Schoten, angst, verhalen en een klopjacht in de wijken

In de sneltram op weg naar school appt Yasmina (17) met haar moeder.

Mama: Heb je je brood meegenomen? (10.42)

Yasmina: Jaa (10.43)

Yasmina: Wajow (10.43)

Yasmina: Er is een ongeluk (10.44)

Yasmina: Er is een man met een pistool in de tram (10.44)

Yasmina: Mensen zijn de tram uit gerend (10.44)

Papa: Wat? Waar ben je nu? (10.45)

Yasmina: Wajoh mama, ik ben kapot bang (10.46)

Mama: Ga de tram uit Yasmina. Ga eruit. (10.46)

Rond kwart voor elf maandagochtend schiet een man meerdere mensen neer in de tram in het Utrechtse Kanaleneiland, op het 24 Oktoberplein. Inzittenden vluchten de tram uit. Trauma- en politiehelikopters cirkelen kort daarna boven het plein. „Een man met een groot pistool stond op en begon om zich heen te schieten”, zegt een vrouw die achterin de tram zat en anoniem wil blijven, tegen NRC. „Hij leek te mikken op mensen die op de bankjes zaten. Iedereen dook weg. De conducteur kreeg de deuren niet meteen open. Twee jongens naast me trapten een raam in, waardoor ik naar buiten vluchtte.”

Er wordt rekening gehouden met een terroristisch motief, twittert de politie om twaalf uur. De dader is voortvluchtig. Het UMC heeft het calamiteitenhospitaal opengesteld.

Al gauw is het plein een stilleven van alarm. Geparkeerde politieauto’s, ambulances, agenten, verplegers. De slachtoffers lijken afgevoerd, agenten zetten de omgeving af. Ja, er is geschoten, ja, er zijn gewonden – maar meer wil de politiewoordvoerder niet zeggen. Ook de De Meernbrug en de Prins Clausbrug, die de wijk met de snelwegen verbinden, zijn geblokkeerd, net als delen van de snelweg zelf.

Plotseling scheuren politieauto’s van de Beneluxlaan, die aan het 24 Oktoberplein grenst, richting de nabijgelegen Trumanlaan. Terwijl de Dienst Speciale Interventies daar even na half één een flat binnengaat, is aan de achterzijde, vanaf de Spaaklaan, te zien dat scherpschutters de inval geconcentreerd gadeslaan. Honderden kijkers verzamelen zich, telefoons in de lucht. Ze kunnen heel dichtbij komen. De scherpschutters reageren aangebrand: „Wegwezen!”

„Kom niet in de buurt van het incident”, twittert de politie om kwart voor één. „Wij zijn met man en macht aan het werk, voor en achter de schermen.”

Hoogste dreigingsniveau

Ook in andere grote steden is inmiddels extra politietoezicht. In Rotterdam staan ze bij stations en moskeeën, in Utrecht sluiten moskeeën uit voorzorg. Het dreigingsbeeld wordt voor de provincie Utrecht verhoogd naar niveau 5, laat de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) weten. In elk geval tot zes uur ’s avonds. Dat betekent dat een terroristische aanslag ophanden is. Dat is heel uitzonderlijk: de laatste jaren was het niveau altijd 4.

Lees ook het profiel van de verdachte: Gökmen T. is ‘rare man’ die ‘vreemd uit zijn ogen kijkt’

Een groepje verontruste mensen staat voor het politiebureau in het centrum van Utrecht. Ze zijn familieleden en vrienden van getuigen van de aanslag. Nicky Berkelmans was aan werk op de bouwplaats toen hij schoten hoorde. „Hij is er meteen heen gerend”, vertelt zijn vriendin Kylie (22). Zij sprong direct in de auto vanuit Boxtel, samen met zijn moeder, toen ze hoorde dat hij als „hoofdgetuige” zou worden gehoord.

Zijn moeder, Saskia Berkelmans (48), vertelt hoe hij een gewond meisje probeerde te helpen. Er lag ook een man, maar die bleek dood. „De kogels vlogen in het rond.”

Even hebben ze Nicky gezien. Hij had bloed op zijn schoenen en aan zijn broek. Zijn moeder maakt zich zorgen om haar zoon. „Als je 20 bent, wil je dit soort dingen niet meemaken.”

Er komt een man aan op de fiets, zwart petje op zijn hoofd. Het is Daryll Miller (25), die tegen de politieman die de deur opent zegt dat hij een foto heeft van de dader. Die kreeg hij doorgestuurd via WhatsApp, van een kennis die in de tram zat. „Het leek me dat ik die meteen moest laten zien”, zegt hij later.

Ook de moeder van de 17-jarige Yasmina staat erbij, die met haar ouders appte vanuit de tram. „Ik ga school afzeggen”, had ze vijf minuten na de schietpartij naar haar moeder geappt. „Ik zou mijn dochter het liefst even knuffelen.”

Om half twee wordt inwoners van Utrecht geadviseerd binnen te blijven. Basisscholen, zoals Op De Groene Alm in Leidsche Rijn, houden de kinderen binnen in de pauzes. Op veel scholen kunnen ouders hun kinderen niet ophalen; ze moeten binnen blijven. Ook horeca en winkels zijn dicht. Op internet verschijnen foto’s van een lege stad op klaarlichte dag.

Supermarkt Jumbo in Parkwijk is twee uur lang dicht. Een klant beent kwaad weg. „Ze moeten de doodstraf opnieuw invoeren”, mompelt hij.

Stilteruimte

In het UMC wachten bij de ingang beveiligers en personeelsleden mensen van de pers en familieleden op. Familieleden worden naar de stilteruimte gebracht, mensen van de pers naar een zaaltje waar de hele dag verder niks gebeurt. Rond half 2 loopt een familie met begeleider richting het stiltecentrum, een vrouw huilt heel hard. „M’n kind neemt altijd de telefoon op, maar nu niet!”

Op Utrecht Centraal lijkt het ’s middags rustiger dan anders, al rijden de treinen wel. Om twee uur lopen acht politiemannen met automatische wapens en helmen rustig de hal in, vergezeld door nog enkele agenten. Twee lopen midden in het station een trap op en posteren zich op een hooggelegen punt. Twee anderen overleggen met een deel van de in groten getale aanwezige NS-beveiligers in fluorescerende jassen. De rest verspreidt zich over het station.

‘Geen bus en tram in Utrecht door verhoogd dreigingsniveau’, staat op het informatiebord bij de trap naar het busstation. Een jonge vrouw (18) in zwarte jas en hoofddoek loopt rustig heen en weer. Ze ging ’s ochtends naar haar werk in een winkel, maar hoefde toch niet te werken. Toen ze wilde gaan lopen omdat er geen bus meer reed, zei haar vader dat ze beter op het station kon blijven. Ze woont in Kanaleneiland, niet ver van waar de schietpartij was. „Mijn familie is binnen, ik ben de enige die buiten is.” De politiemaatregelen vindt ze goed, „maar het blijft beangstigend”.

Rond half drie roept de politie op uit te kijken naar de 37-jarige Gökmen T., in Turkije geboren. „Benader hem niet zelf.”

Lees ook: Onduidelijk motief zorgt voor verbale acrobatiek NCTV

Drie doden, negen gewonden, maakt burgemeester Jan van Zanen een halfuur later bekend. Drie gewonden zijn er ernstig aan toe.

Het Plein in Den Haag wordt uit voorzorg ontruimd vanwege de vondst van een verdachte koffer: loos alarm, blijkt later. Het UMC en het Wilhelmina Kinderziekenhuis worden extra beveiligd.

Aan het eind van de middag is rondom de Trumanlaan nog steeds veel politie. Het arrestatieteam krijgt lunchpaketten uitgedeeld. Een drone zoeft langs alle ramen van de flat, de politie zit in een woonhuis, een helikopter cirkelt boven het complex. Op het dak van een schuur wordt een mobiele camera geplaatst. De politie schreeuwt dat mensen naar binnen moeten. Een buurvrouw die met haar kind de straat in komt, mag niet naar binnen omdat het „onveilig is”.

‘Vieze mond’

De moeder van de verdachte woont in deze wijk, vertelt een bewoonster. Hij heeft bij haar zusje op de middelbare school gezeten. Daar stond hij bekend als iemand met ‘een vieze mond’: „Hij was altijd aan het schelden.”

Een paar kilometer verderop, aan de Tichelaarslaan in de wijk Ondiep, is een rode Renault Clio gevonden, meldt de politie. De auto is vlak voor het incident gekaapt in de Amerikalaan, in de buurt van de schietpartij. De politie is urenlang in een huis op de Laan van Engelswier, om de hoek van de straat waar de auto is gevonden. Het is geen welvarende straat. In het parkje voor de portiekflats lopen kippen. De gordijnen van de benedenwoning zijn gesloten: links horizontale lamellen, rechts donkere vitrage. Een buurtbewoner vertelt dat de woning onderverhuurd wordt, de bewoning wisselt. Het blijft de hele middag onduidelijk wat zich in de woning afspeelt. Minstens twee mensen in witte overalls en met haarnetjes zijn in de woning, buiten zijn marechaussee en agenten aanwezig. Rond vier uur wordt de rode Clio in een vrachtwagen getakeld, anderhalf uur later wordt een donkerblauwe Volkswagen weggesleept.

Om kwart over vier wordt het advies om binnen te blijven weer opgeheven. „Blijf wel alert”, zegt burgemeester Van Zanen. Het hoogste dreigingsniveau voor de regio wordt wel verlengd, tot tien uur ’s avonds. Inmiddels is het aantal gewonden bijgesteld naar vijf.

Raar type

Bij gebrek aan openbaar vervoer wandelen studenten van de Uithof naar huis. Taxichauffeurs doen goede zaken. De chauffeurs zitten in een appgroep, met – zeggen ze – zo’n tweehonderd taxibestuurders. Er worden filmpjes en foto’s gedeeld van de invallen. Een chauffeur weet te vertellen dat de verdachte ooit bij zijn schoonvader had gesolliciteerd, als taxichauffeur, maar was afgewezen omdat-ie het zo’n raar type vond.

Geen van de taxichauffeurs denkt dat het een terroristische daad is. Ze zijn van verschillende afkomsten. „Is gewoon niet logisch”, klinkt het. „Als je de Nederlandse samenleving kwaad wil aandoen, ga je in een kerk schieten. Niet in een tram in Kanaleneiland!” Het is vast eerwraak, of ruzie, denken ze.

Tien voor half zeven. De politie heeft de 37-jarige Gökmen T. aangehouden, tijdens een inval aan de Oudenoord, in de buurt van de Laan van Engelswier, waar de politie al uren bezig was.

Suzanne (30) woont twee deuren naast het huis waar de verdachte is gearresteerd. Ze had haar koptelefoon op en zag het op tv. „Ik deed meteen de gordijnen open, en precies op dat moment zag ik twee auto’s met sirene wegrijden.” De verdachte kende ze niet. „In het appartement woonden twee jongens met ik vermoed een Turkse of Marokkaanse afkomst. Van een achterbuurman begreep ik dat er best vaak mensen in en uit dat huis liepen.”

Het dreigingsniveau gaat terug naar 4. „Er zijn veel vragen en geruchten”, zegt premier Mark Rutte op een persconferentie.