‘Fantastisch jaar’ voor miljardairs, maar armsten gaan erop achteruit

’s Werelds miljardairs hebben opnieuw „een fantastisch jaar” achter de rug. Dat concludeert ontwikkelingsorganisatie Oxfam Novib in haar jaarlijkse onderzoek naar de mondiale kloof tussen arm en rijk. De armste 3,8 miljard wereldburgers gingen er daarentegen flink op achteruit.

Het is een jaarlijks ritueel: terwijl bestuursvoorzitters van multinationals, wereldleiders en topwetenschappers kwartier maken in het Zwitserse ski-oord Davos voor het World Economic Forum dat dinsdag begint, publiceert Oxfam zijn rapport over de ontwikkeling van de wereldwijde vermogensverdeling. De cijfers verschillen, de invalshoek varieert op details, maar de trend is al jaren dezelfde. De absolute toplaag – zij die welkom zijn in Davos – wordt snel rijker. De ‘onderste’ helft van de wereldbevolking komt niet of nauwelijks vooruit.

Dit jaar is het niet anders. Sterker nog, de 3,8 miljard mensen die de onderste helft uitmaken, zagen hun gecombineerde welvaart in de onderzochte periode (maart 2017 - maart 2018) zelfs afnemen volgens Oxfam, ondanks wereldwijde economische groei.

Vrouwen het slechtst af

Terwijl de wereldbevolking als geheel ruim 5.200 miljard dollar mocht bijschrijven, een plus van 1,7 procent, leverde de armste helft 172 miljard in. Dat komt neer een daling van 11 procent. Daarbij zijn vrouwen aanzienlijk slechter af dan mannen.

Oxfam baseert zijn conclusies op data en schattingen uit het Global Wealth Databook, dat de Zwitserse bank Credit Suisse jaarlijks publiceert. Ook maakt de ontwikkelingsorganisatie gebruik van gegevens van de OESO, de Wereldbank en het Amerikaanse zakenblad Forbes, dat de vermogensontwikkeling van de superrijken volgt.

Lees ook: Een rijke Chinees wil een chateau bij Bordeaux

Wat betreft die superrijken, voor het gemak gedefinieerd als miljardairs: die groep wordt steeds minder exclusief. Tussen maart 2017 en maart 2018 kwam er iedere twee dagen een miljardair bij, schrijft Oxfam. Vooral in China ging het hard, met 54 nieuwe superrijken. De miljardairsklasse, die in de tien jaar sinds de financiële crisis in aantal verdubbelde tot 2208, zag haar totale vermogen in de onderzochte periode met zo’n 900 miljard dollar toenemen. Dat komt neer op een stijging van 1,6 procent. De 26 rijkste wereldburgers bezitten volgens Oxfam nu het equivalent van de gecombineerde welvaart van de 3,8 miljard armsten. Vorig jaar was daar nog de top-46 voor nodig. De rijkste van allemaal: Amazon-oprichter en -topman Jeff Bezos, met 112 miljard dollar.

Debat na Piketty

De groeiende kloof tussen arm en rijk werd de voorbije jaren een veel besproken thema, zowel onder wetenschappers als politici. In 2013 trok de Franse econoom Thomas Piketty wereldwijd de aandacht met de publicatie van zijn lijvige studie Kapitaal in de 21ste eeuw. Daarin laat hij – simpel gesteld – zien dat economische ongelijkheid wereldwijd en binnen veel landen toeneemt omdat vermogen op termijn beter rendeert dan arbeid.

Piketty’s berekeningen en conclusies werden omarmd maar ook aangevallen. De discussie over ongelijkheid is sindsdien niet meer verstomd. Ook de rapporten van Oxfam leiden iedere keer tot debat.

Terugkerend punt van kritiek: inkomen zegt meer dan vermogen, zeker zoals Oxfam dat berekent. De organisatie kijkt bij zijn vermogensberekeningen ook naar schulden. Dat leidt ertoe dat een behoorlijk deel van de armste helft van de wereldbevolking in de conclusies van Oxfam bestaat uit mensen in de westerse wereld. Zij hebben dan bijvoorbeeld een studieschuld, maar mogelijk óók een prima inkomen.

Desondanks wordt de trend van toenemende welvaartsongelijkheid breed onderschreven.

Belasting rijken moet omhoog

Voornaamste zorgen daarbij: groeiende welvaartsverschillen leiden tot concentratie van macht, sociale onrust en grotere kansenongelijkheid. Dat laatste betekent dat veel mensen hun talenten niet kunnen benutten, wat weer slecht is voor de welvaart van de samenleving als geheel.

Wat te doen? Belastingen zijn voor politici het belangrijkste instrument om groeiende ongelijkheid aan te pakken, stelt Oxfam (net als Piketty). Want ondanks de brede aandacht voor ongelijkheid neemt de belastingdruk voor rijke particulieren en grote bedrijven al jaren af en is de bestrijding van belastingontwijking ver van afdoende. Oxfam berekende dat heffingen op privé-vermogens in 2015, het laatste jaar waarvoor de organisatie fiscale data beschikbaar had, nog slechts 4 procent uitmaakten van de mondiale belastinginkomsten. Bedrijven namen via vennootschapsbelastingen 11 procent voor hun rekening, terwijl heffingen op arbeid goed waren voor 43 procent van het geheel.

De boodschap van de ontwikkelingsorganisatie aan de rijke wereldleiders en bestuursvoorzitters in Davos is duidelijk: een meer egalitaire wereld begint bij belastingen op uzelf.

Aantal armsten wel gedaald

Is er ook goed nieuws? Hangt er vanaf hoe je het bekijkt. Oxfam merkt op dat het aantal mensen dat wereldwijd leeft onder de armoedegrens van 1,90 dollar per dag, is gedaald van 1,9 miljard in 1990 tot 736 miljoen in 2015. Dat, net als afgenomen kindersterfte en betere toegang tot onderwijs, is een „enorme prestatie”, erkent de ontwikkelingsorganisatie. Tegelijkertijd wijst ze erop dat de snelheid waarmee extreme armoede verdwijnt, sinds 2013 is gehalveerd. In grote delen van Afrika neemt extreme armoede zelfs weer toe, schrijft Oxfam.

Bovendien plaatst de organisatie vraagtekens bij de armoedegrens van 1,90 dollar per dag. Volgens Oxfam kun je van dat bedrag in veel landen niet of nauwelijks bestaan. „Miljarden mensen leven net boven die armoedegrens en zijn slechts één doktersrekening of mislukte oogst van extreme armoede verwijderd.”