Saturnus verliest zijn ringen
Uit de laatste meting van ruimteschip Cassini blijkt dat Saturnus niet altijd ringen heeft gehad.
Het was zijn laatste grote act. Dertien jaar had het ruimteschip Cassini de grote planeet Saturnus bestudeerd. In 2017 was zijn missie voltooid en raakte zijn brandstof op. Nasa zette een grande finale in: Cassini maakte 22 duikvluchten en vloog tussen de planeet en zijn ringen door, om zichzelf vervolgens in de ijskoude gasatmosfeer van Saturnus op te heffen.
Al met al hebben de ringen nog altijd het gewicht van een slordige 15 miljard keer een miljard kilo
Tijdens die duikvluchten kon Cassini de massa van de ringen goed opmeten. De zwaartekracht die de ringen uitoefenen is beter te onderscheiden van de veel grotere zwaartekracht van Saturnus als je tussen planeet en ringen in zit. Maar de metingen pasten niet in het bestaande model van Saturnus, schrijven astronomen in het vakblad Science. Pas toen ze dat model hadden aangepast en de atmosfeer van Saturnus veel meer dynamiek hadden gegeven, viel alles op zijn plaats.
Immense krachtenspel
Dat betekende wel dat de ringen veel lichter waren dan gedacht. Uit andere theorieën rolde vervolgens dat de ringen hooguit enkele tientallen miljoen jaren oud zijn. Veel jonger dus dan de planeet zelf die zo’n 4,5 miljard jaar geleden is gevormd.
‘Wellicht had Jupiter of Uranus ooit net zulke fantastische ringen en moeten we ons behelpen met hun dunne ringetjes van nu’
Met die conclusie beslechten de astronomen een oud debat. Volgens sommigen zijn de ringen een reliek uit de ontstaansgeschiedenis, stukjes uit een rots die waren overgebleven na de wording van de zon en de planeten. Anderen dachten dat het restanten waren van kometen die in een (veel) later stadium langs de planeet waren gescheerd en door diens zwaartekracht in een baan eromheen waren gedwongen. In de loop der tijden zouden ze door het immense krachtenspel zijn verpulverd.
Schattingen over de massa van de ringen brachten tot voor kort geen duidelijkheid. Uit de nieuwe metingen blijkt dat alle ringen bij elkaar ongeveer net zo zwaar zijn als een vijfduizendste deel van onze eigen maan. Weliswaar lichter dan gedacht, maar al met al hebben de ringen nog altijd het gewicht van een slordige 15 miljard keer een miljard kilo. En dat betekent dat ze hooguit honderd miljoen jaar oud kunnen zijn, wellicht slechts tien miljoen.
Vorige maand bleek uit een andere studie dat de dagen van de ringen zijn geteld. Saturnus trekt er zo hard aan dat er een ijsregen uit neerdwarrelt. Voldoende om elk half uur een olympisch zwembad te vullen, schreven onderzoekers in december in het vakblad Icarus. Over 300 miljoen jaar zijn de ringen verdwenen. Misschien zelfs al over 100 miljoen jaar.
Dat betekent dat de iconische ringen van Saturnus een tijdelijk fenomeen zijn, en dat de mens het geluk heeft precies in het goede tijdvak te leven, concludeerden de onderzoekers. “Maar ja, wellicht had Jupiter of Uranus ooit net zulke fantastische ringen en moeten we ons behelpen met hun dunne ringetjes van nu.”
Lees ook:
Cassini zet na twintig jaar eindspurt in boven Saturnus
Ruimtesonde Cassini maakt zich klaar voor zijn afsprong op Saturnus.In zijn twintig jaar van trouwe dienst heeft hij ons veel geleerd.