Kunnen redacties zich wel weren tegen sjoemeljournalisten?
Weer blijkt een journalist plagiaat te hebben gepleegd en niet-traceerbare bronnen te hebben gebruikt voor zijn artikelen. Hoe kon hij bij Elsevier, HP/De Tijd en Nieuwe Revu zijn slag slaan? Vier vragen over de kwestie Peter Blasic.
Wat heeft De Groene Amsterdammer onthuld?
De Nederlandse freelance-journalist Peter Blasic heeft jarenlang plagiaat gepleegd en gebruikgemaakt van bronnen die ontraceerbaar waren, blijkt uit onderzoek van weekblad De Groene. Blasic heeft geschreven voor Nederlandse bladen als Elsevier, HP/De Tijd en Nieuwe Revu, en Belgische als Knack en Apache.
Blasic ontkent in De Groene stellig schuldig te zijn. De journalist, die ook onder de naam Peter Mertens stukken publiceerde, schreef korte artikelen voor de sites van Elsevier en HP/De Tijd. Voor Nieuwe Revu schreef hij meerdere coververhalen voor het tijdschrift.
De Nieuwe Revu heeft, na de berichtgeving van De Groene, de 27 artikelen van Blasic van de site verwijderd, schrijft hoofdredacteur Jonathan Ursem op Twitter.
Hoe kon dit gebeuren?
‘Er zijn checks and balances’, zegt Arendo Joustra, hoofdredacteur van Elsevier. Zijn tijdschrift kent een afdeling documentatie, bestaande uit vier factcheckers, die losstaat van de eindredactie.
Toch, zegt Joustra, zijn dit soort zaken nooit helemaal te voorkomen. ‘Kranten en tijdschriften hebben door krimpende inkomsten steeds minder mensen in dienst. Tegelijkertijd publiceren vrijwel alle media meer stukken, ook om voldoende clicks te krijgen. Je kunt niet alles controleren.’ Het is onduidelijk hoeveel redacteuren bij Nieuwe Revu – dat over een veel kleinere redactie beschikt dan Elsevier – stukken controleren. Hoofdredacteur Jonathan Ursem wilde tegenover de Volkskrant niet reageren.
Een kleine redactie is in dit geval geen excuus, meent Frits van Exter, voorzitter van de Raad voor de Journalistiek (RvdJ). ‘Deze journalist zou voor zijn stukken voor Nieuwe Revu toegang hebben gehad tot een teruggekeerde Syriëganger en de Italiaanse maffia. Oud-maffioso ‘Benito’ spreekt in schitterende volzinnen. Zo’n journalist moet je toch aan de tand voelen: ‘Hoe spreek jij al die mensen?’’
Hoe kon Blasic zo lang doorgaan?
Het plagiaat van Blasic was bij HP/De Tijd al bekend in 2017, bij Elsevier in 2018. De tijdschriften verbraken hun samenwerking met Blasic en verwijderden stukken van hem in stilte van hun site. Hadden zij hun lezers en andere media niet op het bedrog van Blasic moeten wijzen?
‘Ik leg verantwoording af aan de lezer’, zegt Elsevier-hoofdredacteur Joustra. Die lezer heeft volgens Joustra geen verkeerde informatie gekregen. ‘Het ontbrak aan juiste bronvermelding, maar we meenden dat er bij onze stukken geen niet-bestaande bronnen opgevoerd. Daar is door de berichtgeving van de Groene twijfel over ontstaan. Die kanttekening zullen we bij de stukken zetten.’
‘Blasic, die vooralsnog bij ons alleen van plagiaat wordt verdacht, was een beginner’, zegt Kellerhuis van HP. ‘Dan is het lastig kwade trouw aan te tonen. Het is cru zo iemand aan de schandpaal te nagelen, met ook mogelijke juridische consequenties voor ons.’
RvdJ-voorzitter Van Exter is het daar niet mee eens. ‘Het maatschappelijk belang weegt zwaarder dan privacy. Als nieuwsorganisatie moet je naar buiten treden als je je publiek verkeerde informatie hebt voorgelegd. En plagiaat vind ik niet minder erg dan het opvoeren van niet-bestaande bronnen.’
Is dit uitzonderlijk?
Veel grote Nederlandstalige kranten hebben de afgelopen jaren te maken gehad met sjoemelende journalisten. Zo pleegde een stagiair van de Volkskrant in 2015 veelvuldig plagiaat. In 2017 bleek de China-correspondent van NRC ‘namen, plaatsen en citaten’ te hebben verzonnen. In 2013 schreef Perdiep Ramesar voor Trouw op basis van ontraceerbare bronnen over een ‘shariadriehoek’ in de Haagse Schilderswijk.
Ook het Duitse tijdschrift Der Spiegel, dat bekendstaat om het grote aantal redacteuren dat feiten controleert, bleek niet immuun voor verzinsels. Afgelopen december werd sterverslaggever Claus Relotius betrapt op het verzinnen van zijn reportages.