stond niet één maatregel die de CO2-uitstoot zou verminderen. De overkoepelende boodschap was toen: het leven moet wel een beetje leuk blijven. Nu verkondigt Rutte plotseling overal dat ‘de mensheid’ een groot probleem heeft en dat snel handelen geboden is.

Twijfels

De twijfel over die groene koers zal hoe dan ook toenemen bij de liberalen. De vraag is of de partij nog offers durft te vragen van de huizenbezitters en automobilisten, de electorale ruggengraat van de VVD. Ook de discussie over de positie van de premier zal oplaaien. Binnen de partij blijken er al twijfels over zijn houdbaarheid, zo toonde een peiling in NRC Handelsblad aan. Is Rutte nog de man die Baudet op zijn plaats kan zetten? Is het niet tijd voor nieuw bloed?

Rutte zelf leek het onheil al te zien aankomen. Opeens verkondigde hij deze week dat de VVD in het verleden ‘een tactische fout’ had gemaakt door Geert Wilders de kans te geven zich op de rechterflank te nestelen. Onder zijn leiding is er een nu nog veel grotere dreiging opgestaan: Thierry Baudet.

Zo heeft Rutte III zicht behouden op een meerderheid in de Eerste Kamer, maar de onrust zal er niet minder op worden. De komende weken moeten knopen worden doorgehakt over het klimaatbeleid. VVD en CDA leken bereid om op te schuiven naar links. Door de komeetachtige opkomst van Baudet is dat een stuk moeilijker geworden.

_{Aanvulling: Dit artikel is voorzien van updates en nieuwe cijfers op basis van een nieuwe prognose van de zetelverdeling in de Eerste Kamer op 21 maart om 13.00 uur.}