Met de kennis van toen: zes dagen achtereen een hoofdartikel over 'lijkverbranding'
Begraven of cremeren? In augustus 2013 wijdde het ND nog een groot artikel aan die vraag. Aanleiding was het honderdjarig bestaan van het oudste crematorium in ons land, Westerveld bij Velsen. Het werd een overzichtsverhaal met veel historische feiten, en meningen van diverse lezers (die daar via een oproep in de krant om waren gevraagd). De kop schetste een duidelijke teneur: ‘Begraven of cremeren? Het beeld kantelt’. Christenen kiezen niet meer ‘vanzelfsprekend’ voor begraven; dominees wordt steeds vaker gevraagd een samenkomst te leiden waarop een crematie volgt. Terzijde werd opgemerkt dat dit in Engeland al decennialang zo is: ‘de evangelicale theoloog John Stott (1921-2011) werd bijvoorbeeld gecremeerd.’
Verder lieten we twee ondernemers aan het woord die in de jaren daarop in opspraak zouden raken. De christelijke begrafenisonderneming Op Doorreis trad op als verklaard tegenstander van crematie; de oprichter was een bekeerde, voormalige crematoriummedewerker. Nog geen jaar later ging Op Doorreis failliet, en stuitte de curator op grootschalige oplichting. Namens de Landelijke Vereniging van Crematoria interviewden we Henry Keizer; hij voorspelde dat in de toekomst 75 procent van de Nederlanders zich laat cremeren. Keizer zou later bekend worden als de VVD-voorzitter die moest aftreden, onder meer omdat hij zich ongehoord zou hebben verrijkt toen hij de keten van crematoria opkocht, terwijl hij daar bestuurder van was.
In januari 1952 meldde het Gereformeerd Gezinsblad dat crematie niet langer gedoogd, maar wettelijk toegelaten zou worden. In cursieve letter stond achter dit nieuwsberichtje de mening van de krant: ‘Hiermede wordt ingegaan tegen de Schrift, welke de motieven van hen, die voor crematie zijn, weerspreekt. – Red.’
Hoofdredacteur Pieter Jongeling zou deze opvatting later in tal van hoofdartikelen uitwerken, naar aanleiding van het wetgevingsproces in de Tweede Kamer. De eerste gelegenheid was in 1955, nadat de Tweede Kamer de herziene begrafeniswet met 68 tegen 11 stemmen had aangenomen. De tegenstemmen kwamen ‘uit de kring der liberalen en der communisten, die algehele gelijkstelling van begraven en verbranden der lijken eisten. De heer Van Dis van de SGP stemde tegen, omdat het ontwerp de mogelijkheid van crematie openlaat en legaliseert.’ Jongeling zat destijds zelf nog niet in de Kamer, maar verdiepte zich wel in haar acta. Een serie van liefst zes hoofdartikelen, tussen 15 en 23 februari 1955, verscheen onder de kop ‘Lijkverbranding’.
capitulatie
Tien jaar later ging het in de Tweede Kamer opnieuw over crematie; ditmaal ging het om de wettelijke gelijkschakeling van cremeren en begraven. Sinds 1955 was crematie alleen toegestaan wanneer de overledene daar via een schriftelijke wilsbeschikking om had gevraagd. Dat ging de voorstanders van lijkverbranding niet ver genoeg, en de Kamer ging tien jaar later ‘van compromis naar capitulatie’, zoals Jongeling boven een nieuwe reeks commentaren (van 14 tot 17 december 1965) schreef. De hoofdredacteur was inmiddels zelf lid van de Tweede Kamer, dus een van de hoofdartikelen bevatte zijn integrale spreektekst. Met daarna de verontschuldiging: ‘Schrijver dezes had slechts tien minuten spreektijd’. Overigens citeerde Jongeling ook de volledige woordenwisseling tussen minister Smallenbroek en SGP’er dominee Abma. En hij vermeldde de stemverklaring van de ARP, die akkoord ging omdat ze ‘de zwaardmacht van de overheid’ niet wilde gebruiken om cremeren en begraven ongelijk te blijven behandelen. De gelijkschakeling werd aangenomen ‘met 92 stemmen voor en 5 tegen. De vijf tegenstemmers waren de heren Abma, P. Voogd, Koekoek, Van Dis en Jongeling. Naast SGP en GPV dus twee leden van de driemansfractie van de Boerenpartij, die overigens aan de discussie over dit punt in geen enkel stadium hadden deelgenomen. Daarmee was dit voorpostengevecht in de Tweede Kamer ten einde. (...) Maar dit mag ons niet brengen tot defaitisme en opgeven van de strijd’, aldus Jongeling in zijn hoofdartikel van 17 december 1965. <
