Monsterzege van Baudet dwingt Rutte naar links

Het Nederlandse parlementaire landschap is in kleine stukken uiteengevallen, en ligt als een gebroken vaasje op de grond. De Eerste Kamer (75 zetels) telt vanaf mei meer partijen dan ooit, waarvan niet één meer dan twaalf zetels heeft. Niet eerder in de recente politieke geschiedenis is de politieke nivellering zo diep doorgedrongen in de senaat.

De coalitie van premier Rutte (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) is eveneens verbrijzeld. Van de krappe meerderheid van 38 zetels in de Eerste Kamer blijven er nog maar 31 over, zo bleek donderdagochtend na het tellen van meer dan 90 procent van de stemmen.

Tegelijkertijd, en dat is de paradox van een rampzalige avond voor Mark Rutte, is de situatie er voor hem een stuk overzichtelijker op geworden. Rutte III moet, als de coalitie dingen gedaan wil krijgen, linksaf. Een andere optie is er nu niet. Daar liggen de opties voor Rutte: vooral bij GroenLinks, een andere grote winnaar, en in mindere mate bij de PvdA, dat het verlies beperkt wist te houden.

Aan de rechterkant van de VVD is een enorm rechts-populistisch blok ontstaan. De daverende overwinning van Forum voor Democratie (zeker tien zetels vanuit het niets) kent recent alleen een gelijke in de winst van de LPF in 2002 (van nul naar 26 zetels in de Tweede Kamer). Tel daar de vijf zetels van de PVV bij op, overigens een veel grotere verliezer dan gedacht, en duidelijk wordt dat een historisch groot aantal kiezers de VVD rechts heeft ingehaald.

Klimaatverkiezingen

De impopulariteit van Rutte III is niet de enige verklaring voor het succes van FvD en GroenLinks. Dan hadden andere populistische of anti-establishmentpartijen als SP, Denk en PVV het niet zo slecht gedaan.

Dat de campagne vooral over klimaat ging, in ieder geval tot maandag, heeft zowel Baudet als Klaver geholpen. Klaver was, meer nog dan Rob Jetten (D66), de vertolker van de onvrede onder het deel van de bevolking dat massaal de straat op ging tegen klimaatverandering. Baudet was juist het contrapunt, en profiteerde van een steeds heviger campagne tegen de ‘klimaathysterie’, onder meer in De Telegraaf.

Het rechts-populistische blok is groot in zetelaantal, maar kan niet veel uitrichten in de senaat. De coalitiepartijen hebben al duidelijk gemaakt niet te geloven in structurele samenwerking met FvD en PVV. Los van de inhoudelijke verschillen dragen CDA en VVD de PVV het mislukken van gedoogkabinet-Rutte I nog altijd na. En trek in FvD hebben geen van de vier partijen.

Lees ook: Wat zei Baudet eigenlijk in zijn overwinningsspeech?

Andersom is die trek er evenmin. Thierry Baudet eiste voor de verkiezingen al het ontslag van drie ministers als voorwaarde om het kabinet te gedogen. Hij wil een einde aan de klimaatplannen van het kabinet en wil dat Nederland de steun voor het Marrakesh-pact over migratie intrekt.

Ondergangsretoriek

De overwinningstoespraak van Baudet, ruim twintig minuten lang, bood de coalitie evenmin aanknopingspunten. Baudets toespraak zat vol ondergangsretoriek over de westerse beschaving en hij gebruikte de beladen term „onze boreale wereld”. Hij sprak over de „tientallen jaren van indoctrinatie” in het onderwijs en de journalistiek, „culturele capitulatie”. Over de „ketterij”, het geloof in „de afgod” van de klimaattransitie. En: „Wij zijn naar het front geroepen omdat het moet.”

Het zijn ondergangsfantasieën die doodvallen in de Haagse wereld van koopkrachtplaatjes en doorrekeningen, maar die een deel van de (online) aanhang van Baudet aanspreekt. Het is de taal van Steve Bannon, de voormalige adviseur van Donald Trump, die politiek verkoopt als een gevecht op leven en dood. Het vervreemdende effect op andere politici is juist de kracht ervan.

Toen Rutte tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in de Tweede Kamer Baudet uitlachte omdat hij de procedures niet kende, en de meeste Kamerleden meelachten, kon dat ook uitgelegd worden als een overwinning voor Baudet. Niet Baudet, maar de impopulaire gevestigde orde stond voor een groot deel van de kiezers te kijk. Baudet paste zich niet aan, omdat hij zich niet wílde aanpassen. Dat maakte hem tijdens de campagne voor de Statenverkiezingen onderscheidend. Iedereen wil klimaatmaatregelen, Baudet ontkent dat het probleem bestaat. Iedereen stopt met campagnevoeren na de aanslag in Utrecht, Baudet gaat juist door.

Lees ook de reportage van de uitslagenavond bij Forum: ‘We zijn naar het front geroepen’, vindt Baudet

De coalitie zal als eerste naar de linkse oppositie kijken om de kabinetsplannen voor de tweede helft van Rutte III door de Eerste Kamer te krijgen. De afgelopen maanden was al te zien dat de coalitie in die richting bewoog. Vorige week besloot het kabinet dat er toch een belasting op CO₂-uitstoot voor bedrijven komt, en dat burgers meer moeten worden ontzien. Linkse partijen willen dat al heel lang. Er is overigens in de senaat ook nog altijd een ruime meerderheid voor de Klimaatwet, die vorig jaar is ingediend door de coalitiefracties, GroenLinks, PvdA en SP.

Eerder ging het kabinet ook al akkoord met een verruiming van het kinderpardon, dit na een draai van het CDA. En zelfs de voorgenomen afschaffing van de dividendbelasting bleek uiteindelijk niet heilig.

Maar de linkse partijen hebben nog meer wensen. Jesse Klaver wil meepraten over de invoering van de CO₂-heffing, want de details zijn nog niet duidelijk. Lodewijk Asscher wil meepraten over een nieuw pensioenakkoord.

Premier Rutte, die de VVD redelijk staande hield, zei woensdagavond laat dat hij „aan de slag” moet. De komende dagen moet hij langs bij alle partijen met wie hij mogelijk kan samenwerken. „We wonen in een land met een verstandige democratie. Ik ga ervan uit dat het land goed bestuurbaar blijft.” De komende weken zal die bestuurbaarheid van Nederland getest worden.

Bekijk de uitslagen per provincie: