Teruglezen: uitslagen komen binnen, FvD lijkt grootste senaatspartij te worden

Dit liveblog is gesloten

De uitslagen van de gemeenten komen nog altijd binnen. Volg de ontwikkelingen in ons nieuwe blog.

VVD blijft nipt de grootste in Apeldoorn

Na een lange nacht tellen heeft ook Apeldoorn een eindstand bekend kunnen maken. De VVD is met 13,9 procent van de stemmen de grootste gebleven in de Gelderse gemeente. Kort daarachter volgt het Forum voor Democratie met 13,5 procent van de stemmen. GroenLinks is met 10,5 procent de derde partij.

Op de ChristenUnie na hebben alle regeringspartijen kiezers verloren, D66 het meest. En ook in Apeldoorn halveert de SP en lijdt de PVV fors verlies.

De fictieve Eerste Kamer: Forum de grootste

Na het tellen van 93,4 procent van alle uitgebrachte stemmen voor de Provinciale Staten lijkt Forum voor Democratie met 12 zetels in de Senaat de grootste partij te worden en misschien zelfs met 13, dat hangt er nog om. De VVD komt uit op 12 zetels. Andere grote winnaar is GroenLinks dat van 4 naar 9 zetels gaat.

Ook het CDA haalt 9 zetels in de nu nog fictieve Eerste Kamer en de PvdA beperkt het verlies en komt uit op 7 zetels. De SP (van 9 naar 4), de PVV (van 9 naar 5) en D66 (van 10 naar 6) zijn de grote verliezers van deze verkiezingen.

De nieuwe Eerste Kamer (met tussen haakjes het aantal zetels in 2015):
Forum voor Democratie: 12 zetels (0)
VVD: 12 zetels (13)
CDA: 9 zetels (12)
GroenLinks: 9 zetels (4)
PvdA: 7 zetels (8)
D66: 6 zetels (10)
PVV: 5 zetels (9)
SP: 4 zetels (9)
ChristenUnie: 4 zetels (3)
Partij voor de Dieren: 3 zetels (2)
50PLUS: 2 zetels (2)
SGP: 2 zetels (2)

Volgens de nu getelde stemmen behaalt het debuterende DENK geen Senaatszetel en verliest de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) zijn enige zetel.

Met deze uitslag is het kabinet Rutte zoals al verwacht werd zijn meerderheid kwijt. De coalitie heeft nog 31 zetels over en moet steeds minimaal 7 zetels van andere partijen bijeen zien te schrapen om hun plannen erdoor te krijgen.

Dit schrijven andere kranten over de verkiezingsuitslagen

NRC's Guus Valk constateert dat de monsterzege van Baudet Rutte naar links dwingt, want om te overleven met de nog nooit eerder zo versnipperde Eerste Kamer kan Rutte III volgens hem alleen nog maar linksaf. Maar wat schrijven de andere kranten?

DE VOLKSKRANT: Nog meer versplintering
De Eerste Kamer, die in mei door de nieuwe provincialestatenleden wordt gekozen, valt volgens de exitpolls ten prooi aan nog grotere politieke versplintering dan bij voorgaande verkiezingen. Opnieuw blijkt kabinetsdeelname voor partijen een riskant avontuur: de VVD beperkt het verlies, maar de ChristenUnie is vooralsnog de enige van de regeringspartijen die de achterban bij elkaar heeft weten te houden. Om in de resterende kabinetsperiode bij cruciale beslissingen tot werkbare meerderheden te komen in de Eerste Kamer is het kabinet vanaf nu aangewezen op de steun van een of meer oppositiepartijen.

DE TELEGRAAF: Aardverschuiving
Forum voor Democratie zorgt voor een aardverschuiving aan het Binnenhof. Nog maar twee jaar geleden deed Baudet met zijn partij een voorzichtige intrede in de nationale politiek. De aanpak van het Forum, dat zich fel verzette tegen de klimaatpolitiek van het kabinet, slaat nu veel breder aan. Duidelijk is dat de politieke rel rond de campagnestop naar aanleiding van de aanslag in Utrecht, toen FvD zich daar niet aan wilde houden, veel kiezers niet van een stem op Forum heeft weerhouden.

AD: Rutte zal moeten bellen, bellen, bellen
Het kabinet verliest zijn meerderheid in de Eerste Kamer. Rutte heeft vaker met dat bijltje gehakt. Het wordt wel een heel stuk lastiger dan voorheen. De nederlaag was ingecalculeerd. Premier Mark Rutte deed er gisteravond laconiek over: ,,Dat wordt veel koffie drinken en heel veel bellen.’’ Maar nu zijn coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie haar meerderheid in de senaat verliest, wordt het echt niet zo makkelijk.

TROUW: Thierry Baudet geeft gevestigde politiek een ongekende draai om de oren
Alsof met één armgebaar tafels in de zaal omver zijn gegooid, en stoelen verplaatst. Zo heeft nieuwkomer Forum voor Democratie de politieke verhoudingen op zijn kop gezet bij de Provinciale Statenverkiezingen. De rechts-populistische partij is in veel provincies in één keer de grootste of één na grootste partij geworden. De boodschap van de kiezers is duidelijk. Die kiezer wil een radicaal en nieuw geluid. Niet alleen Forum trekt veel stemmen, met zijn aanval op de gevestigde orde, tégen klimaatbeleid en tégen open grenzen. Ook GroenLinks, de grote tegenhanger met zijn radicale groene klimaatverhaal, boekt grote winst.

Laatste uitslagen druppelen binnen

De nacht is goeddeels voorbij, maar nog niet alle definitieve uitslagen van deze verkiezingen voor de Provinciale Staten zijn binnen. Van de grote steden hebben Amsterdam en Den Haag nog geen einduitslag doorgegeven. Volgens voorlopige tellingen wordt GroenLinks veruit de grootste in Amsterdam en blijft de VVD de grootste in Den Haag.

In het afgelopen uur zijn vooral uitslagen van wat kleinere en middelgrote gemeenten binnengekomen zoals die van Zeist (VVD de grootste voor GroenLinks), Nissewaard (winst voor Fvd), Katwijk (ook Fvd) en Weesp (GroenLinks).

In totaal zijn nu 323 van de 355 uitslagen bekend.

CDA blijft met afstand de grootste partij van Overijssel

Ondanks dat het CDA net als overal in Nederland ook in Overijssel flink wat kiezers kwijtraakte, zijn de christen-democraten toch nog altijd verreweg de grootste partij van die provincie. Het CDA komt uit op 17,0 procent van de stemmen en blijft daarmee Forum voor Democratie (13,2 procent) en VVD (12,8 procent) ruimschoots voor.

Ook de andere christelijke partijen ChristenUnie (8,2 procent) en SGP (3,9 procent) scoren zoals altijd relatief goed in Overijssel, al leverden ook zij wat stemmen in.

Lees hier Een verslag van de verkiezingsavond in Overijssel: CDA wil weer coalitie leiden

GroenLinks werd de grootste partij in de Overijsselse steden Zwolle en Deventer, maar is op provinciaal niveau met 9,4 procent van de stemmen de vierde partij.

Fors hogere opkomst dan in 2015, hoogste opkomst in Zeeland

Na het tellen van 89,8 procent van alle stemmen valt definitief te concluderen dat de opkomst voor deze Provinciale Staten-verkiezingen fors hoger ligt dan vier jaar geleden. In 2015 ging 47,8 procent van alle kiezers naar de stembus, nu is dat 56,0 procent.

De provincie Zeeland heeft met 60,3 procent de hoogste opkomst en de provincie Noord-Brabant met 52,2 procent de laagste.

Ondanks de flinke stijging ten opzichte van vier jaar geleden weten de provinciale verkiezingen nog altijd fors minder mensen te mobiliseren om hun stem uit te brengen dan de Tweede Kamer-verkiezingen. In 2017 bedroeg de opkomst voor de parlementsverkiezingen 81,7 procent.

Analyse: Monsterzege Baudet dwingt Rutte naar links

Nooit eerder was de Eerste Kamer zo versnipperd. Maar het is ook simpel, stelt politiek redacteur Guus Valk: om te overleven kan Rutte III alleen nog maar linksaf.

"Het rechts-populistische blok is groot in zetelaantal, maar kan niet veel uitrichten in de senaat. De coalitiepartijen hebben al duidelijk gemaakt niet te geloven in structurele samenwerking met FvD en PVV. Andersom is die trek er evenmin. Thierry Baudet eiste voor de verkiezingen al het ontslag van drie ministers als voorwaarde om het kabinet te gedogen. Hij wil een einde aan de klimaatplannen van het kabinet en wil dat Nederland de steun voor het Marrakesh-pact over migratie intrekt."

Lees hier: De hele analyse van Guus Valk van de verkiezingsuitslag

Eindstand provincie Groningen: PvdA nipt groter dan GroenLinks

Groningen is na Flevoland de tweede provincie waar alle stemmen geteld zijn. De PvdA is, na die positie bij de vorige verkiezingen te hebben afgestaan, weer de grootste in de traditioneel rode provincie met 11,8 procent van de stemmen. GroenLinks, dat 11,5 procent van de stemmen haalde, is kort daarachter de tweede partij en Forum voor Democratie met 10,4 procent van de stemmen de derde.

Vier jaar geleden was de SP de grootste in Groningen, maar de partij van Lilian Marijnissen verloor net als in de rest van Nederland fors en ging van 16,1 procent naar 8,8 procent.

Lees ook dit verslag van de uitslagenavond in Groningen: Groningse kiezer gaf ‘trap tegen het establishment’

De ChristenUnie scoorde met 9,7 procent van de stemmen ook erg goed, net als de regionale partijen Groninger Belang (7,6 procent) en Partij voor het Noorden (4,2 procent).

Correctie: In een eerdere versie van deze update meldden we op basis van een toen doorgekregen eindstand dat FvD de grootste partij was. Hierboven en hieronder is de definitieve eindstand aangepast

Het feest bij Forum voor Democratie: "We durven weer te dromen"

Forum voor Democratie was ook zelf verrast door de enorme winst. Een verklaring? De partij denkt zelf dat veel PVV’ers op het laatste moment zijn overgelopen, merkte verslaggever Rik Rutten op de uitslagenavond in Zeist.

Henk Otten, die straks de FvD-fractie in de Eerste Kamer gaat leiden, zei dat dit „nog wel een beetje meer dan gedacht” was.

Partijleider Thierry Baudet sloeg in zijn overwinningsspeech een dramatische en cynische toon aan: "We hebben mammoeten gevloerd, ijstijden overleefd. Wij dragen een unieke kracht in ons. Dat kan nooit worden afgepakt. Na vandaag durven we weer te dromen."

Lees hier het hele verslag van de FvD-uitslagenavond: ‘We zijn naar het front geroepen’, vindt Baudet

Ook in Enschede is Forum voor Democratie de grootste

Ruim voor de nummers twee en drie VVD en GroenLinks is het Forum voor Democratie ook in Enschede de grootste geworden. De partij van Thierry Baudet haalde 16,5 procent van de stemmen.D66 en SP halveren bijna in Enschede.

Verder valt op dat ChristenUnie iets heeft verloren, terwijl de landelijke trend juist is dat het de enige regeringspartij is die meer stemmers trekt dan bij de vorige verkiezingen voor de Provinciale Staten van vier jaar geleden.

GroenLinks wint in Arnhem met ruime voorsprong op VVD en FvD

Net als in het even verderop gelegen linkse bolwerk Nijmegen is GroenLinks ook in Arnhem veruit de grootste partij geworden. De partij van Jesse Klaver pakte 17,1 procent van de stemmen in de hoofdstad van Gelderland.

De VVD (11,9 procent) en het Forum voor Democratie (11,6 procent) zijn de tweede en derde partij van Arnhem. Verder valt op dat de Partij voor de Dieren met 8,2 procent van de stemmen er echt tot de grotere partijen behoort en meer kiezers trekt dan PVV, CDA of SP.

Forum verovert ook Tilburg

Ook in Tilburg is het Forum voor Democratie de grootste partij geworden. De partij van Thierry Baudet behaalde in de Noord-Brabantse gemeente 16,7 procent van de stemmen.

Het beeld in Tilburg komt verder heel aardig overeen met de landelijke trend. De VVD is met 13,7 procent van de stemmen de tweede partij en GroenLinks wordt na een forse winst van 7,3 procent naar 12,7 procent van de stemmen nu de derde partij.

DENK komt vanuit het niets op 2,7 procent van de stemmen en de PVV en SP leveren flink in.

Flevoland eerste provincie met alle stemmen geteld: FvD veruit de grootste

Flevoland kan als eerste provincie een eindstand bekend maken. Forum voor Democratie is in de jongste provincie van Nederland met 17,7 procent van de stemmen de grootste partij geworden op duidelijke afstand gevolgd door de VVD (13,1 procent).

De coalitie die na de verkiezingen van 2015 aantrad in Flevoland bestond uit VVD, CDA, SP en D66. Alle vier die partijen hebben flink in moeten leveren. De SP is zelfs ruimschoots gehalveerd.

Lees hier Een verslag van de uitslagenavond in Flevoland

Ander grote verliezer is de PVV dat terug gaat van 14,3 procent naar 9,2 procent van de stemmen. GroenLinks boekt net als vrijwel overal in Nederland flinke winst en gaat van 4,4 naar 8,5 procent.

Zo ziet de nieuwe zetelverdeling in Flevoland er uit:

Meer dan een kwart van de Utrechters stemt GroenLinks

In de stad Utrecht is GroenLinks met 27,8 procent van de stemmen veruit de grootste partij geworden. De eerstvolgende partij is op ruime afstand D66 met 14,5 procent van de kiezers achter zich. Vier jaar geleden was het precies andersom en was D66 nog met afstand de grootste.

Forum voor Democratie heeft in Utrecht niet zoveel stemmen gekregen als elders. De partij van Thierry Baudet komt uit op 6,8 procent. Verder valt op dat de PvdA met een terugval van 12,2 procent naar 8,0 procent meer inlevert dan het landelijke beeld laat zien.

Landelijke prognose ANP: Forum voor Democratie de grootste

Volgens de voorlopige landelijke prognose van het ANP wordt Forum voor Democratie de grootste partij. Net als de VVD krijgt de partij van Thierry Baudet twaalf zetels in de Eerste Kamer, maar er zijn meer stemmen uitgebracht op FvD.

Het Forum voor Democratie doet voor het eerst mee aan de verkiezingen voor de Provinciale Staten die de samenstelling van de Eerste Kamer bepalen en komt dus vanuit het niets op 12 zetels. De VVD had bij de vorige verkiezingen in 2015 dertien zetels en verliest dus licht.

Het CDA en GroenLinks behalen volgens de prognose beiden negen zetels. Voor het CDA betekent dat een verlies van drie zetels en voor de partij van Jesse Klaver een forse winst van vijf zetels.

De regeringscoalitie verliest de meerderheid in de Eerste Kamer en houdt nog 31 zetels over. Dat betekent dat het kabinet om hun plannen goedgekeurd te krijgen nog zeker 7 zetels van andere partijen nodig heeft. Behalve Forum voor Democratie kunnen dat GroenLinks en de PvdA zijn als Rutte net maar één partij tegelijk zaken wil doen.

Fvd grootste in Maastricht, vlak voor GroenLinks

De twee grote winnaars van deze verkiezingen zijn in Maastricht de twee grootste partijen geworden. Forum voor Democratie haalt 14,7 procent van de stemmen en GroenLinks 13,7 procent.

In 2015 waren de PVV en de SP nog de grootste partijen in Maastricht. De PVV is ondanks verlies van 16,4 procent naar 12,8 procent nog wel de derde partij, maar de SP is echt ver weggezakt van 16,4 procent naar 6,9 procent.

VVD of Forum: wie wordt de grootste?

Hoewel de exitpoll suggereerde dat de VVD de grootste partij wordt in de Eerste Kamer, is dat allerminst zeker nu de uitslagen blijven binnenstromen. Inmiddels is meer dan de helft (56 procent) van de stemmen geteld en gaat Forum voor Democratie aan kop met 14,6 procent, gevolgd door de VVD (13,5 procent).

Ook winst voor Forum voor Democratie in Rotterdam

Ook in Rotterdam krijgt Forum voor Democratie de meeste stemmen: 15,7 procent. De VVD verliest iets, maar is wel de tweede partij (12,8 procent). GroenLinks verdubbelt: van 6,5 procent in 2015 naar 12,2 procent nu en wordt daarmee de derde partij.

De PVV verliest meer dan de helft van de stemmen, net als de SP. Nieuwkomer Denk haalt in een keer 7,5 procent van de stemmen. Het opkomstpercentage lag op 44,9 procent. In 2015 kwam 35,1 procent van de kiesgerechtigden stemmen.

D66 verliest fors in Leiden, GroenLinks wint

En daar is Leiden. Het resultaat: fors verlies voor D66 (16,5 procent van de stemmen, plek twee), winst voor GroenLinks (19 procent, plek één). GroenLinks klimt met 6,8 procentpunt, D66 daalt met 5,3. De derde plaats is voor VVD, dat ongeveer hetzelfde stempercentage behield met 12,5 procent.

Forum voor Democratie kwam op de vierde plaats met 11,3 procent. 60,8 procent van de stemgerechtigden bracht een stem uit, bijna 7 procentpunt meer dan het landelijk gemiddelde.

De voorlopige uitslagen per provincie

Langzaamaan druppelen de uitslagen van de provincies ook binnen. Benieuwd naar de voorlopige uitslag van Noord-Brabant? Of wil je lezen hoe de verkiezingsavond in Zeeland of Friesland was?

Bekijk hier de voorlopige uitslagen per provincie.

GroenLinks de grootste in Zwolle, gevolgd door ChristenUnie

In Zwolle (inwoners: 127.554) is GroenLinks de winnaar met 16,5 procent van de stemmen. Dat is 9,5 procentpunt meer dan de vorige verkiezingen. ChristenUnie zakt met 1,2 procentpunt, maar eindigt toch op de tweede plaats met 13,1 procent van de stemmen. De VVD won in de Overijsselse stad. Het ging 1 procentpunt omhoog en bezet de derde plaats met een percentage van 12,8.

Net als elders is Forum voor Democratie een grote stijger: 9,1 procent van de stemmen ging naar Baudets partij.

Forum voor Democratie wint in Zoetermeer

In Zoetermeer is nieuwkomer Forum voor Democratie de grootste partij geworden (19,9 procent van de stemmen). De VVD is de tweede partij en ontving 15,7 procent van de stemmen. De derde grootste partij is de PvdA, goed voor 9 procent van de stemmen.

GroenLinks verdubbelt ook in de Zuid-Hollandse stad. In lijn met de voorlopige landelijke uitslag gaan ook hier de SP en de PVV door de helft. In Zoetermeer ging iets meer dan de helft van de kiesgerechtigden stemmen.

50Plus de grootste in Veendam? 'Klopt niet'

MarkMiddel Mark Middel Eindelijk beetje reuring in het provinciehuis in Groningen. Niet omdat na lang wachten conclusies kunnen worden getrokken, maar omdat iedereen stomverbaasd is over de uitslag in de gemeente Veendam. 50Plus bijna de grootste. “Klopt niet” “dat kan niet”. #PS19 #Groningenkiest https://t.co/WQoUoQEFhm 21 maart 2019 @ 00:15

Volgen

Leeuwarden blijft in handen van PvdA

In Leeuwarden is de PvdA de winnaar. 18,4 procent van de stemmen gaat naar de partij van fractievoorzitter Lodewijk Asscher. Dat is zeldzaam: weinig grote steden gingen woensdag naar de PvdA. Het percentage stemmen is afgenomen sinds vier jaar geleden (met 2,4 procentpunt). In de Friese stad met 123.117 inwoners deed ook Forum voor Democratie het goed met 13,1 procent van de stemmen.

De derde plaats in Leeuwarden is voor GroenLinks, dat ook flink winst maakt: van 6,4 procent naar 11,5 procent van de stemmen. Met 56,9 procent lag de opkomst hoger dan het landelijk gemiddelde.

Forum snoept vooral van PVV

Forum voor Democratie heeft vooral zetels afgesnoept van de PVV. 30 procent van de mensen die op Forum stemde, koos bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 nog voor de PVV. Dat meldt de NOS, dat een onderzoek bestelde bij Ipsos. 16 procent van de kiezers van Forum stemde eerst op de VVD en 10 procent op het CDA.

19 procent van de Forum-kiezers stemde in 2017 al op de partij. Verder blijken er meer mannen dan vrouwen op FvD te stemmen: 64 procent om 36 procent. Eénderde is ouder dan 65, de helft is tussen de 35 en 64 jaar. Ook komt de helft van de stemmers uit het westen van het land.

Gevraagd naar waarom ze op Forum stemmen, zei 79 procent van de stemmers dat het een stem tegen het kabinet was. De kosten van de klimaatmaatregelen en immigratie en integratie zijn de belangrijkste redenen. 2.348 kiesgerechtigden vulden het “representatief online onderzoek” in.

De uitslag in Dordrecht: Forum van niks naar één

In Dordrecht is Forum voor Democratie de winnaar van de avond. 15,7 procent van de stemmen ging naar de partij van Thierry Baudet. Daarmee schoof de VVD (12,7 procent, 1,1 procent afname) op naar de tweede plaats. GroenLinks won 5 procentpunt en eindigde als derde partij met 9,8 procent van de stemmen.

118.731 inwoners heeft de Zuid-Hollandse stad. Met 51,7 procent lag het opkomstpercentage onder het landelijk gemiddelde (54 procent).

Reportages vanaf de verkiezingsavonden

Onze verslaggevers waren bij iedere politieke partij aanwezig vanavond – behalve bij Denk en de PVV (journalisten zijn niet welkom bij de PVV). Ze leverden updates voor ons liveblog, maar schreven ook allemaal een stuk over de verkiezingsavond.

Bij GroenLinks, een van de twee winnaars, waren de aanwezigen blij, maar ook geschokt, schrijft Philip de Witt Wijnen. Enzo van Steenbergen tikte op dat de PVV nu gedwongen wordt tot ‘diepe buiging’ voor Baudet. En bij de VVD waren ze opgelucht, zag Barbara Rijlaarsdam. Aan het einde van de avond kwam het zelfvertrouwen bij de VVD’ers terug.

VVD blijft de grootste in Den Bosch

In de Brabantse hoofdstad Den Bosch is VVD de grootste partij geworden bij de Provinciale Staten-verkiezingen. Wel nam het percentage van de stemmen iets af: van 18,1 procent naar 16 procent. Opvallend is de prestatie van Forum voor Democratie. In lijn met de prestaties van de partij door zo’n beetje het hele land kregen ze een fors aantal stemmen, wel 13,4 procent. Daarmee is het partij nummer twee.

Ook de afstraffing van de SP (van 16,1 procent naar 9,4) valt op. PVV verloor bijna 5 procentpunt en kwam uit op 7,4 procent van de stemmen. Den Bosch heeft 154.220 inwoners. De opkomst lag in lijn met het landelijk gemiddelde.

Haarlem binnen: GroenLinks de grootste

GroenLinks is de grootste partij geworden in Haarlem. In 2015 stemde 9,6 procent van de Haarlemmers op de partij, nu is dat 19,7 procent. De tweede en derde partij van Haarlem, PvdA en D66, verliezen allebei iets.

De landelijke trend zien we ook in Haarlem: de SP verliest flink, de PVV levert ook in. De Partij voor de Dieren kreeg meer stemmen dan voorheen. Nieuwkomer Forum voor Democratie kreeg 11,3 procent van de stemmen. Debutanten ChristenUnie, 50Plus en Denk winnen ook wat procenten.

Het opkomstpercentage lag iets boven het landelijk gemiddelde: 57,5 procent

GroenLinks wint in Deventer

In Deventer, waar 57 procent van de kiesgerechtigden ging stemmen, is GroenLinks de grootste partij. De partij kreeg in de Overijsselse stad kreeg 16 procent van de stemmen – een verdubbeling vergeleken met de vorige verkiezingen. VVD kwam op de tweede plaats met 14 procent (en bleef ongeveer gelijk), PvdA was de derde partij met 13,8 procent (4 procentpunt minder).

Ook hier een forse winst voor Forum voor Democratie. Met 10,4 procent van de stemmen zijn ze de vierde partij. D66 halveert bijkans, van 16,1 procent naar 9,1. Deventer heeft 99.976 inwoners.

Marijnissen: we wisten dat het lastig werd

We hadden Lilian Marijnissen nog niet gehoord – zou dat aan de voorlopige uitslag liggen? De SP lijkt de helft van de zetels te verliezen, iets voor half een ’s nachts reageert ze tegenover de NOS: “Het waren niet onze verkiezingen, dat moge duidelijk zijn”, zei Marijnissen. “We wisten van tevoren dat het heel lastig werd om in de buurt te komen van de uitslag die we vorige keer hebben gehaald”.

Op de vraag hoe ze deze uitslag verklaart heeft ze “geen eenduidig antwoord”, maar volgens haar spelen er “meerdere zaken”. Eén is de versnippering van het politiek landschap en de opkomst van andere “protestpartijen” en twee: de “traditioneel lagere opkomst” waar de SP naar eigen zeggen last van heeft. De landelijke prognose voor de opkomst was bij deze verkiezingen 54 procent, in 2015 bracht 47,8 procent van de kiesgerechtigden een stem uit.

In Boxmeer, traditioneel een SP-gemeente, gaat de partij bijna door de helft.

Baudet: 'De arrogantie is afgestraft'

Onder luid geroep van “Thierry! Thierry! Thierry!” kwam Thierry Baudet, fractievoorzitter van Forum voor Democratie, woensdagavond het podium in Zeist opgelopen. Als een van de laatste fractievoorzitters hield hij een toespraak. Zijn partij is een van de grootste winnaars van de Provinciale Staten-verkiezingen.

“De arrogantie is afgestraft”, zei Baudet tijdens een lange toespraak waarin veel van zijn bekende onderwerpen passeerden. De bevolking heeft er genoeg van, zei hij. Van de journalisten, universiteiten en bestuurders (“omhooggevallen netwerkers”) die de Nederlandse samenleving ondermijnen. “We gaan het land weer van ons maken. Een einde maken aan het tijdperk van culturele, economische en politieke capitulatie.”

rik_rutten Rik Rutten Baudet gaat vol op het orgel: "We staan hier te elfder ure, temidden van de brokstukken van wat ooit de mooiste beschaving was. We worden kapotgemaakt door de mensen die ons juist zouden moeten beschermen." 20 maart 2019 @ 22:50

Volgen

Mikpunt van Baudet was vooral “economisch onbenul” premier Rutte. Diens immigratiebeleid maakt Nederland onveiliger, volgens de Forum-fractievoorzitter. “In Utrecht zagen we maandag wat er kan gebeuren als verkrachters, roofovervallers, levensgevaarlijke mensen vrij kunnen rondlopen.” Het klimaatbeleid van het kabinet Rutte III noemde hij “masochistische ketterij”. Baudet: “Deze duurzaamheidsafgoderij stort niet alleen onze economie in de ondergang, maar krenkt ook ons zelfbewustzijn nog verder.”

“We zijn de politiek ingegaan omdat ons land ons nodig heeft”, sloot Baudet zijn speech af. “Wij zijn de erfgenamen van de grootste beschaving die ooit heeft bestaan. We hebben mammoeten gevloerd. IJstijden overleed. Wij dragen een unieke kracht in ons. Dat kan nooit worden afgepakt. Na vandaag durven we weer te dromen.”

Uitslag Eindhoven: VVD blijft nipt de grootste

In Eindhoven blijft nipt de VVD de grootste partij (14 procent), GroenLinks zit de liberalen op de hielen (13,2 procent). Iets na twaalven kwam de uitslag van de Brabantse stad binnen. D66 verliest wat, maar is de derde partij. Forum voor Democratie komt met 11,7 procent van de stemmen binnen in de Provinciale Staten van Eindhoven.

De PVV gaat bijna door de helft en ook de SP verliest flink wat. Nieuwkomer Denk krijgt 2,3 procent van de stemmen. De Partij voor de Dieren groeit (nu 5,5 procent van de stemmen ten opzichte van 4,2 procent van de stemmen in 2015).

Het opkomstpercentage is in Eindhoven lager dan het landelijk gemiddelde, dat was bij de vorige verkiezingen ook al zo. 42 procent van de stemgerechtigden ging naar de stembus.

Update 1:45 uur: De nieuwe uitslag verandert het een en ander. Eerder schreven we dat de VVD 13,7 procent van de stemmen kreeg, dat blijkt nu 14 procent te zijn. GroenLinks wordt naar beneden bijgesteld: van 13,4 procent naar 13,2 procent.

Uitslag Venlo: CDA blijft grootste, PVV tweede

In Venlo (101.626 inwoners) zijn ook alle stemmen geteld, daar is en blijft de CDA de grootste partij. De PVV levert 5 procent van de stemmen in, maar is nog wel de tweede partij. Forum voor Democratie krijgt in één klap 14 procent van de stemmen en is daarmee de derde partij.

De andere winnaar is GroenLinks: zij verdubbelen (8,4 procent ten opzichte van 4,1 procent). De SP levert flink in, ook D66 halveert bijna. De VVD haalde in 2015 16,2 procent van de stemmen en nu 11 procent. Iets meer dan 50 procent van de kiesgerechtigden bracht een stem uit. In 2015 was dat percentage 43,1 procent.

Klaver: sleutel Eerste Kamer lijkt in handen

Jesse Klaver wilde “de sleutel in de Eerste Kamer in handen krijgen”, en volgens hem lijkt het erop dat dat is gelukt. “Dat is belangrijk”, reageert hij op de voorlopige uitslag. Vorige week kwam er nieuws over de CO2-belasting en werd er gesproken over een verlaging van de energierekening. “Wij gaan Mark Rutte aan die beloftes houden”, zegt Klaver.

PhilipDeWW Philip de WittWijnen Partijleider @jesseklaver van @groenlinks zegt verkiezingsbelofte te hebben waargemaakt dat zijn partij nu sleutels in handen heeft voor meerderheid in @EersteKamer . Zeker, maar niet als enige. @pvda @fvdemocratie 20 maart 2019 @ 22:55

Volgen

De fractievoorzitter van GroenLinks noemt de winst, waarschijnlijk een verdubbeling van het aantal zetels in de Eerste Kamer, “een geweldig resultaat”. In de Winkel van Sinkel, in Utrecht, stond hij ook nog even stil bij de schietpartij van afgelopen maandag. Daarover zei hij:

“Nog maar twee dagen geleden waren mensen hier in Utrecht getuige van die veschrikkelijke daad. Het voelt raar om hier in een feestzaal te staan, waar we uitgelaten zijn over deze verkiezingen. Tegelijkertijd voelt het ook ontzettend goed. Er is geen andere plek in Nederland waar we de democratie vanavond moeten vieren.”

Ook feliciteerde hij Forum voor Democratie, waarop wat boe-geroep volgde. “Nee, geen geboe. In een gezonde democratie past het dat we iedere overwinnaar feliciteren en dat doe ik vanavond”, zei Klaver.

Wanneer volgt de uitslag van de waterschapsverkiezing?

Hoeveel zetels wint Water Natuurlijk in het Gelderse Rivierenland? En hoeveel strijkt OPA er op in het Flevolandse Zuiderzeeland? Voorlopig weten we dat nog niet. De officiële uitslag van de waterschapsverkiezingen volgt volgens de Kiesraad vijf dagen na stemming. Dat zou maandag 25 maart zijn. Niet-officiële uitslagen zijn zover bekend nog niet gemeld.

En daar is Jesse

GroenLinks lijkt flink wat zetels te winnen, maar de partijleider had nog niet gereageerd. Jesse Klaver komt nu dan toch aan bij de Winkel van Sinkel, waar hij zo reageert op de uitslag.

Daphid David van Dam GroenLinks fractievoorzitter Jesse Klaver arriveert bij de Winkel van Sinkel #verkiezingen2019 #ps19 @nrc https://t.co/XKSJiGcRmK 20 maart 2019 @ 22:41

Volgen

Rutte: we zullen zoeken naar breed draagvlak

Even na elven geeft premier Rutte zijn eerste reactie. Hij zegt dat het ernaar uitziet dat de VVD voor de derde keer op rij bij Statenverkiezingen de grootste is geworden. Hij wil de winnaars van harte feliciteren. “Forum voor Democratie, Thierry Baudet. Goed gedaan.” Ook GroenLinks. Dan feliciteert hij eigenlijk alle winnaars, Denk, de Dieren. Annemarie Jorritsma schatert het uit.

“En dan”, zegt Rutte ,,de coalitie …..Mijn ragfijne politiek gevoel zegt mij dat we de meerderheid in de Eerste Kamer niet vasthouden.” Hij is ervan overtuigd dat het lukt meerderheden te vinden en met “verstandige mensen verstandige besluiten” te nemen. Rutte beklemtoont dat hij de opdracht van de kiezers goed heeft verstaan: ‘We zullen zoeken naar breed draagvlak.’ Hij eindigt met: ‘Wat een mooie avond!”

Eerder op de avond spreekt Klaas Dijkhoff de VVD'ers ook toe. Hij feliciteert GroenLinks en Forum. “Ik hoop dat we nu ook gaan zien wie het zijn”, sneert hij richting FvD. “Als je zo flink wint, hoort erbij dat je verantwoordelijkheid neemt. Dat je aan de slag gaat om ook iets voor je kiezers te dóén.” En net als Rutte durft ook Dijkhoff een voorschot te nemen op de definitieve uitslag: “Het ziet ernaar uit dat het weer gelukt is. Dat we weer de grootste zijn.” Dat heeft de VVD te danken aan het feit dat de liberalen zijn blijven “doorknokken”, aldus de fractievoorzitter.

Hiddema de provincie in?

vandersteenpaul paul van der steen Bij 10 zetels voor Forum in PS Limburg zou probleem ontstaan. Er zijn maar 10 kandidaten. Dan moet lijstduwer Hiddema ook provinciaal aan de bak. #verkiezingen2019 20 maart 2019 @ 22:31

Volgen

vandersteenpaul paul van der steen Doet Hiddema het niet of in geval van 11 zetels of meer, dan blijven er zetels leeg. 20 maart 2019 @ 22:32

Volgen

CDA blijft grootste in Limburg

De uitslagen van het eerste kwart van de Limburgse gemeenten is inmiddels binnen. CDA verliest maar blijft in deze kleinere gemeenten de grootste. Forum voor Democratie volgt op enige afstand. Het beeld zou in de grotere Limburgse gemeenten weleens anders kunnen zijn. Als Forum voor Democratie erg groot wordt in Limburg ontstaat een probleem met bezetting van het aantal zetels. Er zijn tien kandidaten, maar een ervan is lijstduwer Theo Hiddema als Friese Maastrichtenaar.

GroenLinks en Forum ook grote winnaars in Hilversum

Ook in de gemeente Hilversum zijn de stemmen geteld, daar wordt de VVD met 16,5 procent van de stemmen de grootste. De grote winnaars daar zijn GroenLinks en Forum voor Democratie. GL kreeg in 2015 6 procent van de stemmen, bij deze verkiezingen stemde 15,2 procent van de Hilversummers op GroenLinks. Nieuwkomer Forum voor Democratie kreeg 12,6 procent van de stemmen.

D66 wordt de derde partij met 12,7 procent van de stemmen. De SP verliest meer dan de helft, en ook de PVV halveert bijna ten opzichte van 2015. 59,1 procent van de kiesgerechtigden ging stemmen, in 2015 was het opkomstpercentage 50,6 procent.

CDA: ‘Veel bellen en koffie drinken na deze uitslag’

Net na 22.30 uur komt CDA-leider Sybrand Buma op de uitslagenavond van zijn partij, op de tweede etage van café Bleyenberg in Den Haag. Samen met vicepremier Hugo de Jonge en Tweede Kamerlid Pieter Heerma. Buma zegt wat ook minister van Defensie Ank Bijleveld zei: “We zien een verschuiving en een versplintering.” Hij bedankt de CDA’ers voor de campagne. Buma zegt ook: “En wéér verslaan we de peilingen.” Een van de CDA-woordvoerders begint hard te klappen, de zaal doet meteen mee.

Al valt het met dat ‘verslaan’ nog wel mee. In peilingen stond het CDA op zo’n zeven zetels in de Eerste Kamer. Aan het begin van de avond vond de partij negen nog zo’n beetje de ondergrens – alles daaronder gold als een heel groot verlies. Nu houden de CDA’ers zichzelf voor dat het meevalt.

“We moeten nuchter zijn”, zegt vicepremier Hugo de Jonge. “Dit was ook wel te verwachten, regeren kost zetels. Maar de avond is nog jong.” Het CDA hoopt dat het uiteindelijk toch negen zetels worden in de senaat.

Kox: SP-thema’s waren niet prominent genoeg

SP-lijsttrekker voor de Eerste Kamer Tiny Kox zegt in een eerste reactie tegen NRC “dat je niet blij kunt zijn als je halveert”. Tegelijkertijd had hij een verlies wel verwacht. “Als de politieke wind niet jouw kant op staat dan hou je daar rekening mee.” Kox denkt dat zijn partij het niet goed heeft gedaan omdat thema´s als klimaat en migratie deze campagne hebben gedomineerd.

“Onze thema's zijn betere zorg, eerlijke salarissen en sociale rechtvaardigheid. Daar moeten we vooral mee door blijven gaan, maar we moeten zorgen dat deze thema´s weer prominenter worden.”

PvdA ziet klein verlies als overwinning

De Haagse PvdA’er Ab Waasdorp, rode sjaal om zijn nek, biertje in zijn hand, roept het uit: “yes!” En nog eens: “yes!” Even viel het grote tv-scherm uit in het Paardcafé, waar de PvdA bijeen is, en toen het scherm weer aan ging stond het er echt: 7 zetels in de Eerste Kamer, één zetel verlies, volgens de exitpoll dan. Toen vlak voor het uitvallen van het scherm te zien was dat de PvdA 1,4 procentpunt zou verliezen, klonk er “aaah” door de zaal. Waasdorp riep: "valt mee hoor!"

De uitslag van de exitpoll is voor de PvdA dan ook een enorme meevaller. Eén zetel verlies, waar veel sociaal-democraten uitgingen van een grotere nederlaag – misschien zelfs een terugval naar vier of vijf zetels. Zeven zetels zou het slechtste resultaat ooit zijn voor de PvdA in de Eerste Kamer, maar niemand die dat hier deert. Op de gang van het café roept een jonge vrouw: "Dit is een overwinning, man!"

Markla94 Mark Lievisse Adriaanse Lodewijk Asscher: “De PvdA verliest een zetel, maar wint aan vertrouwen.” https://t.co/491fmHPYWv 20 maart 2019 @ 21:57

Volgen

PvdA rekenkunde

In het Zuid-Hollandse provinciehuis blijft de PvdA stug zeggen: "Er is een stijgende lijn te zien." Verslaggevers werpen daarop tegen dat de partij volgens de exitpoll met 5 zetels gelijk blijft.

Lijsttrekker Anne Koning reageert: "Nee, maar je moet kijken naar 2018 en 2017." Dat zou betekenen dat de uitslag van de Provinciale Staten van vandaag niet worden vergeleken met die van vier jaar geleden? Koning beaamt dat de sociaaldemocraten kijken naar de verkiezingen van vorig jaar en het jaar daarvoor, voor de gemeenteraad en de Tweede Kamer. Kortom, de PvdA is "supertrots en vindt het knap dat de uitslag van vier jaar geleden is geëvenaard."

Fractievoorzitters tweeten hun reacties

RobJetten Rob Jetten Ik ben ongelooflijk trots op al onze vrijwilligers en al onze kandidaten. Met deze uitslag is ons politieke landschap nog meer versplinterd.
D66 zal altijd blijven samenwerken voor de toekomst. Op naar de Europese verkiezingen! #kiesvoordetoekomst https://t.co/TWJyVecqXo 20 maart 2019 @ 21:51

Volgen

MarijnissenL Lilian Marijnissen SP-stemmers bedankt! https://t.co/516GdFABOG 20 maart 2019 @ 20:24

Volgen

thierrybaudet Thierry Baudet 👍🏻 20 maart 2019 @ 21:53

Volgen

geertwilderspvv Geert Wilders Exitpoll: PVV in Eerste Kamer van 9 naar 6 zetels. Minder dan we hadden gehoopt maar met 6 zetels blijven we keihard knokken voor minder islam, minder immigratie en meer koopkracht. https://t.co/HNwKLeMvAf 20 maart 2019 @ 21:06

Volgen

Hiddema spreekt van een nieuwe lente

Voor een volle zaal citeert Theo Hiddema vanaf het podium dichter Herman Gorter: “Een nieuwe lente, een nieuw geluid.” Even daarvoor heeft voorlichter Jeroen de Vries hem verteld dat de aanslag in Utrecht geen invloed op het stemgedrag zou hebben gehad. Hiddema: “Nou, is de uitslag in Utrecht al binnen dan?”

In zijn toespraak neemt het Tweede Kamerlid de reactie van premier Rutte en de keuze van alle andere partijen de campagnes op te schorten op de hak. “Het verbinden was een trucje om ons op afstand te houden. Die neppolitiek is niet gelukt.”

Paul Rosenmöller spreekt GroenLinks toe

Even voor half elf spreekt Paul Rosenmöller, de lijsttrekker van GroenLinks voor de Eerste Kamerverkiezingen, de aanwezige achterban toe – naar schatting 350 joelende sympathisanten. Bij de voormalige partijleider van twee decennia geleden is er meer blijdschap over de eigen winst dan teleurstelling over die van Forum voor Democratie.

“We lijken af te stevenen op een verdubbeling in de Eerste Kamer. En boeken na 2017 en 2018 de derde forse verkiezingsoverwinning op rij. Dat is vanavond wel een feestje waard!” Maar, zegt hij er onmiddellijk bij: “Er is nog een grótere winnaar”, wijzend op de partij van Baudet, die een paar kilometer verderop in Zeist zijn nog grotere overwinningsfeest viert.

“En daar maken jullie je terecht zorgen over. Maar ik zal jullie zeggen: wij waren verbinders, wij zijn verbinders en wij blijven verbinders. Dus bij deze: felicitaties aan Forum voor Democratie.”

'Hoger opkomstpercentage dan in 2015’

Ipsos raamt het opkomstpercentage op 54,1 procent. Vier jaar geleden gingen minder mensen stemmen, toen ging 47,7 procent van de kiesgerechtigden naar de stembus voor de Provinciale Staten- en de waterschapsverkiezingen. In totaal mochten 13 miljoen Nederlanders woensdag hun stem uitbrengen.

Jetten spreekt de zaal toe bij D66

D66-fractievoorzitter Rob Jetten betreedt om iets voor half elf de zaal, onder luid en langdurig applaus. Hij wordt door ceremoniemeester en Kamerlid Kees Verhoeven aangekondigd als “de onkrenkbare, onvermoeibare maar vooral onverstoorbare Rob Jetten”. Die neemt eerst even de tijd om het applaus in ontvangst te nemen.

“Eerlijk is eerlijk: we zetten in de exit poll een stap terug. Allereerst mijn felicitaties van links tot rechts. We zien een nog meer versplinterd landschap dan we hadden. Tegelijkertijd denk ik dat maar weinig een paar maanden geleden hadden gedacht dat D66 zo’n goede exit poll voor de Eerste Kamer zou hebben.”

In die exit poll levert D66 drie zetels in. De partij zakt daarmee van 10 naar 7 zetels. In de peilingen werd een forser verlies voorspeld van 5 zetels. Jetten zegt dat zijn partij moeite heeft gehad met het uitleggen van compromissen. En hij verwijst al naar de verkiezingen voor het Europees Parlement op 23 mei.

Met deze uitslag, spreekt hij de zaal toe, heeft de partij “een mooie basis gelegd” om de weg naar boven te vinden. Tot nu toe heeft D66 in alle provincies waarvan de exitpoll is gepubliceerd, zetels ingeleverd.

In Drenthe juicht alleen GroenLinks

Ronald van der Meijden, de nummer vijf op de lijst voor de SP, arriveerde als eerste op de uitslagenavond in Assen. "Wat een verrechtsing”, zegt hij bij de eerste exitpoll, waaruit een klinkende overwinning voor Forum voor Democratie in Zuid-Holland blijkt. Hij verwacht niet dat hij gekozen wordt.

GroenLinks heeft nu twee zetels in Drenthe, ze hopen op "iets meer”. Als blijkt dat GroenLinks het goed doet, klinkt gejuich. Aan een andere statafel staat Siska Peeks, campagneleider voor Partij voor de Dieren, met haar man Remko Niemeijer. Voor hen is het vanavond heel spannend: halen ze voor het eerst een zetel, misschien wel twee?

Wat ze willen bewerkstelligen in de Drenthe: een andere kijk op veehouderij – minder dieren, meer natuur-inclusieve en circulaire landbouw. „Wij zijn er voor het aanjagen van nieuwe ideeën”, zegt Niemeijer. „Andere partijen vinden die ideeën vaak eerst niks, maar een jaar later komen ze er zelf mee. Dat is prima, als het maar gebeurt. Wij hoeven de eer niet.”

De SGP hoopt op één zetel. Voor het eerst heeft de partij een zetel in de raad van Hoogeveen, zegt Albert Koekoek, voorzitter van de Kiesraad. De vorige provinciale statenverkiezingen kreeg de partij 1.500 stemmen, er zijn er zo’n 5.000 nodig. „Dus het wordt spannend.”

'Nait normaal' roepen ze in Groningen

Bij de eerste exitpoll in Groningen blijft het opvallend stil. In de zaal klinkt vooral verbazing over het verlies van oppositiepartij VVD en coalitiepartij D66 (beide partijen gaan van vier naar twee zetels). De lijsttrekkers van SP en PvdA schudden zachtjes met hun hoofd na het horen van de voorlopige zetelverdeling.

Een lichte teleurstelling is op hun gezichten te zien, maar ook opluchting dat het verlies niet groter is. Debutant Forum voor Democratie is voorlopig de grote winnaar, maar ontbreekt in het provinciehuis. “Nait normoal”, roept een man door de zaal om zijn verbazing over de exitpoll woorden te geven.

Opvallend is dat uit kiezersonderzoek van woensdag blijkt dat de aardbevingen bij 39 procent van de kiezers leidend was voor hun stemkeuze. Toch profiteren de lokale partijen hier nauwelijks van. Ook de SP, die de afgelopen vier jaar een gedeputeerde op dit dossier had, heeft dit onderwerp niet kunnen verzilveren. Andere onderwerpen zoals de windmolens en de toekomst van Groninger Airport Eelde blijken van ondergeschikt belang voor de kiezers.

MarkMiddel Mark Middel Ook interessant uit het stemgedrag van vandaag blijkt dat de problematiek over de aardbevingen bij 39% van de kiezers leidend blijkt. Uit de campagne bleek dat de partijen daarover maar weinig verschillen, zoals hier te lezen is: https://t.co/mnyAaeFjNn #PS19 #Groningenkiest https://t.co/35qI9H7W1v 20 maart 2019 @ 20:55

Volgen

Partij voor de Dieren: we groeien gestaag

Grote blijdschap bij de Partij voor de Dieren: de gehoopte stijging van twee naar drie zetels is voorspeld. Eerste Kamerlid Niko Koffeman is al gelukkig, maar hoopt op een groei van 100 procent.

“Met restzetels erbij halen we misschien wel vier zetels. Deze campagneperiode hebben we erg in de luwte gezeten, vanwege de hype rond FvD en GroenLinks, en vanwege de aanslag. Zeker onder die omstandigheden is deze extra zetel al heel fijn. We groeien gestaag. We zijn uitgegroeid tot een beweging.”

ChristenUnie ziet werkbare uitslag, ‘als het zo blijft’

Het voorzichtige optimisme bij de ChristenUnie groeit na elke exit poll. De winst werd vooral verwacht in Noord-Holland, Overijssel en misschien Zeeland. Dat zou, nu er geen lijstverbinding met de SGP meer is, genoeg zijn om de drie zetels in de Eerste Kamer vast te houden. Maar de exit polls wijzen erop dat er een vierde Eerste Kamerzetel bijkomt. Daar werd op gehoopt, maar, zo stelt Tweede Kamerlid Joel Voordewind, was niet verwacht. "Geweldig nieuws, wij zijn de enige partij in de coalitie die winnen."

Ook positief, stelt Voordewind: het lijkt erop dat de coalitie met één extra partij een meerderheid in de Eerste Kamer krijgt. Voordewind had de rekensom direct al gemaakt: “Als het zo blijft, komt de coalitie zeven zetels tekort. De PvdA en GroenLinks halen allebei zeven zetels. Op die manier kan het ook met wisselende meerderheden. Dat is werkbaar.”

Wilders: diepe buiging voor Baudet

PVV-leider Geert Wilders heeft voor verschillende televisiecamera’s in de Tweede Kamer voor het eerst gereageerd op de voorlopige uitslagen (exitpolls) van de Provinciale Statenverkiezingen. De PVV lijkt op basis van de exitpoll van negen naar zes zetels te gaan in de Eerste Kamer.

“Dit is een beperkt verlies”, zei Wilders. Hij maakte een “diepe buiging” voor Thierry Baudet, de leider van Forum voor Democratie, de partij die een enorme winst lijkt te boeken. “Zij hebben een geluid dat op het onze lijkt. Van hun tien zetels halen ze er drie bij ons weg.”

Volgens Wilders heeft de PVV niet zijn glans verloren: “Politiek is een kwestie van vallen en opstaan. Je moet zorgen dat je de volgende keer weer wint. Zes zetels is nog steeds een behoorlijk aantal. We hebben een uniek geluid en daar blijven we voor knokken.”

Op Twitter bedankte Wilders zijn kiezers, maar gaf hij ook toe “op meer gehoopt” te hebben.

geertwilderspvv Geert Wilders Exitpoll: PVV in Eerste Kamer van 9 naar 6 zetels. Minder dan we hadden gehoopt maar met 6 zetels blijven we keihard knokken voor minder islam, minder immigratie en meer koopkracht. https://t.co/HNwKLeMvAf 20 maart 2019 @ 21:06

Volgen

Bij Forum voor Democratie: ‘Ik had niets met politiek, tot ik die man zag’

Evert Mouw, Gelderlander, juicht hard mee als de Gelderse exit poll in beeld verschijnt. "De verwachtingen waren goed, maar ze zijn overtroffen." Hij kan de grote sprong wel verklaren, denkt hij: "Je ziet het op sociale media, je hoort verhalen, je merkt de onvrede." Mouw voorspelt dat Forum een belangrijke rol in de Eerste Kamer kan gaan spelen. "En ik hoop dat ze nu ook in de provincie gaan besturen."

Als de exit poll voor de Eerste Kamer om 22.00 uur verschijnt — FvD komt daarin uit op 10 zetels — heeft de ontlading al plaatsgemaakt voor de honger naar meer. "Ik hoopte op 11", grapt Petra Roos. Het was Thierry Baudet die haar aantrok naar Forum. "Ik had helemaal niets met politiek," zegt haar vriendin Margo van de Molengraft, "tot ik die man zag."

Grapperhaus: wat is de visie van Forum?

Minister van Justitie Ferdinand Grapperhaus eet stukjes kaas, in het midden van café Bleyenberg. Hij weet niet, zegt hij, wat de kiezer zeggen wil met deze – voorlopige – uitslag. “Forum voor Democratie haalt kiezers weg bij de PVV, de SP, en ook bij D66, CDA en VVD. Ik zou wel eens van een verkiezingsgoeroe willen horen wat daar achter zit.”

En ook: “Ik ga als minister over onderwerpen als terrorisme, misdaad, seksuele uitbuiting. Bij algemene overleggen in de Tweede Kamer komen alle partijen, ook kleinere als Denk. Maar Forum voor Democratie zie ik helemaal nooit. Dus ik weet niet wat ik moet verwachten, ik weet niet wat hun visie is op onderwerpen.”

Ongeloof bij grote verliezer SP

De eerste regionale exitpolls waren al niet goed, maar de landelijke exitpoll voor de Eerste Kamer valt heel erg tegen voor de SP. Volgens de exitpoll verliest de SP meer dan de helft van de zetels in de senaat (van 9 naar 4) en is de partij daarmee qua aantal zetels de grootste verliezer van de avond.

“Oooooohw” klinkt door poppodium Pip als de verwachte score van 4 zetels voor de SP op de televisieschermen verschijnt. De SP had op verlies gerekend, maar niet op zó’n afstraffing. Veel van de aanwezigen zien het hoofschuddend aan. De organisatie zet het geluid van de televisies maar snel weer uit. The Peptones zetten een rocknummer in alsof er niks aan de hand is.

GroenLinks: voorspelde zege valt iets tegen

Bij de bekendmaking van de eerste exit polls in dansclub Winkel van Sinkel aan de Oudegracht in Utrecht gaat weliswaar gejuich op, maar de electorale winst voor GroenLinks ligt toch iets lager dan gepland. In Zuid-Holland zou de partij van Jesse Klaver volgens die eerste wel heel voorlopige uitslagen 8,4 procent van de stemmen halen, in Noord-Brabant 8,2 procent. Dat is flink meer dan vier jaar geleden, maar lang niet de gedroomde verdubbeling waar de campagneleiding van de partij rekening mee hield.

Op landelijk niveau zou GroenLinks 12 procent van de stemmen willen halen. Die score noteerde de partij ook in sommige peilingen in de weken voor de Provinciale Statenverkiezingen. Op de enorme winst die Forum voor Democratie in die eerste polls laat zien, klinkt een algeheel geluid van afkeuring. "Ahhhhh.” "Daar hoort dan officieel wel een felicitatie bij", zegt Tweede Kamerlid Kathalijne Buitenweg in een eerste reactie, "maar het is wel schrikken."

‘Afrondingshoop’ bij de Partij voor de Dieren

Voor het eerst vanavond wordt gejuicht bij de Partij voor de Dieren. De partij boekt flinke winst in Gelderland, met 1,3 procent meer stemmen ten opzichte van 2015. De leden reageren teleurgesteld als dat nog net niet genoeg blijkt voor een extra zetel. Kamerlid Lammert van Raan blijft positief: “Het moet nog worden afgerond. Ik heb afrondingshoop. Omhoog dan.”

Felicitaties aan Forum bij D66

In alle exitpolls tot nu toe - Zuid-Holland, Noord Brabant en Gelderland – heeft D66 verloren. In de laatste exitpoll, Gelderland, raakt D66 3 zetels kwijt. Als Dionne Stax vooraf zegt dat ook in Gelderland het een en ander zal veranderen, wordt er in de zaal gekreund. Tot nu toe heeft de partij in alle provincies waarvan een exitpoll bekend is, verloren. ,,We waren hierop voorbereid’’, zegt Kamerlid Vera Bergkamp. Ze vindt het ,,knap’’ wat Forum voor Democratie voor elkaar heeft gekregen. De partij won in alle provincies een flink aantal zetels, terwijl het de eerste keer is dat ze meedoen. Bergkamp: ,,Mijn felicitaties aan Forum.’’ Kamerlid Pia Dijkstra: ,,De winst van Forum voor Democratie zegt ons wel wat, maar ik moet er nog over nadenken wát het nou zegt.’’

Ook uitslagen Vlieland en Rozendaal binnen

Schiermonnikoog was als eerste binnen, maar vrij gauw kamen Vlieland en Rozendaal daar ook achteraan. In Vlieland ging 51,6 procent stemmen. De VVD haalt de meeste stemmen (26 procent), de PvdA wordt tweede (13,5 procent). Net als op Schiermonnikoog wint Forum voor Democratie veel stemmen: 12,6 procent.
In Rozendaal was de opkomst 79,6 procent. De VVD kreeg 35 procent van de stemmen en werd ook daar de grootste partij. D66 werd de tweede partij met 11,7 procent van de stemmen, GroenLinks derde met 11 procent. Forum komt Rozendaal binnen met 10,1 procent.

Exitpoll Eerste Kamer: coalitie verliest meerderheid

Volgens de landelijke exitpoll van Ipsos verliest de coalitie haar meerderheid in de Eerste Kamer. Regeringspartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie zakken van 38 naar 31 zetels. Forum voor Democratie komt de senaat binnen met 10 zetels. De Eerste Kamer telt er 75.

Hoewel de VVD één zetel verliest blijft het de grootste partij met 12 zetels. D66 gaat van 10 naar 7. CDA van 12 naar 8. ChristenUnie wint als enige coalitiegenoot: van 3 naar 4. Naast Forum voor Democratie is GroenLinks de andere grote stijger. De partij verdubbelt het zetelaantal naar 8.

Er is een foutmarge van één zetel.

Het complete overzicht:

D66 houdt zich groot na slechte exit polls

Partijvoorzitter Anne-Marie Spierings is ook lijsttrekker voor de partij in de Provincie Noord-Brabant. Ze is niet bij de uitslagenavond van de partij in de Verkadefabriek, maar op het Provinciehuis. Als de NOS haar op televisie vraagt of ze met deze uitslag samen zou willen werken met Forum voor Democratie (die in een keer met 8 zetels in de Provinciale Staten zou komen), reageert ze met de opmerking dat ze daarvoor dan eerst zou moeten weten wat de standpunten van de partij zijn. "Laat ze maar een programma schrijven." De zaal in Den Bosch begint te joelen en te klappen.

D66'ers in de zaal hebben over hun eigen verlies tot nu toe meerdere verklaringen. De campagne, die was wèl erg succesvol/geslaagd/om trots op te zijn/knap gedaan.

De verkiezingsavond in beeld

Knapen hoopt op 9 zetels voor CDA

Senator Elco Brinkman, voorzitter Rutger Ploum en Eerste Kamer-lijsttrekker Ben Knapen staan met z’n drieën dicht bij het scherm waar de exitpolls te zien zijn. Ze zien er gespannen uit. Al hebben ze zich voorbereid op verlies. Knapen zegt dat hij in de senaat in elk geval hoopt op negen zetels, niet minder. ,,Op 8 hebben we een goede fiscalist en op 9 een goede jurist. Die kunnen we goed gebruiken.”

PVV vreest opnieuw teleurstelling

De PVV heeft deze avond geen uitslagenfeestje – de partij organiseert meestal niets op verkiezingsdag. Wel zijn provinciale fracties aanwezig op uitslagenavonden in verschillende provincies. De eerste exitpolls zijn niet gunstig voor de PVV. In Zuid-Holland van acht naar vier zetels op basis van de eerste exitpoll, in Noord-Brabant van 7 naar 4.

De partij van Geert Wilders was bang voor een nieuwe teleurstelling, na verschillende magere uitslagen bij recente verkiezingen. In 2015, bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen, verloor de PVV in verschillende provincies en dat leverde één zetel verlies op in de Senaat. Bij de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar kwam de PVV weliswaar in dertig gemeenteraden, maar vaak met weinig zetels – er werd ook flink verloren in de twee gemeenten (Almere en Den Haag) waar de PVV al langer in de gemeenteraad zat.

Waar in andere Europese landen populistische partijen enkele jaren geleden grote verkiezingsoverwinningen boekten op de golf van de vluchtelingencrisis, bleef zo’n doorbraak bij de PVV uit tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2017. De partij haalde twintig zetels, veel minder dan de 24 zetels op het hoogtepunt in 2010.

Angst voor een nieuw verlies ging gepaard met vrees voor nieuwkomer Forum voor Democratie – dat een spectaculaire uitslag haalt op basis van de exitpolls. Wilders heeft dat proberen te voorkomen door zichtbaarder te zijn dan ooit tijdens de campagne. Hij gaf meer interviews, was vaker op straat om te flyeren en zegde niet zoals eerder grote televisiedebatten af. Zijn campagne was simpel: onder de slogan ‘Stem Ze Weg’ maakte Wilders van de provinciale verkiezingen een landelijke strijd tegen VVD-premier Mark Rutte en zijn coalitie. Op Thierry Baudet van Forum voor Democratie richtte Wilders zijn pijlen niet – hij vond strijd op de rechterflank geen goed idee.

Opkomst Utrecht: 60,6 procent

In Utrecht is 60,6 procent van de kiesgerechtigden gaan stemmen. Bij de verkiezingen in 2015 was de opkomst 48,8 procent. De landelijke exitpoll wordt om 22.00 uur verwacht.

Lees hier de exitpolls van Zuid-Holland en Noord-Brabant terug.

Exitpoll Gelderland: grootste zetelwinst voor Forum en GroenLinks

De laatste provinciale exitpoll voor de nationale is er: in Gelderland zijn VVD en CDA de grootste. Ze stonden allebei op 9, nu op 8. D66 verliest flink: van 7 naar 4. GroenLinks gaat van 3 naar 6. Forum komt nieuw binnen op 7 en is daarmee de derde partij. Er geldt een foutmarge van één zetel.

De landelijke exitpoll volgt om 22.00 uur.

Stemmen in Schiermonnikoog geteld: PvdA grootste

Traditiegetrouw is Schiermonnikoog als eerste klaar met het tellen van de stemmen: om 21.22 gaf de gemeente de uitslag door aan persbureau ANP De PvdA is de grootste partij met 18,2 procent van de stemmen, de VVD werd de tweede partij met 13,1 procent van de stemmen. Nieuwkomer Forum voor Democratie was goed voor 11,6 procent van de stemmen.

FvD juicht om exit polls die monsterzege voorspellen

Bij de eerste exit poll, voor Zuid-Holland, zwelt het gejuich aan met elke score: de verliezen worden luid gevierd. Als blijkt dat FvD als grootste partij uit de prognose voor komt, barst het feest los. Ook de tweede plaats in de exit poll voor Noord Brabant wordt met veel applaus en gejoel ontvangen. "Ik dacht: de peilingen zijn zo sky-high, dit kan alleen maar tegenvallen", zegt Paul Cliteur, partijprominent en nummer 2 op de lijst voor de Eerste Kamer koeltjes. "Maar daar lijkt het nog niet echt op." De sfeer onder de FvD-sympathisanten in Theater Hotel Figi in Zeist, waar Forum zijn uitslagenavond organiseert, is al de hele avond opgewekt. Er wordt prosecco en bier geschonken. Maatpakken en lakschoenen zijn goed vertegenwoordigd. Dick en Ilse Fontein zijn uit Rotterdam afgereisd — "wij zijn echte Fortuynisten" — en wachten de uitkomst optimistisch af. "Alles is gunstig", zegt Dick. "Maar als het minder dan acht zetels is, zal het me tegenvallen."

Raymond en Michiel Fiscalini, vader en zoon, kijken vanaf het balkon toe op de centrale wenteltrap, waar Baudet later vanavond wordt verwacht. Raymond rekent op 4-5 zetels. "Minimaal", voegt Michiel toe. Het nieuws van de laatste dagen — Christchurch, Utrecht, Kurhaus — heeft de partij geen slecht gedaan, denken ze. Raymond: "Slechte reclame is ook reclame."

SP’ers reageren ontzet op exit polls

De exit poll voor Zuid-Holland voorspelt dat de SP daar meer dan gehalveerd wordt. Aanwezige SP’ers in club Pip in Den Haag slaan vol ontzetting de handen voor hun mond. Als de exit poll klopt, zakt de SP in de Provinciale Staten van Zuid-Holland van 5 naar 2 zetels. De SP’ers juichten even daarvoor nog voor het voorspelde verlies voor de coalitiepartijen. Kort daarna komt er meer slecht nieuws, in de exit poll van Noord-Brabant: een flink verlies voor de SP, van 9 naar 5 Statenzetels. De ontzetting in de zaal is dan al wat minder.

ChristenUnie: kleine winst wordt in exitpolls niet omgezet in zetels

Een positieve sfeer bij de ChristenUnie in aanloop naar de eerste uitslagen, maar campagneleider Bernadette van den Berg was toch ook wat gespannen: lijstverbindingen mogen niet meer, waardoor het nog maar de vraag is of de verwachte groei wel omgezet kan worden in harde zetels. Bij de eerste exitpolls gaat er gejuich en applaus op in het volgepakte zaaltje in Utrecht: in Zuid-Holland stemde ongeveer 6 procent van de kiezers op de ChristenUnie – en groei van ruim een procentpunt.

Maar het aantal zetels bleef gelijk, op drie. “Een goed begin”, noemt Van den Berg de exitpoll desondanks. Bovendien: er is een foutmarge van één zetel. Misschien valt het toch de goede kant op. Ook bij de exitpoll in Brabant, waar de partij samen met de SGP op de lijst staat, applaus: een kleine groei van 2 naar 2,4 procent. Maar: ook hier wordt die winst niet omgezet in zetels.
De coalitie lijkt zijn meerderheid kwijt te raken, maar daar is de ChristenUnie niet bang voor, verzekerde een woordvoerder: “Dat is ook de reden dat wij mee kunnen regeren. Mocht er een of meerdere partijen bijkomen, is dat niet per se negatief. We zijn nu ook al met zijn vieren.”

Vegan koekjes, dan ben je bij de Partij voor de Dieren

De leden van Partij voor de Dieren verzamelen zich vanavond het Park Hotel in Den Haag. Enkele tientallen leden kijken geconcentreerd naar het grote televisiescherm, waar de NOS de eerste exitpoll bekendmaakt. Geen extra zetels voor PvdD tot nu toe, de leden reageren lauw.

Slechts een banner en een kleine poster doen de leek vermoeden dat hier vanavond een PvdD-feest wordt gehouden. Ingewijden zien nog een hint: de vegan koekjes. "Als je die ziet, dan weet je dat je goed zit."

De PvdD rekent vandaag op winst, zoals die de afgelopen jaren constant is geboekt. In 2015 ging de partij van 1 naar 2 zetels in de Eerste Kamer, dit jaar hoopt de partij op nog een zetel erbij.

PvdD doet deze verkiezingen voor het eerst mee in alle provincies, vier jaar geleden ontbraken nog Zeeland en Drenthe. Extra winst, voorspelt een partijlid. "Dat wordt sowieso feest."
Correctie: eerder schreven we dat de partij van 2 naar 5 zetels groeide. Dat is onjuist en hierboven aangepast.

SGP hoopt opnieuw op twee zetels in de senaat

In een ruime zaal in het Van der Valkhotel in Nootdorp staan kleine groepjes SGP'ers voor een groot scherm waar de eerste exitpolls binnenkomen. Er zijn zo'n veertig mensen, overwegend man. De SGP behaalde de beste uitslag ooit tijdens de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2015. Toen zat alles mee, zegt fractievoorzitter van de Tweede Kamer Kees van der Staaij. "We hadden een lijstverbinding met de ChristenUnie, profiteerden daarmee van de verdeling van restzetels. En de opkomst was laag, dat is voor ons vaak gunstig."

Die lijstverbinding mag niet meer sinds 2017. Nu heeft de SGP provinciale lijsten op eigen gelegenheid, in Noord-Holland doet de partij niet mee. "Als we stabiel eindigen, zijn we al tevreden", zegt Van der Staaij. Hij doelt op het aantal stemmen. "En we hopen opnieuw op twee zetels in de Eerste Kamer. Maar dat wordt afwachten."

NLFloor Floor Boon Is FvD een concurrent voor de SGP? "Forum is een concurrent voor iedereen", aldus Peter Schalk, Eerste Kamerlid SGP 20 maart 2019 @ 20:22

Volgen

Zelfvertrouwen VVD krijgt een knauw

Bij de eerste exit poll, die van Zuid-Holland, valt een stilte bij de VVD. Zij worden als eerste genoemd. Min 1,9 procent. Er klinkt wat gemurmel. "Valt mee". Als de PVV flink blijkt te hebben verloren, klinkt er een ontzet ‘ooooh’. Als Forum voor Democratie als allerlaatste in het rijtje wordt genoemd en vanuit het niets maar liefst 16,1 procent van de stemmen lijkt te hebben gekregen, is de verbazing van de gezichten af te lezen. "Een slagveld", oordeelt een VVD’er aan de bar, biertje in zijn hand.

Een stel jonge Brabantse VVD’ers probeert elkaar gerust te stellen. "Het verlies vált nog mee", zegt er een. "We moeten echt de rest van de exit polls afwachten", zegt de ander. Maar het vertrouwen waarmee de VVD’ers aan het begin van de avond zeiden dat ze verwachtten nog de grootste te zijn, heeft een kleine knauw gekregen. Campagneleider Sophie Hermans durft echt nog niets te zeggen, zegt ze. Afwachten nu.

B_Rijlaarsdam Barbara Rijlaarsdam In Den Bosch gaat gejuich en applaus op bij de VVD als blijkt dat ze FvD (nipt) voorblijven als grootste partij in Noord-Brabant #PS2019 20 maart 2019 @ 20:22

Volgen

Exitpoll: 10 zetels voor VVD in Noord-Brabrant

De tweede exitpoll is binnen. In Noord-Brabant staat VVD volgens Ipsos op 10 zetels. Dat hadden ze vier jaar geleden ook. CDA en nieuwkomer Forum voor Democratie komen uit op 8 zetels. Dat is 1 zetel verlies voor CDA. Net als in Zuid-Holland dus ook in de zuidelijke provincie veel zetels voor de partij van Thierry Baudet.

In Noord-Brabant halveert de SP bijna, van 9 naar 5. Ook in Zuid-Holland kreeg de partij met een halvering te maken. De PVV gaat van 7 naar 4 zetels. GroenLinks eindigt op 5, 2 meer dan vier jaar geleden. Hieronder het complete overzicht:

De opkomst in de provincie was hoog: 50 procent. Dat was vier jaar geleden 43 procent. Er geldt een foutmarge van één zetel. De exitpoll van Gelderland wordt bekendgemaakt om 21.40 uur. De landelijke poll volgt om 22.00 uur.

BramEndedijk Bram Endedijk VVD blijft de grootste in Brabant na eerste exitpoll. Zaal zucht na acht zetels voor Forum voor Democratie. https://t.co/JZc6lQgOk7 20 maart 2019 @ 20:23

Volgen

PvdA ziet eventueel klein verlies als een terugkeer op de goede weg

De "leukste campagne die ik ooit heb meegemaakt", noemde Mei Li Vos de afgelopen weken zojuist tegen zo’n 75 PvdA-leden. De sociaal-democraten zijn bijeen in het knusse Haagse Paardcafé. Dat de partij vanavond gaat verliezen, daar rekent iedereen op. De vraag is met hoeveel zetels – de sociaal-democraten hebben er nu 8 in de Eerste Kamer. Haalt de partij zes of zeven zetels, dan voelt dat als bevestiging dat de PvdA op de weg terug is, zeggen sociaal-democraten hier.

De PvdA zal het resultaat van vanavond vooral vergelijken met het historische dieptepunt bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, toen de partij landelijk nog geen 6 procent van de stemmen haalde. Vos: "We zijn best een kleine partij. Vanavond gaan we voor vijf, zes, zeven, misschien wel acht zetels. We gaan sterker worden, daar ben ik zeker van." Dan verschijnt de eerste exit poll, van Zuid-Holland: 1,4 procentpunt verlies. Mild gejoel. Even daarop blijkt dat de PvdA volgens de peiling de vijf zetels in de Provinciale Staten van Zuid-Holland behoudt. Dan wordt er hard gejuicht.

Gejoel bij D66 verstomt, zaal hapt naar adem

Er valt een stilte over de zaal als de eerste exitpoll van Zuid-Holland wordt gepresenteerd. Eerst wordt er nog gejoeld als blijkt dat de PVV op verlies staat. Maar als blijkt dat D66 drie zetels lijkt te verliezen verstomt dat. Als vervolgens blijkt dat Forum voor Democratie vanuit het niets tien zetels lijkt te winnen, hapt de zaal bijna collectief naar adem. Iemand roept: ,,Neeeeee!’’

Fractievoorzitter van de Europafractie van D66 Sophie in ’t Veld vertelt nog voor de eerste exitpoll dat ze de pieken en dalen van de partij inmiddels wel gewend is. ,,Ik ben inmiddels al 30, 35 jaar lid. Ik heb alle ups en downs wel meegemaakt.’’

Bij CDA vooral hoorbare reactie – nééeé – bij exitpoll-uitslag voor FvD

Op de tweede etage van het Haagse café Bleyenberg, waar het CDA bij elkaar komt, wordt vooral bier en witte wijn gedronken. Maar de stemming is niet optimistisch. De hoop is nu: uitkomen op niet minder dan negen zetels in de Eerste Kamer (nu zijn het er 12). Alles daaronder wordt gezien als een groot verlies. En als je doorvraagt: je kunt mensen nu al horen zeggen dat er dan wel ,,hier en daar iemand zich achter de oren moet krabben”. Sybrand Buma ja. Die hier nog niet is. Minister van Defensie Ank Bijleveld wel, zij is gekomen om namens de partijtop een eerste reactie te geven, na de exitpoll.

CDA-voorzitter Rutger Ploum bereidt de zaal voor op verlies. ,,In de regering zitten is niet makkelijk”, zegt hij. ,,Dat gaan we misschien uitbetaald krijgen.”
Dan komt de eerste uitslag binnen, Zuid-Holland. Een zucht van ellende gaat door de zaal. 7,9 procent.

SP gaat Rutte III niet helpen in de Eerste Kamer

Als het kabinet als gevolg van deze verkiezing de meerderheid in de Eerste Kamer verliest, hoeft Rutte III niet te rekenen op de SP. Dat maakte lijsttrekker voor de Eerste Kamer Tiny Kox zojuist duidelijk op de SP-bijeenkomst in Den Haag. "Met de nieuwe verhoudingen in de senaat gaan we proberen het dit kabinet moeilijk te maken", zei Kox. Goede wetten zal de SP blijven steunen, maar op cruciale weten ziet Kox kansen voor de oppositie. Hij noemt het tegenhouden van de verhoging van de rente op studieleningen die dit kabinet heeft voorgesteld. "Dit soort asociale wetten kan het kabinet straks niet meer met een meerderheid van één zetel aannemen", voorspelt Kox.

Partijvoorzitter Ron Meyer hoopt ook dat Rutte II de meerderheid verliest. "Dat kan zomaar betekenen dat er ook snel weer Tweede Kamerverkiezingen komen", denkt hij. Hij zegt dat de uitslag voor de SP ten opzichte van vier jaar geleden zal tegenvallen, maar ziet ook positieve punten en wijst naar het scherm naast hem: in de afgelopen maanden kreeg de partij er meer dan 2000 nieuwe leden bij. "Veel nieuwe mensen willen meer met ons aan de partij gaan bouwen."

Reacties op de eerste exitpoll

Markla94 Mark Lievisse Adriaanse Exit poll Zuid Holland: 1,4% eraf. Mild gejoel. Even daarop: PvdA houdt volgens exit poll 5 zetels, dus hard gejuich. 20 maart 2019 @ 20:03

Volgen

pdekoning Petra de Koning Eerste exitpoll komt hard aan bij #CDA in café Bleyenberg in Den Haag. Je hoort de zaal bijna kreunen. In Zuid-Holland van zeven naar 4. 20 maart 2019 @ 20:05

Volgen

pimvandendool Pim van den Dool Volgens exitpoll Zuid-Holland wordt de SP daar gehalveerd. SP’ers slaan handen voor hun mond. Even daarvoor hadden ze nog gejuicht voor het (kleinere) verlies van de coalitiepartijen. #PS2019 20 maart 2019 @ 20:04

Volgen

Eerste exitpoll: 10 zetels Forum voor Democratie in Zuid-Holland

De eerste exitpoll is binnen: in Zuid-Holland staat nieuwkomer Forum voor Democratie op 10 zetels (van 0 naar 10 dus). VVD staat op 9, dat is 1 minder dan vier jaar geleden. Het zetelaantal van PVV halveert (van 8 naar 4), hetzelfde gebeurt bij de SP (van 5 naar 2).

D66 verliest 3 zetels en komt uit op 4, net als CDA.

Dat maakte NOS zojuist bekend op basis van onderzoeksbureau Ipsos. Om 21.20 uur volgt Noord-Brabant, Gelderland om 21.40 uur. De eerste landelijke exitpoll maakt NOS om 22.00 uur bekend.

titia_k Titia Ketelaar Enorme ooohhhh hier als alle grote partijen op verlies staan en @fvdemocratie op 16,1% = 10 zetels - zou grootste partij worden. Maar #exitpoll met marge 20 maart 2019 @ 20:03

Volgen

50Plus hoopt op derde zetel in de senaat

De bestelde taxichauffeur voor het partijbureau van 50Plus aan de Haagse Kneuterdijk is om 20.00 uur verbaasd. Donker is het er, de partijbonzen moeten nog komen. Terwijl hij nota bene op 50Plus had gestemd. Niet vanwege Henk Krol, maar omdat 50Plus in Den Haag samenwerkt met de Groep de Mos. Boven, op de derde verdieping, hoopt 50Plus op een derde zetel in de senaat. Dat zijn er nu twee. “Drie zetels zou een enorme winst zijn”, voorspelt Martin van Rooijen, lijsttrekker voor de Eerste Kamer. Maar niemand die het zeker weet. Europees lijsttrekker voor 50Plus, Toine Manders, hoopt ook op een doorbraakje vanavond.

Tegelijkertijd volgt hij het nieuws over een eventuele harde Brexit. “Want als dat gebeurt, wordt de kiesdrempel voor Nederlandse Europarlementariërs lager. Dan nemen mijn kansen ook toe. Want in 2015 kwam ik een paar duizend stemmen tekort.” Partijvoorzitter Geert Dales trapte de uitslagenavond af met een mailtje van partijoprichter Jan Nagel, die afwezig is vanwege ziekte: “Ik heb met bewondering gevolgd hoe hard jullie gewerkt hebben voor een goed resultaat. Was getekend, jullie oprichter.”

Nog vrij rustig bij de christelijke partijen

NLFloor Floor Boon bij de SGP is het nog heel rustig https://t.co/ZqUYGXtSGt 20 maart 2019 @ 19:49

Volgen

WLoon Wouter van Loon Geen bandje of een ronkende opening bij de uitslagenavond van de ChristenUnie, er wordt al babbelend rustig gewacht op de eerste uitslagen https://t.co/zpR28yInA4 20 maart 2019 @ 19:48

Volgen

In Rotterdam zijn de stembiljetten op

Dat de opkomst dit jaar tot nu toe hoger is dan vier jaar geleden wisten we al. Maar zo hoog? In Rotterdam zijn enkele stembureaus door hun biljettenvoorraad heen, meldt persbureau ANP. Een gemeentewoordvoerder laat weten dat nieuwe formulieren worden aangeleverd. Wie om 21.00 uur in de rij staat, mag nog stemmen. Iedereen die daarna aansluit, niet meer.

Bij de VVD klinkt het 'Sweet Caroline'

De VVD is deze avond bijeengekomen in Den Bosch, in Grand Café Silva Ducis, vlak naast de beroemde kathedraal St Jan. Aan de wand hangen drie metershoge goudomrande spiegels en bordeauxrode gordijnen. Aan het begin van de avond heeft Klaas Dijkhoff, de fractievoorzitter in de Tweede Kamer, de aanwezigen welkom geheten en campagneleider Sophie Hermans – de zus van de inmiddels bekende Caroliene Hermans – bedankt voor haar inspanningen. Heb je maanden hard gewerkt, gaat je zus er op de laatste dag met alle aandacht vandoor, grapt hij. Om de black-out van Rutte, de avond ervoor bij het slotdebat van de NOS, wordt hartelijk gelachen. ‘Sweet Caroline’ klinkt via de speakers.

D66 bereidt zich voor op verlies

In de Verkadefabriek in Den Bosch is D66 bijeengekomen voor de uitslagenavond. Onder meer staatssecretaris Menno Snel (Financiën), minister Ingrid van Engelshoven (Onderwijs) en fractievoorzitter van D66 in Europa, Sophie in ‘t Veld, zijn aanwezig. Fractievoorzitter Rob Jetten at eerder vanavond met het campagneteam mee, maar is nu niet in de zaal waar D66'ers aan het wachten zijn op de eerste uitslagen.

D66 heeft op dit moment 10 zetels in de Eerste Kamer. Volgens de peilingen kan D66 na de uitslag van vanavond vier tot vijf zetels in de Senaat verliezen. Om half negen opent Kamerlid Kees Verhoeven de avond. Hij zegt de avond "superspannend" te vinden. Als hij twee keer herhaalt dat de sfeer "uitgelaten" is, krijgt hij de zaal aan het klappen.

LamyaeA Lamyae Aharouay Kees Verhoeven opent de uitslagenavond van D66, in de Verkadefabriek in Den Bosch. Hij zegt dat hij het “superspannend” vindt. https://t.co/cl8iszVSsd 20 maart 2019 @ 19:34

Volgen

SP rekent op nederlaag

De SP is vanavond bijeen in het Haagse cultureel podium Pip, waar normaal concerten en feesten worden gegeven. Even na 20.00 uur zijn al tientallen aanhangers van de partij binnen en kondigt Tweede Kamerlid Peter Kwint vanaf het podium rockband The Peptones aan. Harde muziek schalt door de zaal, de eerste biertjes worden getapt.

Of het een feestelijke avond wordt voor de socialisten is echter de vraag. De partij houdt rekening met verlies, omdat de uitslag in 2015 uitzonderlijk goed was: de partij haalde toen 9 Eerste Kamerzetels, werd de grootste op links en behaalde de op één na beste uitslag ooit. Partijleider Emile Roemer sprak van “een historische avond”.

pimvandendool Pim van den Dool SP-uitslagenavond is in hippe Haagse club PIP. Rockband The Peptones speelt, eerste biertjes worden getapt. Of het feestje wordt is de vraag: SP’ers rekenen op verlies van paar zetels na goede uitslag (9 Eerste Kamerzetels) in 2015. #PS2019 https://t.co/m9m3LUjsVi 20 maart 2019 @ 19:29

Volgen

Aanwezige SP’ers rekenen nu op vijf of zes senaatszetels, een fors verlies dat ook door de peilingen wordt voorspeld. Ten opzichte van vier jaar geleden is GroenLinks nu de partij met de wind mee op links, de SP profiteert maar niet van verlies van de coalitiepartijen in de peilingen. Deze campagne had de SP het ook niet makkelijk: het ging weinig over sociaal-economische thema’s, maar vooral over het klimaat en door de aanslag in Utrecht ook over migratie, voor de SP geen makkelijke onderwerpen.

Milos Todorovic, woordvoerder van de Tweede Kamerfractie, zegt dat de berichten over een hogere opkomst gunstig kunnen uitpakken voor de SP. De socialisten hebben bij de Provinciale Statenverkiezingen namelijk traditioneel last van thuisblijvende kiezers. Grote onzekere factor noemt hij de uitwerking van de aanslag in Utrecht op de uitslag.

Nog een halfuurtje: dit staat er te wachten

Bijna (21.00 uur) zijn de stembureaus gesloten. Tegelijkertijd volgt dan de eerste exitpoll van Ipsos, die de NOS bekendmaakt.

In tegenstelling tot vier jaar geleden is dat geen landelijke. Eerst volgt de exitpoll van Zuid-Holland, dan Noord-Brabant (21.20 uur) en vevolgens Gelderland (21.40 uur). Om 22.00 uur publiceert NOS een landelijke exitpoll van Ipsos. We houden je hier van alles op de hoogte.

'Goede sfeer bij de VVD'

B_Rijlaarsdam Barbara Rijlaarsdam .... laat de eerste exitpolls maar komen! Bij de VVD heerst al een goede sfeer, er wordt lekker geborreld #PS2019 https://t.co/lur1jXYSiQ 20 maart 2019 @ 19:23

Volgen

Vanaf de PvdA-verkiezingsavond

Markla94 Mark Lievisse Adriaanse Bij de verkiezingsavond van de PvdA. Een nederlaag is voorzien, partij wil vooral verder herstellen tov #TK17 Aan de muur hangen oude SDAP-posters. Op eentje staat: “Uit het donker naar het licht.” https://t.co/kcYOh8MGIo 20 maart 2019 @ 19:16

Volgen

Hoe snel ben je bij een stembureau?

In flink wat delen van het land sta je binnen tien minuten lopen bij een stemlokaal, maar lang niet overal. Uit deze kaartjes van de Geodienst van de Rijksuniversiteit Groningen blijkt dat je bijna in alle gemeenten wel binnen 10 minuten rijden (als je 45 kilometer per uur rijdt…) bij een stembureau bent.

rug_geo Geodienst RUG Hoe bereikbaar zijn onze stembureaus? Hieronder de netwerkanalyses (2018). #verkiezingen2019 https://t.co/HOaRA4PDZQ 20 maart 2019 @ 13:39

Volgen

19.45 uur: opkomstpercentage 46 procent

Om 19.45 uur had 46 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht bij de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Dat is 4 procentpunt meer dan vier jaar geleden, meldt NOS op basis van onderzoeksbureau Ipsos.

Vanavond verslag uit de twaalf provincies

De stembureaus sluiten om 21.00 uur en daarna volgen vrij snel drie exitpolls: van Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland. De eerste landelijke exitpoll volgt dan om 22.00 uur. Onze verslaggevers zijn aanwezig in iedere provincie en doen verslag van de verkiezingsavond.

Volg hier de verkiezingsdag per provincie

Via deze pagina komen per provincie de uitslagen live binnen en lees je hoe de campagne verliep, wat de hete hangijzers zijn en wat er op het spel staat. Trekt bijvoorbeeld de VVD in Drenthe deze verkiezingen weer de meeste stemmen? Heeft de coalitie in Zuid-Holland de komende vier jaar een vijfde partij nodig voor de meerderheid? En hoeveel invloed heeft Lelystad Airport op de verkiezingen in Flevoland, Gelderland en Overijssel?

Van Doezum tot Overschild tot Kanaleneiland: verkiezingsdag in foto's

Tot nu toe heeft Utrecht het hoogste opkomstpercentage van de grote steden

Opkomst ook om 17.45 uur hoger dan in 2015

Een nieuwe update van de landelijke opkomst laat zien dat tot 17.45 uur 33 procent van de kiesgerechtigden had gestemd. Daarmee ligt de opkomst momenteel twee procentpunt hoger dan in 2015 op hetzelfde tijdstip. De opkomst bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen kwam uiteindelijk uit op 47,5 procent.

De stembussen sluiten om 21u: wat weten we hoe laat?

Als de stembureaus om 21.00 uur vanavond dicht gaan, komt de NOS niet direct met een landelijke exitpoll zoals vier jaar geleden. In plaats daarvan komen er eerst drie exitpolls van onderzoeksbureau Ipsos voor de verwachte uitslag in de provincies Zuid-Holland (21.00 uur), Noord-Brabant (21.20 uur) en Gelderland (21.40 uur). Om 22.00 uur volgt dan de landelijke exitpoll, die een indicatie geeft van de zetelverdeling in de Eerste Kamer.

De landelijke exitpoll van Ipsos zat in 2015 dicht bij de daadwerkelijke zetelverdeling in de Eerste Kamer. Alleen de VVD, SP, GroenLinks en PVV kregen uiteindelijk een zetel meer of minder. De exitpoll van 22.00 uur geeft dus naar verwachting een goed beeld van hoe Nederland gestemd heeft, hoewel er dus altijd nog enkele zetels kunnen verschuiven. Ipsos waarschuwt zelf voor een foutmarge van 1 zetel per partij, hoewel het "in de praktijk ook kan voorkomen dat er 2 zetels verschil zijn bij een partij", schrijft het bureau op de eigen site.

Onderzoekers van Ipsos waren de hele verkiezingsdag aanwezig in 25 stembureaus in ieder van de onderzochte provincies (Zuid-Holland, Noord-Brabant en Gelderland) en in nog eens 30 stembureaus in de rest van het land. Deze in totaal 105 stembureaus geven volgens Ipsos "een goede dwarsdoorsnede van alle stembureaus in Nederland". Ipsos vergelijkt de metingen van in de stembureaus met de resultaten van de vorige verkiezingen. "Door het resultaat van de exitpoll te vergelijken met de uitslag van toen, kunnen we bepalen wat de trend is", schrijft Ipsos.

Vanaf 21.00 uur komen er natuurlijk ook de hele avond echte uitslagen binnen, in eerste instantie per gemeente. In de loop van de avond wordt, op basis van de optellingen door de ANP Verkiezingsdienst, duidelijk hoe het beeld per provincie er ongeveer uitziet. Het ANP verwacht niet voor 1.00 uur voorlopige uitslagen op provincieniveau door te kunnen geven.

Verkeerde stembiljetten aangetroffen in Emmen en Vlissingen, stemmen ongeldig

Bij stembureaus in Emmen en Vlissingen zijn vandaag zo'n honderd stembiljetten aangetroffen die voor een andere provincie bedoeld waren. Dat meldt Binnenlandse Zaken woensdagmiddag in een interne nieuwsbrief aan de stembureaus.

Een deel van de kiezers heeft inmiddels met een verkeerd afgeleverd biljet gestemd. Die stemmen zijn ongeldig, meldt Binnenlandse Zaken in de brief. Het ministerie roept medewerkers van stembureaus op alert te zijn en goed te controleren of de juiste stembiljetten worden uitgegeven. Eerder was al bekend dat stemmers in de gemeente Vlissingen (Zeeland) biljetten voor Zuid-Holland hadden gevonden (tien in totaal).

Voor de stemmen van kiezers die een stembiljet voor de waterschappen per ongeluk in de bus voor Provinciale Staten gooiden en andersom is er niets aan de hand, zegt de Kiesraad-woordvoerder. Die blijven gewoon geldig.

Opkomst om 15.45 uur iets hoger dan vier jaar geleden

Om 15.45 uur had 26 procent van de kiesgerechtigden zijn of haar stem uitgebracht. Dat is 2 procent meer dan vier jaar geleden, meldt de NOS op basis van cijfers van Ipsos. Bij de verkiezingen in 2015 kwam de opkomst uiteindelijk uit op 48 procent.

Ipsos peilde rond 13.45 uur een landelijke opkomst van 18 procent, even hoog als de opkomst in 2015.

Zuid-Hollandse stembiljetten duiken op in Zeeland

In een stembureau in de Zeeuwse plaats Oost-Souburg zijn vanmorgen stembiljetten gevonden die eigenlijk bedoeld waren voor de provincie Zuid-Holland. Dat meldt de gemeente Vlissingen, waar Oost-Souburg onder valt.

De voorzitter van het stembureau in kwestie, gevestigd in Wijkcentrum De Zwaan, vertelt aan regionale krant PZC hoe de fout werd ontdekt. "Een mevrouw vertelde ons dat de kandidaat op wie ze wilde stemmen niet op de lijst staat. Toen bleek dat er verkeerde biljetten zijn bezorgd. We hebben er uiteindelijk tien gevonden."

Of er per ongeluk Zuid-Hollandse biljetten in de Oost-Souburgse stembus zijn beland, en zo ja hoeveel, is onbekend. "Dat wordt vanavond duidelijk als de stembussen worden geleegd", aldus de voorzitter van het stembureau.

Het lijkt erop dat de gewraakte biljetten alleen aan Wijkcentrum De Zwaan zijn geleverd. "Wij hebben direct contact opgenomen met alle stembureaus in de gemeente Vlissingen", aldus de gemeente. "Tot op heden hebben we geen andere meldingen gekregen." Vlissingen bespreekt de situatie met de Kiesraad.

'We gaan sowieso winnen', zegt enige partij op Sint Eustatius

Op de BES-eilanden (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) mag woensdag ook worden gestemd en die verkiezing is historisch. Door een grondwetswijziging hebben de inwoners van Caribisch Nederland namelijk voor het eerst invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer. Ze kiezen een kiescollege dat eind mei, tegelijk met de Provinciale Staten in Nederland, de senatoren kiest.

Op Sint Eustatius is de keuze woensdag heel erg beperkt. Dat zit zo: op Bonaire en Saba vinden woensdag ook lokale verkiezingen voor de eilandsraad, oftewel de gemeenteraad, plaats. Daardoor was er op deze eilanden een drukke lokale campagne. Op Sint Eustatius is dat echter niet het geval, omdat staatssecretaris Raymond Knops (Koninkrijksrelaties, CDA) vorig jaar het lokale bestuur afzette wegens wanbestuur en een regeringscommissaris aanstelde. Knops vond het eind vorig jaar nog te vroeg voor herstel van het lokale bestuur en dus kiest Sint Eustatius woensdag alleen het kiescollege voor de Eerste Kamer, en geen nieuwe eilandsraad.

Daar is niet bepaald veel animo voor, zegt kandidaat Koos Sneek van de Democratische Partij (DP) aan de telefoon. Sneek, die eerder voor de DP in de eilandsraad zat, laat weten dat het “rustig” is twee uur na het opengaan van het enige stembureau op Sint Eustatius, vlak bij het vliegveld. Dat de verkiezingen niet leven heeft tal van redenen, legt Sneek uit. Omdat er voor het eerst indirect voor de Eerste Kamer kan worden gestemd, “ben je continu aan het uitleggen waarvoor je stemt in plaats van dat je over de onderwerpen kunt praten”, zegt Sneek. Terwijl zijn Democratische Partij, gelieerd aan het CDA, het graag zou willen hebben over zijn partijprogramma: meer geld voor armoedebestrijding en verbetering van de infrastructuur.

Wat ook meespeelt: er is eigenlijk niks te kiezen. De DP van Sneek is de enige partij op het stembiljet. De andere partijen op Sint Eustatius boycotten de verkiezingen omdat ze boos zijn over de Nederlandse ingreep en het uitstel van de verkiezing voor de eilandsraad. “We zijn de enige partij, dus we gaan sowieso winnen”, grapt Sneek. De DP heeft vijf kandidaten voor de vijf zetels in het kiescollege: alle kandidaten op het stembiljet zullen dus worden gekozen.

De campagne was dan ook niet echt levendig. Sneek heeft wat posters opgehangen en een verkiezingsbijeenkomst gehouden. “Daar waren tussen de 100 en 150 mensen, dat was nog best goed”, aldus de politicus.

Sneek hoopt dat de opkomst in de buurt komt van de 25 procent, het percentage kiesgerechtigden dat ging stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017. De DP’er doet er woensdag alles aan om mensen te overtuigen te gaan stemmen. Dat is soms ook om een andere reden nog niet zo makkelijk. Mensen op Sint Eustatius laten niet graag blijken op welke partij ze stemmen. “En het stemgeheim is met één partij niet echt waterdicht", zegt Sneek.

De stembus op Sint Eustatius is tot vannacht 02.00 uur Nederlandse tijd geopend.

Koning in een stembureau, maar niet om te stemmen

Het is een zeldzaam beeld, koning Willem-Alexander in een stembureau. De vorst bracht woensdag een bezoek aan zorgcoöperatie Tot uw Dienst in het Noord-Brabantse Lieshout, waar ook een stemlokaal gevestigd is. Hij was daar echter om te praten over de zorg.

De koning heeft officieel wel stemrecht, maar maakt daarvan volgens de Rijksvoorlichtingsdienst nooit gebruik. Willem-Alexander wil zo voorkomen dat er gespeculeerd wordt over zijn politieke voorkeur. Mocht hij onverhoopt toch in een hokje terecht komen, "zou de Koning (...) een blanco stem uitbrengen", schrijft de dienst op zijn website. Hetzelfde geldt voor koningin Máxima en prinses Beatrix.

Tussentijdse opkomstcijfers

Een deel van de gemeenten geeft via verschillende kanalen opkomstcijfers door - zo ook de vijf grote steden. Daaruit blijkt dat de verschillen groot zijn. In Utrecht is de opkomst met ongeveer 20 procent het hoogst, in Amsterdam met 9,3 procent het laagst.

Volgens een Ipsos-peiling was de landelijke opkomst rond 13.45 uur 18 procent, meldt de NOS. Dat is even hoog als in 2015.

Van Leeuwarden tot in Maastricht: bekijk hier de belangrijkste verkiezingsthema's per provincie.

Politieke kopstukken brengen hun stem uit

Stemmen bij de voorzitter van de Eerste Kamer

Kiezers kunnen vandaag voor het eerst hun stem uitbrengen in het Eerste Kamergebouw. Vanochtend hebben al zo'n driehonderd mensen van die mogelijkheid gebruikgemaakt, meldt de senaat. De bezoekers kregen hun stembiljet uit handen van de voorzitter van de Eerste Kamer, Ankie Broekers-Knol.

De landelijke opkomst voor de verkiezingen is tot nu toe vergelijkbaar met die van 2015, meldt de NOS op basis van onderzoek door Ipsos. Om 10.30 uur had 7 procent van de Nederlanders volgens het bureau een stem uitgebracht.

De gemeente Den Haag vermeldt het opkomstcijfer live op haar website. Voor de Provinciale Staten heeft daar momenteel 11,9 procent van de mensen gestemd, voor de waterschappen 9,8. Wie aldaar haar of zijn stembiljet nog uit handen van Ankie Broekers-Knol wil ontvangen moet snel zijn. Zij wordt rond 13.00 uur afgelost, waarschuwt de senaat.

EersteKamer Eerste Kamer Flinke aanloop bij stemlokaal #EersteKamer voor #PS2019 #WS2019 op het #Binnenhof. In de eerste uren zijn er al ruim 300 mensen geweest om te stemmen! En EK-voorzitter Ankie Broekers-Knol deelt vanmorgen als lid van het stembureau de stembiljetten uit. @2eKamertweets @ProDemos https://t.co/jK3cqOfBKS 20 maart 2019 @ 09:46

Volgen

Weinig animo voor de Batsfiets

De burgemeester van Steenwijkerland is nog niet in actie gekomen met zijn bakfiets. Rob Bats beloofde rolstoelers uit het dorp Eesveen hoogstpersoonlijk naar een stembureau in de buurt te vervoeren, omdat het lokaal in een schoolgebouw in het Overijsselse dorp zelf voor gehandicapten slecht toegankelijk is. Vooralsnog heeft zich echter nog geen enkele kiezer gemeld, zegt zijn woordvoerder tegen ANP. De burgemeester belooft desondanks de hele dag beschikbaar te blijven.

De 'Batsfiets' bleef overigens niet helemaal leeg. Een verslaggever van de Steenwijker Courant mocht even plaatsnemen, zo is te zien op een foto op Twitter.

Robert_Erik Robert-Erik Lanting Burgemeester Bats heeft er de sokken in. https://t.co/iwL1xv5hDj 20 maart 2019 @ 09:26

Volgen

Groen is het waterschap, blauw de provincie. Maar waarom?

Twee kleuren stempassen hebben kiesgerechtigden thuisbezorgd gekregen voor de verkiezingen van woensdag: een blauwe en een groene. De een is bedoeld voor de waterschapsverkiezingen, met de andere kan gestemd worden voor de Provinciale Staten. Maar de groene is voor het waterschap, terwijl de meeste mensen bij water toch eerder aan de kleur blauw denken. Waarom?

Daar is wel over nagedacht, zegt de Kiesraad. In 2015 werden de waterschapsverkiezingen voor het eerst tegelijk gehouden met de Provinciale Statenverkiezingen. Omdat mensen twee stempassen thuis kregen, werd in kleur onderscheid gemaakt. Ook toen al zeiden kiezers te kleuren onlogisch te vinden.

Hoe de passen er uiteindelijk precies uit komen te zien is niet aan de Kiesraad. Daarover gaat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, dat de passen drukt. En daar wisten ze dat zich bij de Kiesraad mensen hadden gemeld die de kleurkeuzes niet begrepen.

'Verwarring voorkomen'

De groene stempassen voor het waterschap zijn juist bedoeld om verwarring te voorkómen, zegt een woordvoerder van Binnenlandse Zaken. Die voor de Provinciale Staten waren in het verleden ook al blauw, dezelfde kleur als voor bijvoorbeeld de Tweede Kamerverkiezingen wordt gebruikt. De afwijkende stempas (die voor het waterschap) heeft een afwijkende kleur: groen.

Hoewel de groene pas voor de waterschappen een aantal kiezers frappeerde, denkt het ministerie niet dat de kleurkeuze bij het stemmen voor problemen kan zorgen. “Je levert stempassen in en krijgt dan stembiljetten. Die hebben geen kleur.” En als je je biljet per ongeluk tóch in de verkeerde stembus gooit? Dan wordt die er bij het tellen uit gehaald en alsnog op de juiste stapel gelegd.

Grote en kleine problemen op verschillende stembureaus

Kiezers kunnen de rest van de dag niet terecht in het stembureau aan de Alkmaarse Biesboschstraat vanwege een brand, eerder vanochtend. Het vuur woedde niet in het stemlokaal zelf, maar in een appartement in de buurt. Een persoon moest gered worden en is naar het ziekenhuis gebracht. De brand is inmiddels onder controle.

Er deden zich vanochtend op meer plaatsen problemen voor met het stemmen. Zo had een aantal inwoners van de Rotterdamse wijk Middelland geen stempas ontvangen. Tegen RTV Rijnmond zegt de gemeente dat een postbode de passen nog thuis had staan, in een postzak. Die problemen zouden inmiddels verholpen moeten zijn. Ook in de hoofdstad ging het mis, meldt stadszender AT5. In een aantal stembureaus in Amsterdam-Zuid zou het register ongeldige stempassen voor de waterschappen niet geleverd zijn, waardoor er enige tijd niet gestemd kon worden. De zender meldt dat een uur later dan gepland de lokalen alsnog geopend werden.

Problemen op een stembureau in het Overijsselse dorp Eesveen worden vandaag opgelost door de burgemeester zelf, zo heeft hij eerder deze maand beloofd. De enige stembus staat daar in een school met een deur waar mensen in een rolstoel niet doorheen kunnen. Burgemeester Rob Bats zegde toe inwoners met een elektrische bakfiets (ook wel de Batsfiets genoemd) naar een alternatief stembureau in de buurt te brengen.

Factchecks bij het slotdebat

De verkiezingscampagne werd gisteravond afgesloten met een debat bij de NOS waaraan dertien partijkopstukken deelnamen. NRC-redacteuren checkten negen beweringen die zij in de debatten deden, onder meer over het klimaat, de pensioenen en de schietpartij in Utrecht. Vijf van die stellingen bleken niet (helemaal) te kloppen.

Lees alle factchecks van het slotdebat van de NOS hier terug.

Een van de meest opmerkelijke momenten van het verkiezingsdebat van dinsdag was de black-out van VVD-leider Mark Rutte. Hij wilde twee voorbeelden noemen van onderwerpen waarop Lodewijk Asscher van de Partij van de Arbeid "van met elkaar steeds meer denkt in tegenover elkaar". Het eerste voorbeeld was dat Asscher zich wat hem betreft te veel richt op het onderwijs. Het tweede voorbeeld ontschoot hem. "Nu moet ik even... Wat was het tweede voorbeeld?", stamelde de premier. Waarna hij zijn politiek assistente om hulp riep. "Caroliene!"

De stemlokalen zijn geopend

In het hele land kan vanaf nu worden gestemd voor de Provinciale Statenverkiezingen en de waterschappen. Het eerste stemlokaal ging al om middernacht open op het station van Castricum. Om 07.30 uur waren ze overal geopend.

In de twaalf provincies worden vandaag in totaal 570 Statenleden gekozen. Die volksvertegenwoordigers kiezen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer, die 75 zetels telt. Mede omdat de kans groot lijkt dat de partijen die de regeringscoalitie vormen hun meerderheid in de Senaat verliezen, hebben deze verkiezingen vermoedelijk ook een grote impact op de landelijke politiek.

Er wordt ook gestemd voor het algemeen bestuur van de 21 waterschappen die Nederland telt. Een deel van die besturen wordt niet in verkiezingen gekozen, maar bestaat uit vertegenwoordigers van de boeren, natuurbelangen en bedrijven. De verkiezingen gaan over de rest van het algemeen bestuur, de vertegenwoordiging van de zogenoemde ingezetenen.

Er worden vandaag ook verkiezingen gehouden in Caraïbisch Nederland. Op Bonaire en Saba zijn er verkiezingen voor de eilandraden. Op die eilanden plus Sint Eustatius kan daarnaast gestemd worden voor de kiescolleges, waarmee de inwoners invloed krijgen op de samenstelling van de Eerste Kamer.