Nico Heijmans is een kwart eeuw Statenlid: ‘Niets is dodelijker dan te zeggen: daar gaan we niet over’

‘Ik zou er niet zoveel moeite mee hebben als de provincie wordt afgeschaft’, zegt Nico Heijmans (65) die al 24 jaar namens de SP in Provinciale Staten van Noord-Brabant zit. ‘Veel mensen weten niet wat je doet. Als je op markten campagne voert, staren ze je glazig aan. Ze zijn ook nog nooit op het provinciehuis geweest.’

In juni 1995 trad de goedlachse Bosschenaar toe tot de Brabantse volksvertegenwoordiging. ‘Een van onze grote gebreken is dat we totaal niet herkenbaar zijn’, zegt hij aan de keukentafel in zijn eenvoudige rijtjeswoning aan een singel langs de Aa, een gekanaliseerde beek die door Den Bosch stroomt. ‘Het is eigenlijk niet uit te leggen waarom we zo nodig zijn.’

En toch zit Heijmans al bijna een kwart eeuw op het pluche in de Statenzaal – hij moet er zelf hartelijk om lachen. ‘Dat is gelijk de uitdaging’, aldus de SP’er. ‘Om je toch te onderscheiden, juist omdat het zo ver van de mensen staat. De makkelijkste manier is natuurlijk om niet mee te doen. Maar het bestaat, dan kun je beter proberen er nog iets van te maken.’

Hij vindt wel dat er in Nederland plaats is voor ‘een middenbestuur’, tussen het Rijk en de gemeenten. Maar de provincie is daarvoor te groot en te bureaucratisch en ze is de afgelopen jaren ook nog eens belangrijke ‘menselijke’ bestuurstaken als de jeugdzorg en ouderenzorg kwijtgeraakt.

‘We moeten af van de drang om gemeenten steeds groter te maken, steeds verder verwijderd van de mensen’, filosofeert Heijmans, slurpend aan het zoveelste ‘bakske’ zwarte koffie aan de keukentafel. ‘Kunnen we de provincie niet afschaffen en Brabant opdelen in vier of vijf regio’s? Met gekozen besturen die concrete taken krijgen, zoals over jeugd- en ouderenzorg. Want nu zie je dat gemeenten op die gebieden steeds meer gaan samenwerken: besluiten worden genomen in het wethoudersoverleg waarop gemeenteraden geen grip en democratische controle hebben.’

Verliezen in details

Ach, het is maar een idee en ‘ideaal wordt het natuurlijk nooit’, haast hij zich eraan toe te voegen. En ook de provincie heeft nog wel iets in de melk te brokkelen. De afgelopen acht jaar zat de SP zelf in het provinciebestuur – met dank aan informateur Hans Wiegel die de socialisten in 2011 de coalitie binnenloodste. ‘Er is extra geld naar natuur gegaan en ook in de intensieve veehouderij worden stapjes gemaakt’, onderstreept Heijmans.

Hij heeft het Brabantse parlement wel zien veranderen. ‘De laatste jaren is iedereen ontzettend bezig met details’, signaleert de nestor van de Brabantse Staten. ‘Daardoor wordt er veel langer vergaderd dan vroeger, soms zelfs tot na middernacht. Nieuwe Statenleden zijn natuurlijk enthousiast en willen zich bewijzen. Maar het is soms ook wel makkelijk - als je de grote lijnen lastig vindt, vlucht je in de details. Ik mis het ideologische debat: waar willen we heen met deze provincie?’

Het is ook wel een lastige bestuurslaag, ingeklemd tussen ‘Den Haag’ en gemeenten. ‘Je speelruimte is beperkt’, meent Heijmans. ‘Neem nou de landbouw. Bijna iedereen is het erover eens dat er te veel varkens, kippen en geiten in Brabant worden gehouden. Het is dus niet zo onlogisch dat mensen zeggen: waarom bepaalt de provincie niet gewoon dat er zoveel minder dieren hier mogen worden gehouden?’

Hij neemt een slok koffie en vervolgt: ‘Maar je kunt het wel willen, je moet het ook kunnen. Je kunt wel tegen een boer zeggen: je hebt nu 200 beesten, dat mogen er morgen nog maar 100 zijn. Maar die stapt subiet naar de rechter. In de Tweede Kamer kunnen ze zelf een wet maken om iets door te drukken – dat kunnen wij niet. Dat is frustrerend. Niets dodelijker dan tegen burgers te zeggen: daar gaan we niet over.’

Heijmans is een van de langst zittende Statenleden in Nederland. Hij was ook 24 jaar gemeenteraadslid in Den Bosch, tot 2010. De MO-lerarenopleiding Engels heeft hij nooit afgemaakt. Daarna had hij allerlei (uitzend)baantjes, van museumsuppoost tot ophaler van slachtafval. Sinds 1999 is hij scholingsmedewerker bij de SP: andere Staten- en raadsleden klaarstomen voor het politieke handwerk. ‘Vroeger werd je hupsakee voor de leeuwen gegooid – dat ging soms fout’, aldus Heijmans. ‘Nu grap ik weleens tijdens een cursus voor de nieuwkomers: pas na zestien jaar wordt het leuk.’

800 euro netto

Linkse politiek stroomt door zijn aderen. Hij is nog steeds bevlogen, maar de laatste jaren wel wat milder geworden. Hij is het gedoe op het provinciehuis ook wat meer gaan relativeren sinds hij vier jaar geleden met zijn nieuwe partner opnieuw vader werd - de keukendeur achter hem hangt vol met kleurige tekeningen van zijn dochter.

Menigeen rekende erop dat hij zich niet meer verkiesbaar zou stellen, maar voilà: de 65-jarige staat opnieuw op de kandidatenlijst, nummer 4. ‘Ik heb er nog steeds aardigheid en plezier in’, verklaart hij . ‘Het blijft een uitdaging om er iets van te maken. Landbouw en energie zijn uitdagende zaken die in Brabant spelen. En ik vind behoud van kennis en ervaring ook wel belangrijk. We hebben een fractie waar de meesten er nog maar kort zitten. Het is goed als er tevens iemand is die ook de oude dossiers nog kent.’

Voor het geld hoeft hij het niet te doen – de afdrachtregeling binnen de SP vereist dat 50 procent van de statenvergoeding naar de partij gaat. ‘Ik krijg 800 euro netto per maand, waarvan de helft naar de partij gaat’, stelt hij. ‘Maar dat vind ik nog steeds een prima vergoeding. Als ouwe rot in het vak weet je hoe de hazen lopen en welk rapport je wel of niet moet lezen. Bovendien sla ik de details, waarmee anderen zo vaak willen scoren, graag over.’

Hij schat dat hij er acht uur per week aan kwijt is. Hij heeft ook ‘de luxe’ dat de SP een grote fractie heeft, waardoor het statenwerk verdeeld kan worden. ‘Maar je kunt je als Statenlid snel verliezen in al dat papierwerk. Je kunt er zo 60 uur in stoppen, elk rapport en elke nota doorploegen, maar wat schieten de mensen in Brabant daarmee op? Het zou me een lief ding waard zijn als Statenleden wat meer op hoofdlijnen gingen besturen.’

Eindeloos vergaderen in de Statenzaal

‘Waarom heeft de PVV nou een schorsing aangevraagd?’, vraagt Nico Heijmans (SP) tijdens de plenaire vergadering van de Provinciale Staten aan zijn achterbuurman. ‘Ik geloof dat ze naar de wc moet’, antwoordt het collega-Statenlid. Heijmans, met een brede grijns: ‘Of ze nou hier staat te zeiken of buiten de zaal, het is één pot nat.’

Gemiddeld om de twee weken is het ‘vrijdag statendag’ op het provinciehuis in Den Bosch, langs de A2. ’s Ochtends wat commissie- en themabijeenkomsten, of ‘inspreekmomenten’ voor Brabantse burgers. ’s Middags de plenaire vergadering voor alle 55 leden van 11 fracties. Het is de laatste statenvergadering voor de verkiezingen en zowaar, het gaat ook nog ergens over: moet Nuenen nou wel of niet fuseren met grote broer Eindhoven?

De SP speelt een cruciale rol bij de stemming. Aanvankelijk waren de socialisten, net als de andere coalitiepartners, vóór de fusie. Maar na een referendum in Nuenen (75 procent tegen) en vervolgens een laatste burgerinitiatief kantelde hun standpunt.

Fractievoorzitter Maarten Everling (31) is geschoold door Heijmans, net zoals bijna alle andere SP-fractieleden. ‘Tijdens de zebra-dagen: één zaterdag in de maand cursus, een jaar lang’, zegt Everling tijdens de lunch in het provincierestaurant. Zebra staat voor Zeeland-Brabant.

Heijmans geeft zijn jonge opvolger tussen de borden patat met saté aan de SP-tafel nog wat instructies voor het plenaire debat. Hij is de pater familias van de fractie. Hij weet alles, kent het politieke spel en doorgrondt de strategie van de tegenstanders. Maar de fractieleden waarderen het ook dat hij de leiding heeft overgedragen aan de nieuwe generatie. ‘Bijna 25 jaar in de Staten, hoe houd je het vol?, verzucht Everling.

Ook zijn politieke tegenstanders spreken vooral met bewondering over de nestor. ‘Hij leeft, eet, ademt en slaapt politiek’, zegt VVD-fractievoorzitter Martijn van Gruijthuijsen tijdens een pauze in de vergadering. ‘SP-politiek, dat wel.’ Hij heeft de debatten op een hoger niveau gebracht, met meer scherpte en ‘mooie vileine interrupties’. Maar hij kan soms ook een echte ‘drammer’ zijn, zeggen zijn collega’s in de statenzaal.

Heijmans is de Jan Marijnissen van de Brabantse politiek, bijna net zo dominant, maar milder en met meer humor. De Tweede Kamer – ‘die Haagse kaasstolp’ – heeft hem nooit zo getrokken, bezweert Heijmans zelf. 

‘Als het echt ergens over gaat, dan gaat hij los’, aldus GroenLinks-fractievoorzitter Patricia Brunklaus. ‘Vooral als het gaat over arm en rijk, dan is hij een echte SP’er. We hebben ook vaak een-tweetjes als de PVV weer eens wat raars zegt.’

Marco van der Wel (Partij voor de Dieren) herinnert zich nog dat Heijmans in 2011 met een longontsteking thuis zat, maar zich vanuit zijn ziekbed toch naar het provinciehuis spoedde om een stem uit te brengen voor een motie over de opvang van inheemse dieren. ‘Dat siert hem, want hij wist dat hij daarmee de beslissende stem uitbracht’, aldus Van der Wel.

Tijdens de plenaire vergadering houdt Heijmans zich gedeisd. Hij loopt een keer naar de interruptiemicrofoon om zijn beklag te doen over de ‘stemverklaring’ die de PVV afgeeft over het stemgedrag van een andere partij. Dat hoort niet, zegt Heijmans. Commissaris van de Koning Wim van de Donk knikt instemmend.

Of hij komt zijn fractievoorzitter even te hulp aan de interruptiemicrofoon, wanneer deze het zwaar te verduren krijgt over de standpuntwijziging van de SP. Tijdens pauzes maakt hij gezellig her en der praatjes, maar is hij ook vaak even weg: ‘Effe sigaretje roken.’ Op de terugweg neemt hij vanaf de bar een mandarijntje of banaan mee.

Na de stemming (meerderheid tegen fusie) vraagt D66 om een schorsing van ‘minstens een uur’. Dat leidt tot rumoer in de statenzaal: gaat D66 de coalitie opblazen? Maar dat gebeurt niet. De jonge D66-fractieleider (32) probeert zich er eerst met een grapje van af te maken, maar dat pikt voorzitter Van de Donk niet. Dan legt de D66’er uit dat hij wilde weten wat de positie van de twee SP-gedeputeerden is – die waren in het college immers vóór de fusie.

Heijmans schudt na afloop het hoofd. ‘Je kunt niet een hele statenvergadering een uur lang laten wachten en dan met zo’n onbenullige verklaring komen’, zegt de nestor. ‘Dat heet nou politieke onhandigheid en onervarenheid.’