Er zijn banen genoeg, toch wil FNV weten of er een basisinkomen moet komen
De arbeidsmarkt is wezenlijk aan het veranderen, ziet vakbond FNV. Die wilde daarom weten: biedt een basisinkomen straks soelaas? Moeilijk te zeggen.
Ebt de economische voorspoed weg, dan laten economen, sociologen, politici en vakbonden plots dat ene woord weer vallen: basisinkomen. Hoogleraar Paul de Beer herinnert zich de vele onderzoeken nog in de periode van hoge werkloosheid in de jaren tachtig. Ging het economisch beter, dan doofde de belangstelling weer.
Tot nu, signaleert De Beer. Ondanks dat werkgevers moeilijker aan personeel komen, huizenprijzen de pan uitrijzen en het bruto binnenlands product blijft groeien, publiceert hij morgen een rapport waarin het basisinkomen centraal staat.
Zijn opdrachtgever, vicevoorzitter Kitty Jong van vakbond FNV, zit naast hem in het centrale vakbondshuis in Utrecht. Waarom nu de belangstelling voor het basisinkomen? “De economie groeit weliswaar”, licht Jong toe. “Maar toch is een vast contract voor werknemers niet vanzelfsprekend. Er ligt nu ook een plan om de proeftijd van werknemers te verlengen van twee naar vijf maanden. En tijdelijke krachten maken binnenkort pas na drie in plaats van twee contractverlengingen kans op een vaste aanstelling. Allemaal tegen de trend in. Jarenlang zagen we dat de arbeidsvoorwaarden juist beter werden als het goed ging met de economie.”
Voor iedereen 1000 euro
Die belangstelling voor een basisinkomen (een maandelijks bedrag dat alle Nederlanders op hun rekening gestort krijgen), maakt de vakbond er nog niet meteen een voorstander van. Maar de huidige arbeidsmarkt maakt wel dat de FNV wil onderzoeken of mensen met een kleine portemonnee zo makkelijker de eindjes aan elkaar kunnen knopen. Denk aan werknemers die akkoord gaan met schamele vergoedingen, zegt Jong. Alleen om het hoofd boven water te houden. “Stel, iedereen krijgt 1000 euro in de maand. Dan hoef je niet akkoord te gaan met een baan die eigenlijk veel te slecht betaalt. Want je hebt al een basis van 1000 euro.”
De Beer, hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam, onderbreekt even. “Het is een illusie om te denken dat een basisinkomen meteen een oplossing is voor dit soort problemen.” Hij zelf was in de jaren tachtig groot voorstander van het basisinkomen. Maar, zegt hij nu, de nijpendste problemen los je er op de korte termijn niet mee op. “Met een inkomen van 1000 euro ontsnap je niet aan de armoede.”
Voor FNV nam De Beer de arbeidsmarkt van de toekomst onder de loep. Gaat die dusdanig veranderen dat zoiets als een basisinkomen nodig is? Ja, zeggen voorstanders van dat inkomen. Want al die nieuwe technologieën doen het gros van de banen verdwijnen. Zeker de helft wordt opgeslokt door robots, blijkt uit verschillende publicaties eerder dit jaar. Nee, zeggen tegenstanders van wat ze ‘gratis geld’ noemen. De technologie zorgt juist voor extra banen.
Banen erbij en eraf
De conclusie van De Beer: er is eigenlijk niet veel over te zeggen. Ontnuchterend, zegt hij zelf over het resultaat. “Ja, technisch gezien kunnen er banen verdwijnen. Neem de zorg. Het is best mogelijk dat er straks naast de patiënt een robot staat. Maar dat wil nog niet zeggen dat patiënten dat fijn vinden. Niet alles wat mogelijk is, zal ook plaatsvinden.” En met het verdwijnen van banen ontstaat ook ruimte voor nieuwe functies, zegt De Beer. “Welke dat zijn, weten we gewoonweg niet. Dus het is heel moeilijk te voorspellen welke banen erbij komen.”
Dan maar geen basisinkomen? Zowel Jong als De Beer kan daar niet direct ja of nee op zeggen. Maar, zien ze allebei, de arbeidsmarkt is wezenlijk aan het veranderen. Banen voor middelbaar geschoolden slinken in aantal. Wat overblijft: meer werk aan de onderkant en aan de bovenkant van de arbeidsmarkt. En er vallen gaten in het sociale beschermingsnet van werknemers. Jong spreekt van een tweedeling, De Beer heeft het liever over polarisatie. Hoe dan ook: het basisinkomen zou volgens hen iets kunnen betekenen in het groeiende afstand tussen arm en rijk. Maar wat precies? Dat moet de komende jaren blijken.
Lees ook:
Finland zet het experiment met een basisinkomen stop - nog voor bekend is of het werkt
Nog voor bekend is of het werkt, staakt Finland zijn experiment met een basisinkomen. Helsinki ziet meer heil in andere systemen om het werklozen makkelijker te maken op zoek te gaan naar werk.
Basisinkomen maakt dat werken ook echt loont
Het kabinet Rutte III gaat een vlaktaks van 37 procent invoeren voor bijna iedereen. Dat klinkt overzichtelijk en dat is het misschien ook. Maar het kan veel beter, betoogt Alexander de Roo, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen, op de opiniepagina van Trouw.