Direct naar artikelinhoud
Reportage

De Oekraïense kerk gaat door zonder Moskou

Bij een publieke gebedsbijeenkomst in Kiev wordt de regering verzocht zich niet in kerkelijke aangelegenheden te mengen.Beeld REUTERS

Vandaag wordt de Oekraïens-orthodoxe kerk officieel zelfstandig, los van de Russisch-orthodoxe kerk. Sommige priesters vrezen dat ze daarmee onderdeel worden van een politieke strijd.

Een ‘witte raaf tussen de zwarte raven’, zo beschrijft Oleksandr Drabinko zichzelf. Hij is een van de tachtig bisschoppen van het zogenoemde ‘Moskou-patriarchaat’ in Oekraïne, maar is vandaag toch aanwezig bij de oprichtingsbijeenkomst van de nieuwe, van Rusland onafhankelijke, oosters-orthodoxe kerk. “Het wordt een historische dag. Ik ben blij dat ik hier getuige van mag zijn.”

Sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne (1991) kent de voormalige Sovjetstaat meerdere orthodoxe kerken. De twee belangrijkste zijn de Oekraïens-orthodoxe kerk ‘Moskou-patriarchaat’, die formeel onder de kerk in Moskou valt, en daarnaast de afgesplitste Oekraïens-orthodoxe kerk ‘Kiev-patriarchaat’. De laatste kerk wordt niet erkend door andere orthodoxe kerken in de wereld.

Althans: tot nu. Want vandaag wordt op een speciale bisschoppenconferentie in de Heilige Sofia, een kathedraal met groene en gouden koepels in het hart van Kiev, de nieuwe Oekraïens-orthodoxe kerk opgericht, los van Moskou. Begin januari zal de mondiale leider van de orthodoxen, patriarch Bartholomeus in Istanbul, er zijn officiële zegen aan geven.

Bij de plechtigheden vandaag zijn, logisch, vooral bisschoppen van het oude ‘Kiev-patriarchaat’ aanwezig. Drabinko’s kerkleider, patriarch Onoefri, gezeteld in Kiev maar vertegenwoordiger van de bij Moskou horende kerk, heeft zijn bisschoppen zelfs verboden te gaan ‘omdat vertegenwoordigers van schismatieke groepen eraan deelnemen’.

Die ‘schismatici’, ofwel ‘scheurmakers’ van het Kiev-patriarchaat zien de onafhankelijkheid, die ze in 1992 al uitriepen, nu eindelijk erkend door de internationale orthodoxie. “Als de Oekraïense kerk zelfstandig wordt, is Moskou weg uit Oekraïne”, jubelde hun leider, de 89-jarige patriarch Filaret in een interview.

Eenheid

Volgens bisschop Drabinko is dat een goede zaak. “De kerk is onderdeel van de hybride oorlog van de Russische president Poetin. Onafhankelijkheid is een veiligheidskwestie geworden.”

Daarom heeft hij de uitnodiging voor de conferentie – ‘een persoonlijke brief van Bartholomeus zelf’ – toch aanvaard. Drabinko wil zelf ook toetreden tot de nieuwe kerk, maar probeert vooralsnog ‘een brug’ te vormen tussen tegenstanders en voorstanders. “We moeten een eenheid worden.”

‘De belangrijkste fout van de Oekraïense staat is dat ze de kerk onderdeel van de spanningen maakt’

Toch lijkt die eenheid voorlopig ver te zoeken. Zo is het een vraag wat er met de kerken en kloosters van het Moskou-patriarchaat gaat gebeuren. Hoewel het Kiev-patriarchaat veruit de meeste leden telt, bezit het Moskou-patriarchaat twee keer zo veel kerken in Oekraïne, ruim tienduizend, plus nog ongeveer 250 kloosters, waaronder het befaamde Holenklooster in Kiev. Dat bestaat al bijna duizend jaar en wordt door de Russisch-orthodoxe kerk in Moskou als een belangrijk religieus centrum beschouwd. Ook kerkleider Onoefri van het Moskou-patriarchaat zetelt hier.

“De monniken die hier wonen zijn conservatief”, zegt Sergiej Bortnik, die hoogleraar is aan het seminarie van het Holenklooster. Hij beëindigt juist zijn college aan een groep studenten – priesters in spe – die nu in hun lange zwarte habijten over bevroren straatjes langs oer­oude muren richting uitgang glibberen. Lidmaatschap van het Moskou-patriarchaat betekent niet dat je per se ‘pro-Russisch’ bent, legt Bortnik uit. “Mijn studenten en de monniken hier zijn Oekraïners. Voor 90 procent van hen is Oekraïens de moedertaal.”

Spanningen

Wel biedt zijn kerk ‘een verbinding tussen gelovigen over grenzen heen’, iets wat door Bortnik als de Roeski mir wordt beschreven, ofwel de ‘Russische wereld’. Het conflict tussen Oekraïne en Rusland mag geen rol spelen, vindt hij. “De belangrijkste fout van de Oekraïense staat is dat ze de kerk onderdeel van de spanningen maakt.”

Vooral de nadrukkelijke bemoeienis van president Porosjenko zit hem dwars. Die zei eerder dit jaar dat ‘de vestiging van een onafhankelijke kerk gelijkstaat aan de versterking van het leger, de bescherming van de Oekraïense taal en het streven naar lidmaatschap van de EU en de Navo’.

Ook is Bortnik bezorgd over de invallen van de Oekraïense staatsveiligheidsdienst SBOe, die afgelopen maand acht kerken van het Moskou-patriarchaat doorzocht, twintig priesters verhoorde en ook huiszoeking verrichte bij vader Pavel, de oppermonnik van het Holenklooster, onder een wat vaag geformuleerde verdenking van ‘aanzetten tot haat’. “De staat mag niet ingrijpen in ons denken.”

Nieuwe familie

Toetreding tot de nieuwe kerk gebeurt op basis van vrijwilligheid, benadrukt Porosjenko. Ook bisschop Oleksandr Drabinko zal zich met zijn parochie, in een zuidelijke buitenwijk van Kiev, zo snel mogelijk aansluiten. Zijn inschatting is dat de komende jaren 70 procent van de parochies overstapt. “We vormen een nieuwe familie. Iedereen is welkom, hoewel sommige mensen tijd nodig zullen hebben.”

Bortnik twijfelt. “We zullen moeten kiezen”, verzucht de hoogleraar. “Zien we onszelf als burgers van Oekraïne of blijven we mentaal horen bij de Roeski mir?”

Lees ook:

Koude Oorlog in de oosters-orthodoxe kerk

Oekraïense kerkleiders krijgen nu hun zin. De weg naar zelfstandigheid ligt open: de bepaling uit 1686 die stelt dat de Oekraïense kerk onder het gezag van Moskou valt, wordt geschrapt.