Het Nationaal Archief toont zijn eigen eenzijdigheid
Met een expositie van vijftien ‘topstukken’ uit de Nederlandse geschiedenis wil het Nationaal Archief het debat aangaan over de eigen collectie. Want archiefstukken zijn ontstaan uit de geschiedenis van de machthebbers, waardoor ze een eenzijdig beeld van de geschiedenis geven.
In een glazen vitrine achterin de nieuwe tentoonstelling ‘Topstukken in perspectief’ in het Nationaal Archief in Den Haag ligt een oude lijst met een staccato opsomming van simpele gegevens. Naam: Spring. Leeftijd: 52. Functie: Timmerman, en zo verder. Het zijn de gegevens van slaafgemaakten op de Surinaamse plantage Nursery aan de rivier de Nickerie uit 1863.
Die namenlijst dient als extra informatie bij het originele document van de afschaffing van de slavernij in de oude kolonie. Dat formele afschaffingspapier is een vitrine uitgestald en geldt als een van de vijftien ‘topstukken’ van de expositie die vandaag geopend wordt in het Nationaal Archief te Den Haag.
Perspectief van machthebbers
De namenlijst hoort voor Karijn Delen, projectleidster van het Nationaal Archief, onlosmakelijk bij het verhaal over de formele afschaffing van de slavernij. Iedere plantage maakte een uitgebreide ‘inventarislijst’, vertelt zij. Die vormde de basis voor de compensatie die plantagehouders na de afschaffing zouden ontvangen van de Nederlandse staat.
Toch is ook met die lijst niet het hele historische verhaal verteld, vervolgt zij. “De slaafgemaakten worden hier wel met naam genoemd, maar alleen vanuit het perspectief van hun eigenaars”, vindt Delen.
En daar zit een probleem: de eigen collectie van het Nationaal Archief geeft een eenzijdig beeld van de geschiedenis, stelt zij. De archiefstukken zijn ontstaan uit de geschiedenis van de machthebbers – regeringsleiders, plantagebezitters, enzovoorts.
Delen: “Hoe hebben mensen die niet aan de macht waren die geschiedenis beleefd? Wat is hun perspectief? Daar is dus heel weinig archiefmateriaal over.”
Meepraten aan de ‘stemtafel’
Op de selectie van de vijftien topstukken van de expositie heeft dit zelfinzicht verder geen gevolgen gehad. Telkens is gekozen voor een bekend en belangrijk keerpunt in de Nederlandse geschiedenis, dat geïllustreerd wordt met een archiefstuk uit de eigen collectie. Het oudste stuk is het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581, waarin een aantal Nederlandse provincies zich onafhankelijk van Spanje verklaren. Het jongste is de abdicatie van koningin Beatrix uit 2013.
Bij ieder tentoongesteld ‘topstuk’ geeft een bekende deskundige uitleg op een videoscherm. Zo praat de voorzitter van de Tweede Kamer Khadija Arib over de grondwet uit 1848, schrijfster Franca Treur over de Statenbijbel, koningshuisdeskundige Marc van der Linden over de abdicatie van Beatrix.
Bezoekers zelf mogen meepraten over de keuze van de stukken en de eventuele eenzijdigheid van het geëxposeerde. In het midden van de tentoonstellingsruimte is een ‘stemtafel’ gemaakt, waar bezoekers hun mening kunnen geven. Delen: “Iemand die niks met het koningshuis heeft, zal zeggen: waarom die abdicatie, doe maar weg.”
Wat het archief uiteindelijk met die stemmen gaat doen, weet ze nog niet precies. “We organiseren in elk geval debatavonden, waarin we met het publiek in debat gaan over de verschillende perspectieven op onze geschiedenis.”
1637: Statenbijbel blijkt mensenwerk
Dit is een proefdruk van de Statenbijbel die uiteindelijk in 1637 verscheen. Het bijzondere, zegt Arjan Poelwijk, archiefspecialist, zijn al die handgeschreven krabbels eromheen. “Op de synode van Dordrecht was besloten dat er een nieuwe Nederlandse vertaling van de Bijbel moest komen, vanuit de talen waarin de oorspronkelijke Bijbelteksten zijn geschreven. Revisoren beoordeelden de concepttekst. En dat zijn pagina’s met gepriegelde aantekeningen, die zien we hier.”
Schrijfster Franca Treur, die in haar boeken schrijft over de orthodox-gereformeerde gemeenschap waarin zij opgroeide, vertelt in een begeleidend filmpje over de Statenbijbel: “Als kind kreeg ik altijd mee, dit is wat God heeft gezegd, dit is de waarheid. Hier zie je hoezeer dit boek mensenwerk is.”
2013: Beatrix neemt afstand van de troon
Het jongste ‘topstuk’ is de abdicatie van de vroegere koningin Beatrix op 30 april 2013. Het rode waszegel met eronder de glimmende gouden kwasten is zo groot als een espressoschoteltje en verbeeldt het wapen van de voormalige koningin, niet heel duidelijk te zien. “Het is een vrouwenfiguur in een bootje in woelige wateren”, zegt archiefspecialist Poelwijk.
Koningshuisdeskundige Marc van der Linden geeft zijn perspectief op de video erbij: de handtekening van Beatrix is kleiner dan normaal, ziet hij. Ze lijkt haar zoon Willem-Alexander en schoondochter Maxima ook op dit papier alvast de ruimte te willen geven.
1839: België en Nederland worden twee landen
Dit scheidingsverdrag van Nederland en België uit 1839 kwam niet gemakkelijk tot stand. Koning Willem I wilde er niet aan, maar na Engelse bemiddeling en onderhandelingen in Londen is het uiteindelijk toch geregeld. Archiefspecialist Poelwijk: “Dit verdrag bepaalt de huidige grens van wat we nu Nederland noemen.”
Taco Dibbits, directeur van het Rijksmuseum, vertelt op een video hoe de onafhankelijkheid van België grote impact had op de Nederlandse cultuur. Het Rijksmuseum opende in 1885 en moest dus echt een museum voor Nederlandse kunst worden. Dibbits: “Er werd dus geen Rubens gekocht en ook geen Bruegel.” Wel natuurlijk het werk van Nederlander Rembrandt. Dibbits: “Je zou kunnen zeggen dat zonder dit contract Rubens en Rembrandt nu nog op één voetstuk zouden staan.”
Lees ook:
Chatten met iemand uit 1795, terwijl je door zijn archiefstukken neust
Kinderen kunnen in het Nationaal Archief op speurtocht door het leven van historische personen.Zo ontdekken ze waarom mensen in verschillende tijden verschillende keuzes maken.