Staatsbank moet terugkeren, zegt adviesraad voor de regering
Het kabinet moet zorgen voor een publiek, niet-commercieel alternatief waar burgers terecht kunnen voor hun alledaagse bankzaken. Dat kan een nieuw soort Postbank zijn, maar ook een rekening bij De Nederlandsche Bank. Dat pleidooi staat in een langverwacht rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).
Met dat pleidooi heropent de WRR de discussie of Nederland een publieke bank nodig heeft. Op dit moment heeft de overheid nog de meerderheid van de aandelen in handen van zowel ABN Amro als de Volksbank, het moederconcern van onder meer SNS en ASN. De linkse partijen hebben de afgelopen jaren regelmatig gepleit om ten minste één van deze instellingen te behouden als nutsbank. Desondanks is in het regeerakkoord afgesproken beide bedrijven te privatiseren.
Naar het donderdag gepubliceerde rapport Geld en Schuld: De publieke rol van banken is lang uitgekeken. Kern van het probleem is volgens de adviesraad dat de drie grote banken – ING, Rabobank en ABN Amro – streven naar winst, maar tegelijkertijd een steeds crucialere maatschappelijke taak zijn gaan vervullen. Vallen zij om, dan kunnen Nederlanders niet langer betalen. Bedrijven zouden verstoken blijven van leningen en de economie dreigt acuut in crisis te raken. ‘Banken zijn door deze ontwikkelingen feitelijk een soort semipublieke instellingen’, concludeert de WRR in navolging van premier Rutte.
Dat vraagt volgens de wetenschappers om ‘een nieuw evenwicht’. ‘Sluipenderwijs, zonder dat iemand het zag, zijn publieke alternatieven zoals de Postbank verdwenen, zijn er slechts drie grote, uniforme banken overgebleven, en zijn we veel meer giraal geld gaan gebruiken’, zegt hoogleraar Casper de Vries, voorzitter van de projectgroep. ‘Een publiek verankerde betaalbank is een heel logisch middel om de commerciële banken meer tegenspel te geven.’
Rekening bij DNB
Concreet kan dat een getransformeerde Volksbank zijn, geven de onderzoekers toe. Maar het kabinet kan net zo goed besluiten een nieuwe staatsbank op te richten. Ook een private ‘depositobank’, die niks anders doet dan het geld van klanten op een rekening bij de centrale bank zetten, zou soelaas bieden. Een dergelijk initiatief liep tot nog toe stuk op bezwaren van toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB).
Het meest opmerkelijk is de WRR-suggestie om burgers een rekening te geven bij diezelfde centrale bank, zoals in landen als Zweden en Canada overwogen wordt. Dat klinkt radicaal, maar kenners hebben erop gewezen dat in het verleden veel gewone bedrijven al een rekening hadden bij DNB. Bovendien zijn eurobiljetten en -munten net zo goed een vorm van door de centrale bank in omloop gebracht geld. Nu die biljetten en munten in hoog tempo plaatsmaken voor elektronisch geld, zou het niet meer dan logisch zijn met een modern alternatief te komen.
Minister Wopke Hoekstra van Financiën noemde, bij de overhandiging van het rapport in Den Haag, het ‘intimiderend’ dat Nederland koploper is in de eurozone als het om schulden van huishoudens gaat. Wel zei hij blij te zijn dat de WRR geen revolutie predikt, maar de oplossingen ‘binnen de huidige financiële sector’ zoekt. Het kabinet komt later met een inhoudelijke reactie op de aanbevelingen van de WRR.
Geldpers
Het WRR-rapport vindt zijn oorsprong in het mede door theatermaker George van Houts gestarte burgerinitiatief Ons Geld. Dat bracht het feit onder de aandacht dat zo’n 93 procent van onze euro’s door gewone banken wordt geschapen. Wanneer bijvoorbeeld een huizenkoper een ton leent, komt dit geld met een muisklik op diens rekening te staan. Op hetzelfde moment neemt de geldhoeveelheid met hetzelfde bedrag toe. Het omgekeerde geldt overigens ook. Zodra de schuld wordt afgelost, ‘verdwijnt’ er geld.
Banken hebben hiermee een commerciële prikkel om extra geld te creëren. Volgens de critici is dat een recept voor financiële instabiliteit en crises. Met 120 duizend handtekeningen zette Ons Geld het voorstel op de politieke agenda om die geldpers exclusief in publieke handen te brengen. De Tweede Kamer nam vervolgens in 2016 een motie aan om de WRR hier onderzoek naar te laten doen.
Zo ver als Ons Geld willen de onderzoekers niet gaan: te risicovol. ‘Wat goed werkt op de tekentafel, kan in de praktijk heel anders uitpakken’, schrijven zij. Een van de vraagtekens is of een centrale bank wél verstandig om kan gaan met die geldscheppende macht. Het gevaar zou zijn dat die centrale bank zich in verkiezingstijd onder druk laat zetten door politici om de geldkraan wijd open te draaien, en zo de economie te stimuleren.
De Postbank 2.0, hoe zou die eruit moeten zien?
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid vraagt om de terugkeer van de staatsbank. Maar hoe zou die kunnen overleven nu de rente vrijwel nul is?