Direct naar artikelinhoud
Overlijden Lagerfeld

Kaiser Karl: geen revolutionair vernieuwer, maar geslepen heruitvinder

Modeontwerper Karl Lagerfeld poseert backstage bij de Chanel show tijdens Paris Fashion Week 2014.Beeld Getty Images

De in Hamburg geboren mode-ontwerper was meer een grootse heruitvinder dan een geboren vernieuwer. Zijn werk- en levenslust zijn onovertroffen.

Er zijn van die mannen van wie je als modejournalist eigenlijk een doodsbericht klaar moet hebben liggen: Lagerfeld, Valentino en Armani. Want deze Grote Drie, de dino’s van de mode, dat waren tachtigers en die zouden het wellicht niet meer zo héél lang volhouden. Over de reeds gepensioneerde Valentino overigens geen geruchten, die jetset zich vrolijke door het leven. Over Armani werd gefluisterd dat hij een tijdje héél ziek was. Over Karl werd de laatste seizoenen geroddeld dat hij wat minder mobiel werd op zijn ouwe dag. Door de jaren heen liet hij de Chanel-cruiseshows – dat zijn de shows met mode voor vrouwen die in de winter in zonnige oorden gaan uitwaaien – steeds in passende exotische oorden plaatsvinden: Singapore, Seoul, Havana, dat werk. Vorig jaar mei, bij wat nu officieel zijn laatste cruiseshow mag heten, was de locatie heel ‘gewoontjes’ Parijs, Lagerfelds woonplaats. In het Grand Palais had hij op ware grootte een kolossaal cruiseschip laten bouwen, dat dan weer wel, en verscheen hij in een wolk van jong, mannelijk schoon op de dampende afterparty, maar toch.

De cruiseshow in het Grand Palais. Links een kolossaal cruiseschip, rechts de modellen in scheepvaart-geïnspireerde outfits.Beeld Getty Images

Geruchten

Karl kan niet meer reizen, werd er gefluisterd. En daar begon het gespeculeer over een mogelijk nakend afscheid. Gespeculeer ook over wie hem toch op zou moeten volgen. Hedi Slimane was de naam die het vaakst viel, omdat Karl zo’n fan was van diens werk – maar de geruchten verstomden toen Slimane tekende bij Céline. Laat het alsjeblieft de vrolijke, flamboyante Alber Elbaz zijn, werd er geroepen toen Elbaz vertrok bij Lanvin. En met het vertrek van de door carrièrevrouwen zo geliefde Phoebe Philo bij het eerder genoemde Céline kwam ook haar naam met stip op de favorietenlijst.

Maar toen werd het 4 december 2018 en bleek het reuze mee te vallen met Karls honkvastheid. Hij dook op in het Metropolitan Museum in New York, waar hij het applaus in ontvangst nam na de Métiers d’Art Show van Chanel, waarmee het huis jaarlijks al zijn handwerkateliers in het zonnetje zet. Niet dat Lagerfeld over de catwalk huppelde, verre van. Hij slenterde, strompelde bijna, ondersteund door zijn rechterhand Virginie Viard aan de ene en jongensmodel Hudson Kroenig aan de andere.

De modeontwerper met aan zijn rechterhand Virginie Viard en aan zijn linkerhand diens peetzoon Hudson Kroenig. Beeld AFP
Geruchten
Beeld Getty Images

Het zou zijn laatste ereronde blijken, want na afloop van de coutureshow in 22 januari van dit jaar in het Grand Palais bleef hij onzichtbaar. Gisteren werd bekendgemaakt dat de eens zo krasse knar Karl ons voorgoed is ontvallen, aan de vooravond van de Milanese modeweek waar hij zou showen met Fendi. Volgende week begint de Parijse modeweek, waar hij zoals altijd de laatste ochtend in het Grand Palais zou showen voor Chanel.

Om het in Karls moedertaal te zeggen: das war einmal.

Dinsdagmiddag 12.42 uur berichtte de goed ingevoerde modesite The Business of Fashion dat Lagerfeld ons ontvallen was. Om 13.54 uur volgde in kapitalen het officiële bericht van het huis Chanel: ‘Important Announcement - Passing of Mr. Karl Lagerfeld.’ Alain Wertheimer, baas van Chanel, liet uit zijn naam noteren: “Met dank aan zijn creatieve genie, generositeit en exceptionele intuïtie was Karl Lagerfeld zijn tijd ver vooruit, iets wat enorm bijdroeg aan het wereldwijde succes van het huis Chanel. Vandaag hebben we niet alleen een vriend verloren, maar ook een buitengewoon creatieve geest aan wie ik in het begin van de jaren tachtig carte blanche heb gegeven om het merk opnieuw uit te vinden.” Het bericht eindigt met de mededeling dat het creatieve werk voor de collecties door Wertheimer in handen is gelegd van Virginie Viard, directeur van Chanels Fashion Creation Studio en al meer dan dertig jaar Lagerfelds rechterhand.

Een foto die is geplaatst door null (@chanelofficial) op

Vroege leven

Lagerfeld was een man van de lange adem, uit een niet zo heel erg voor de hand liggend nest. Hij werd geboren op 10 september 1933, in Hamburg, een datum die nooit door Lagerfeld zelf bevestigd is. Zijn vader richtte Glücksklee-Milch op, een bedrijf dat gecondenseerde melk produceerde. Na een opleiding tekenen en geschiedenis aan het Lycée Montaigne in Parijs deed de jonge Lagerfeld in 1954 mee aan een wedstrijd van het Internationale Wol Secretariaat. Lagerfeld, toen 21, won de eerste prijs in de categorie jassen. Bij diezelfde wedstrijd ging de 18-jarige Yves Saint Laurent ervandoor met de eerste prijs in de categorie jurken. In de jury zaten Hubert de Givenchy en Pierre Balmain, vedetten met een statuur die Lagerfeld en Saint Laurent later ook bereikten: die van absolute moderoyalty. Tussen de twee jonge ontwerpers ontstond een gezworen vriendschap, die later danig bekoelde omdat beiden verliefd werden op dezelfde man, Pierre de Bascher. Wie het naadje van die kous wil weten leze het boek The Beautiful Fall van Alicia Drake; smeuïger worden waargebeurde modeverhalen niet.

Een jonge Karl Lagerfeld (23 May 1986).Beeld The New York Post via Getty Images

Waar Saint Laurent na een korte carrière bij het huis Dior met succes een eigen label opzette, lukte het Lagerfeld nooit het modehuis met zijn eigen naam groot te maken. Zijn merk Karl Lagerfeld heeft weliswaar 73 winkels wereldwijd, maar heeft nooit de allure en de swing gekregen van het huis Yves Saint Laurent. Of van Fendi en Chanel, de mode- en couturehuizen waar Lagerfeld al decennialang de creatieve scepter zwaait. Terwijl hij freelancete voor het Franse huis Chloé begon hij bij het Romeinse bont- en lederhuis Fendi in 1965, bij Chanel trad hij in 1983 aan. In 1984 begon hij zijn eigen label.

Geen revolutionair, wel gedreven ambachtsman

Op de vraag wat Lagerfeld voor de mode betekend heeft, zal het bij elke geraadpleegde modekenner in eerste instantie misschien een beetje stil blijven. Lagerfeld was geen revolutionair vernieuwer zoals Coco Chanel, Cristobal Balenciaga en Yves Saint Laurent dat wel waren. Hij was goed en vaardig, dat zeker, en had meer werklust in zijn pink dan de meeste mensen in hun hele lijf. Maar waar de grote ontwerpers uitblonken in het creëren, daar blonk Lagerfeld uit in het heruitvinden. Bij Fendi werd hij, indertijd een knotshippe, jonge ontwerper, gevraagd het stevig ingedutte bonthuis te revampen. Iets wat hij met verve deed. Van loodzware bontmantels die door rijke, deftige dames gedragen werden, stapte hij over op jeugdige, gekleurde en geschoren lichtgewicht jacks. Ideale bontjassen voor de zomer, kortom, de kolderieke luxe ten top.

Bij Chanel wachtte hem in 1983 eenzelfde taak. Coco Chanel had al meer dan tien jaar geleden haar laatste adem uitgeblazen, haar modehuis was op sterven na dood. Enter Karl, die behendig aan de slag ging met de codes van het huis: de dubbele C, het kraagloze tweedjasje, de matelassé-tassen. Door er wat jeans bij te doen, een kloddertje roze en een handje supermodellen als Claudia Schiffer en Cindy Crawford werd het eens zo suffe label opeens hip. Dat klinkt simpel, maar was het natuurlijk niet. Om Lazarus tot leven te wekken zijn goddelijke krachten nodig.

Karl Lagerfeld omringd door zijn modellen (Jerry Hall liggend op de trap) voor de Chanel herfst-winter collectie van 1985-1986.Beeld Getty Images
Karl met Claudia Schiffer en Naomi Campbell.Beeld AP

Lagerfeld demonstreerde bij Chanel waar hij een meester in is: het creëren van een beeld, het neerzetten van een imago, het spelen met logo’s en legendes. Een oude dame een geslaagde facelift geven. Met zijn eigen uiterlijk was hij aanvankelijk niet heel erg bezig. Als jonge jongen vond hij zichzelf lelijk, zijn neus te groot, zijn haar te veel – foto’s uit zijn jonge jaren tonen een stevige kerel met een zwarte roversbaard, borstelige wenkbrauwen en vlezige lippen. Later kwam hij kilo’s aan en werd hij grijs. Daarna spierwit. Een meer dan geslaagde afslankpoging begin jaren 2000 leidde tot een dieetboek en naar de Karl zoals hij de laatste jaren bekend is geworden: vacuüm getrokken in een strak zwart pak, met een hoge witte kraag, een witte staart, zwarte handschoentjes en een zwarte zonnebril. En in sommige gevallen met een donzige witte poes op de arm, zijn aanbeden huisgenoot Choupette. Na Jacques de Bascher, die, met Karl naast zijn bed, in 1989 stierf aan de gevolgen van aids, had hij nooit meer een menselijke partner – de wolk jonge modellen en muzen die hij voortdurend om zich heen wist niet meegerekend.

Lagerfeld zit op zijn bureau in zijn appartement in Parijs.Beeld Conde Nast via Getty Images

Bij het huis Fendi maakte hij jarenlang fraai en degelijk werk, chic en ingetogen luxe. Met de erfenis van Coco Chanel kreeg hij steeds meer lol en permitteerde hij zich steeds meer vrijheid. Terwijl de Chanel-collecties zachtjes gezegd een beetje op elkaar begonnen te lijken, werden de decors waartegen de shows werden opgevoerd steeds gekker. In het Grand Palais verrezen windmolens, een hysterisch grote supermarkt vol Chanel-spaghetti en Coco-boter, een uit Zweden geïmporteerde echte ijsberg en een levensechte raket – om maar een paar hoogtepunten te noemen. Locaties voor de cruiseshows werden zorgvuldig uitgezocht en tot in de puntjes opgepimpt. Zo werden voor een show in Singapore op een vervallen legerbasis alle barakken opnieuw gewit en het gras groen geverfd. Voor een show in Salzburg werd het personeel van het slot waar de show werd gehouden en het restaurant waar een vriendendiner plaatsvond, van top tot teen in door Karl goedgekeurde dirndls gestoken. Ook de tafelkleden en de interieurdecoraties werden compleet vervangen door het team van Chanel.

Bij een andere, ook perfect geregisseerde show van Chanel op het Lido van Venetië, kwam Lagerfeld voor de ereronde op tijdens het invallen van het blauwe uur (net na zonsondergang) in een jasje dat – niet overdreven – exact dezelfde kleur had als de hemel.

Planeet Karl

Alle shows en reisjes die ik heb gemaakt in het kielzog van Chanel, alle keren dat ik Karl gezien heb en de ene keer dat ik hem mocht interviewen (een kwartier lang, na twee uur wachten) hebben me wel geleerd dat het goed toeven is op planeet Karl. Aan elk detail wordt gedacht, voor alles wordt gezorgd en niets is te dol. Zo had ik voor een picknick in de Franse parfumstad Grasse op de velden waar de rozen voor Chanel n°5 geplukt worden gedacht op een plaid in het gras terecht te komen, maar er bleek een houten paviljoen gebouwd te zijn, compleet met aangeklede portakabins in Chanel-stijl en een wastafel vol N°5 handzeep en handlotion. De show in Havana? Alle gasten werden opgehaald in oldtimers en dansten na afloop in een speciaal opgetrokken bamboe feesttent midden in de stad, met Karl in het midden van de dansvloer. Duitsers die de mambo dansen, ze bestaan.

Natuurlijk werd er gefluisterd dat het allemaal veel show was aan het hof van Karl, en dat al die show misschien een beetje ten kost van de vernieuwing ging – want wat is mode zonder vernieuwing? En dat Karl zichzelf soms al te veel als een karikatuur presenteerde, en met iets te veel merken in zee ging. Noem het op: sportschoenen, colaflesjes, serviezen, motorhelmen, commercials voor luxe ijslolly’s, een collectie voor H&M: Karl pakte alles aan en voelde zich nergens te goed voor - al kon hij ook behoorlijke sneren uitdelen aan ‘gewone’ mensen in casual kleren, of, nog erger in zijn ogen: dikke mensen.

Kaiser Karl zat hoog en droog op zijn zelfgebouwde troon. De zoon van de melkhandelaar die zo graag een graaf of baron had willen zijn. De hardwerkende draufgänger die het qua naam en faam nooit won van zijn aartsrivaal, de frêle Franse zenuwpees Yves Saint Laurent.

Het was een lang en krankzinnig vol leven, decadent, grandioos en volstrekt niet meer van deze tijd. Maar op je 85ste sterven in het hart van de modemaand, met nog twee grote shows op de agenda: ook dat is subliem gedaan. Het is sterven in een harnas met een hoge, witte kraag en zwarte handschoentjes.

Karl met model Claudia Schiffer en David Copperfield.Beeld REUTERS

Lees ook

Reacties op overlijden Lagerfeld: “Karl Lagerfeld was Parijs”

Lagerfeld in 10 quotes: “Een vervanger voor mij? Dat is niet nodig, ik ben onsterfelijk”