Direct naar artikelinhoud
ReportageGeitenhouderij

In Nederland geldt een ‘geitenstop’, toch komt in dit kleine Gelderse dorpje een ‘giga geitenstal’

Alexander van der Schans tussen zijn geiten in het Gelderse Hurwenen. Op de achtergrond is te zien dat zijn stal open is.Beeld Marcel van den Bergh

Om gezondheidsredenen is een ‘geitenstop’ van kracht in vrijwel heel Nederland. Toch mag een boer in het Gelderse Hurwenen, ondanks verzet van alle kanten, een van de grootste van Europa worden. Hoe een ‘giga geitenstal’ een dorpje uiteendrijft.

De tranen schieten in de ogen bij de vrouw van geitenhouder Alexander van der Schans als ze vertelt over alle stress. ‘Ze maken ons gezin gewoon kapot’, zegt ze in hun luxe nieuwbouwboerderij, opgetrokken in landelijke stijl. ‘Soms wil ik even geen boodschappen doen, omdat ik − hoe lief bedoeld ook − geen zin meer heb dat mensen erover beginnen.’

Waar ze dan niets meer over wil horen, is het verzet uit het dorp tegen de slepende uitbreidingsplannen van haar man. Het begon ruim tien jaar geleden met het binnenhalen van de eerste vergunning voor een nieuwe stal. Van der Schans mag mede door een procedurele misser groeien tot 13.410 geiten, evenveel als alle geiten in de provincies Flevoland en Zeeland samen. Een van de grootste geitenhouderijen van Europa, en dat op nog geen kilometer van de dorpskern van Hurwenen − een Gelders dorpje met grofweg 850 inwoners.

Een zeer ongewenste situatie vindt GGD Gelderland-Zuid, nu het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de afgelopen jaren meermalen heeft vastgesteld dat het risico op een longontsteking hoger wordt voor bewoners binnen een straal van twee kilometer rond een geitenstal. Vanwege deze onderzoeken hebben nu negen van de twaalf provincies een ‘geitenstop’, de overige drie kunnen geitenhouders met bestaande regelgeving al weigeren.

De geiten van Alexander van der Schans in Hurwenen worden gemolken.Beeld Marcel van den Bergh

De op een na grootste geitenprovincie Gelderland was in 2017 de tweede met een stop, maar Van der Schans viel erbuiten doordat zijn bouwvergunning toen al was aangevraagd. Op andere plaatsen profiteren geitenhouders ook van dit zogenoemde ‘overgangsrecht’, zoals mogelijk in het Gelderse Gendt en het Utrechtse Leersum.

De zorgen van omwonenden zegt Van der Schans te begrijpen, om even later de gezondheidsrisico’s te nuanceren. Zolang het RIVM nog niet heeft vastgesteld wat de precieze oorzaak is van de verhoogde kans op een longontsteking, zijn rigoureuze maatregelen volgens hem onverstandig − GGD Gelderland-Zuid redeneert precies omgekeerd.

Van der Schans is er stellig van overtuigd dat zijn geiten het dorp niet uiteendrijven en het gros van zijn dorpsgenoten er net zo over denkt als hij. ‘Het zijn maar een paar mensen die ons het leven zuur maken’, zegt hij, net bijgekomen van de stroomstoring die ochtend. ‘Vooral import, die hier pas hun villa’s lieten bouwen toen ik al een vergunning had.’

In Nederland geldt een ‘geitenstop’, toch komt in dit kleine Gelderse dorpje een ‘giga geitenstal’

Kulargument

In zo’n villa zit Marjoleine Jansen klaar met pompoensoep. ‘Biologisch uit eigen tuin.’ Door zonnepanelen hadden ze van de stroomstoring geen last. Naast Jansen zit Peter Aben, de andere drijvende kracht achter Stichting Gezond en Fris Hurwenen en Rossum − het tweede dorp in een straal van twee kilometer van de geitenhouderij. Beide bezorgde burgers zijn inderdaad import, maar dat vinden ze een kulargument in een gezondheidsdiscussie.

‘We zijn niet tegen die man of zijn gezin, maar voor een gezonde leefomgeving’, zegt Jansen. ‘Ik vind het vervelend als zijn vrouw er kapot aan gaat en zich onveilig voelt. Maar als ik ze uitnodig om te praten over onze zorgen, komt Van der Schans op het laatste moment zonder zijn vrouw.’

In dat soort gesprekken vertellen Jansen en Aben de geitenhouder dat ze hem een ongeloofwaardige ondernemer vinden. Omdat hij zich met zijn huidige vergunning voor 7.410 geiten geregeld niet aan de milieuvergunning houdt.

Zo moet hij op papier een gesloten stal hebben met afzuiging voor de ammoniak, maar is het in de praktijk een open stal en staan de ventilatoren uit. Waarom zouden ze hem geloven als hij zegt dat hij voor de 6.000 extra geiten wél een hoogtechnologische stal zal bouwen, terwijl dit helemaal niet hoeft op basis van zijn tien jaar oude vergunning?

Van der Schans antwoordt dan altijd dat hij zijn stal niet moderniseerde, omdat hij dacht te zullen verhuizen. Toen Van der Schans in 2012 − met de omgevingsvergunning op zak − zijn bouwvergunning ging aanvragen, werd het aantal geiten dat hij wilde de gemeente te gortig. Ze vroegen hem een plek verder van de dorpskern te zoeken. Naar eigen zeggen om de omwonenden een dienst te bewijzen, ging hij akkoord. Maar ook in het buitengebied stuitte hij op verzet en uiteindelijk op de Gelderse geitenstop van augustus 2017.

De gemeente had in de tussentijd de beslistermijn voor de aanvraag bouwvergunning uit 2012 laten verstrijken. Van der Schans stelde vervolgens na de geitenstop met succes de gemeente in gebreke en zijn vergunning was rond. En dus zette hij vanaf dat moment zijn oude plan voort: groeien tot 13.410 geiten pal naast de dorpskernen. Gealarmeerd door het RIVM-rapport kwamen tientallen burgers, maar ook de gemeente in verzet.

Inmiddels ligt er een onderzoeksrapport met wat gemeentelijk allemaal misging in dit proces. Niet alleen een termijn verstreek, maar ook een cruciale brief werd niet verzonden en stukken ontbraken in het dossier. Toch bleef de bouwvergunning vorige maand gewoon overeind bij de Raad van State.

Leuk dat de gemeente naar de rechter stapte vanwege de eigen vergunning voor de ‘giga geitenstal’ en wil leren van eigen fouten, maar voor Stichting Gezond en Fris Hurwenen en Rossum komt het veel te laat. ‘Zij hebben continu het commerciële belang laten prevaleren boven onze gezondheid’, zegt Jansen. ‘Als wij niet appelleren, laten ze het gewoon lopen. En dan nog: waarom is zijn stal na controles nog steeds niet in orde? We voelen ons niet beschermd door de gemeente en het bestuursrecht.’

De geiten van Alexander van der Schans in Hurwenen.Beeld Marcel van den Bergh

Tegenhouden

‘Onzin’, noemt wethouder Peter de Vries het verwijt dat het college van Maasdriel − de gemeente waar Rossum en Hurwenen onder vallen − er niet voor de burgers is. ‘Wij doen er alles aan om dit bedrijf tegen te houden, het liefst hebben we daar niet één geit’, zegt hij in het gemeentehuis in Kerkdriel. ‘We kijken naar verplaatsen tot uitkopen, maar het moet wel uitvoerbaar zijn.’

De Vries zegt in zijn gemeente de maatschappelijke onrust te voelen. ‘Het is het gesprek van de dag’, zegt hij. ‘Het is niet uit te leggen.’ De Vries weet inmiddels ook dat Van der Schans zich niet altijd aan zijn milieuvergunning houdt. ‘Ik kan niet anders dan concluderen dat dit fout is.’ Maar ondanks de open stal zonder afzuiging en andere overtredingen waarover omwonenden klagen, besluit de wethouder toch: ‘Er gebeurt daar niks illegaals’.

Heus, de joviale CDA-wethouder zit met de plannen van de ondernemer in zijn maag, maar kan een grapje over de gebreken van de geitenhouder toch prima waarderen. ‘Was je daar met de stroomstoring? Nou, dan werkte zijn afzuiging zeker niet’, zegt zijn woordvoerder. De Vries lacht: ‘Da’s een goeie.’

In de dorpsraden en de gemeenteraad kunnen ze om ‘het geitendossier’ niet lachen, bleek woensdag tijdens een commissievergadering. Daar werd gehint op ‘maffiapraktijken’.

Ook de provincie Gelderland kijkt met zorg naar de ‘complexe toestand’ in de gemeente Maasdriel. ‘Wij zijn hier niet blij mee’, zegt gedeputeerde Peter Drenth (ook CDA) over de telefoon. Momenteel onderzoekt de provincie of op ruimtelijk- en milieugebied alles klopt. Zij zal in het uiterste geval naar de rechter stappen. Drenth: ‘Maar ik wil benadrukken dat het zover nog niet is’.

Beeld de Volkskrant

Momenteel loopt eerst de bezwaartermijn tegen de vergunningen. Als de gemeente bepaalde bezwaren gegrond verklaart, kan alsnog worden besloten integraal de activiteiten van Van der Schans te beoordelen. Dit gebeurde tot nu toe niet, omdat de ondernemer de zogenoemde ‘salamitactiek’ toepaste. Door voor drie percelen naast elkaar vergunningen aan te vragen, is er nooit een beoordeling gemaakt van de totale stank- en gezondheidsgevolgen van alle 13.410 geiten.

Van der Schans is met de bezorgde partijen in gesprek en legt ze dan uit dat hij zo groot wil worden om straks een volwaardig bedrijf te kunnen overdragen aan zijn zoon en neef. Dit kan nu al met deze lucratieve vorm van veehouderij (zie boven), zeggen zijn tegenstanders.

‘Nu verdienen we inderdaad goed, maar sinds we in 1999 met 600 geiten begonnen, hebben we genoeg zware jaren gehad’, zegt de geitenhouder fel. Uit de jaarrekening van Van der Schans’ bedrijf bij de Kamer van Koophandel blijkt dat hij in 2017 een eigen vermogen had van ruim 4,5 miljoen euro.

Akkoordje

Als hij eerlijk is, hoopt de boer toch eigenlijk zelf ook dat die 13.410 geiten er niet komen. Althans, niet naast zijn huis en huidige stallen in Hurwenen. Hij mikt op een akkoordje met de gemeente en de provincie, zodat hij alsnog in het buitengebied terecht kan.

Het laat volgens Aben en Jansen van Stichting Gezond en Fris Hurwenen en Rossum zien hoe opportunistisch Van der Schans te werk gaat. ‘Hij grijpt elke kans op een nieuwe vergunning aan.’

Desondanks hebben ze ‘meer dan hoop’ dat er geen geit bijkomt, benadrukt Aben, en begint dan te kuchen. ‘Ik loop al weken te hoesten, maar ik weet niet waardoor het komt’, zegt hij, terwijl hij het niet kan laten dit in verband te brengen met de longproblemen door geitenhouderijen. ‘Maar ik ga er niet mee naar de huisarts. Ik weiger hierdoor een hypochonder te worden.’

588 duizend geiten

Sinds de eeuwwisseling is het aantal geiten in Nederland ruim verdriedubbeld tot het record van 588 duizend in 2018. Van alle veehouders verdient de geitenhouder het meest. De populariteit van geitenkaas en van geitenmelk als ingrediënt voor het in China veel gebruikte babypoeder, zijn belangrijke redenen. Een geitenstop zal vermoedelijk de prijs opdrijven.