Eenderde van het afval in de Europese zeeën is afkomstig van de scheepvaart - hoe bestrijden we dat?

Zeven lege gasflessen, 150 kilo ‘olievuil’, een oude droger en een kapotte wasmachine: met een sierlijke zwaai wordt 3 kuub afval van olietanker ST Marseille in een duwbak van de firma Bek & Verburg gegooid. De varende milieustraat, met verschillende afvaltonnen en -containers in het ruim, gaat in de Rotterdamse haven langs schepen om hun ­afval op te halen. Matrassen, touwladders, koelvloeistof, stalen vaten, rookmelders, visnetten: alles kan mee.

Zo hoort het te gaan als schepen in een Europese haven arriveren. ‘Maar er is genoeg gespuis dat het afval gewoon in zee dumpt’, zegt Kenny Baas van Bek & Verburg. Dagelijks haalt het familiebedrijf het afval op van 130 schepen die de Rotterdamse of Amsterdamse ­haven aandoen. ‘Sommige schepen zijn vier weken op zee geweest, maar ze hebben zogenaamd geen afval geproduceerd. Of ze zeggen dat ze een verbrandingsinstallatie aan boord hebben. Dan is nog altijd de vraag: waar is de as gebleven?’

Onderzoekers schatten dat bijna eenderde van alle afval in de Europese zeeën rechtstreeks afkomstig is van de scheepvaart. Ongeveer een kwart komt van vrachtvervoer en visserij. Pleziervaart, passagiersvervoer en cruise­schepen zijn verantwoordelijk voor de rest. Vooral plastic gaat overboord.

Daarom wil Brussel de regels aanscherpen. Het Europees Parlement, de Europese Commissie en de lidstaten onderhandelen deze maand over een nieuwe richtlijn voor scheepsafval. De meningen zijn verdeeld en de lobby is fel. Milieuclubs willen dat schepen voortaan een vast bedrag (afhankelijk van de grootte van het schip) betalen. In ruil daarvoor mogen schepen alle afval afgeven. De havens­ ­stellen zelf de kosten van het verwerken vast.

‘Alleen op die manier kun je de prikkel weghalen om afval in zee te dumpen’, zegt Bas Eickhout. De GroenLinks-europarlementariër onderhandelt namens de milieucommissie van het parlement met de Europese Commissie en de lidstaten over aanscherping van de regels. Maar het parlement heeft tot zijn teleurstelling een ‘zwak standpunt’ ingenomen. ‘Onze transportcommissie heeft helaas goed geluisterd naar de lobby van de havens.’

De Europese havens bepleiten juist een limiet aan hoeveel afval moet worden inbegrepen in het havengeld (de vergoeding voor havenfaciliteiten). Ze willen zelf kunnen bepalen wat een ‘normale’ hoeveelheid ingeleverd afval is en hoeveel geld ze voor die inzameling rekenen. Schepen die meer afval kwijt willen, moeten bijbetalen – net zoals gemeenten hun inwoners extra laten betalen voor grof vuil en puin.

‘Wij zijn voorstander van het ‘vervuiler betaalt’-principe’, zegt een woordvoerder van het Havenbedrijf Rotterdam. ‘We willen ontmoedigen dat schepen onredelijk grote hoeveelheden afval tegen een vaste vergoeding hier kunnen inleveren. Dan draaien milieubewuste schepen en havens met goed werkende afvalvoorzieningen op voor de meerkosten.’

Met de hand scheiden

Rotterdam is zo’n haven waar de afvalverwerking al goed op orde is, zo is te zien aan boord bij een van de duwbakken van Bek & Verburg. In de stuurhut van de varende milieustraat wordt nauwgezet alle ingeleverde afval ­geregistreerd – de computer kent 180 categorieën, van asbest tot rubberen slangen, van bankstellen tot vuurwerk.

Het Havenbedrijf krijgt meteen een gespecificeerd overzicht van alle opgehaalde afval. Schepen die opvallend weinig ­afgeven, springen in het oog. Zij riskeren een inspectie.

Alle scheepsafval wordt op de kade en in een loods bij Bek & Verburg ­gescheiden – met de hand. ‘93 procent van alle scheepsafval kan worden hergebruikt’, zegt Kenny Baas. Zo worden van kunststof scheepstouwen nieuwe trossen gemaakt; nylon trossen krijgen een tweede leven als sokken. Baas heeft vandaag twee Griekse collega’s op ­bezoek, die willen zien hoe het in Rotterdam gaat. ‘Dit is een treurige dag voor ons’, concludeert een van hen. ‘Bij ons staat dit nog in de kinderschoenen.

‘Rotterdam is bang dat zij veel afval krijgen, omdat hun verwerking zo goed geregeld is’, zegt europarlementariër Eickhout. ‘Maar je kunt het ook omdraaien: ze hebben een voorsprong op veel andere havens.’

De GroenLinkser is er fel op tegen dat ­havenautoriteiten de vrijheid houden om zelf de ‘normale’ hoeveelheden afval vast te stellen. ‘Dan is de verleiding groot om die normale hoeveelheid heel laag vast te stellen. Dan hoef je immers maar weinig vaste kosten door te berekenen en dat is goed voor je concurrentiepositie. Maar schepen zullen afval in zee blijven dumpen indien ze moeten bijbetalen voor elke extra kuub.’

Afvoerputje van Europa

Kenny Baas van Bek & Verburg staat er dubbel in. ‘Hoe meer afval je gratis mag afgeven, hoe liever je in de haven komt. Ik zou willen dat schepen alles zonder extra kosten mogen meegeven, maar dat kost het Havenbedrijf geld. Ik snap ook wel dat Rotterdam niet het afvalputje van Europa wil worden.’

Daarom moet het systeem ­Europees worden geharmoniseerd, aldus Eickhout. ‘Schepen kunnen dan immers in alle havens hun afval kwijt voor een vast bedrag. Zo voorkom je oneerlijke concurrentie en doen we iets heel goeds voor het milieu.’

Hoe de richtlijn wordt aan­gescherpt, moet blijken tijdens een ‘trialoog’ – onderhandelingen tussen het Europees Parlement, de Europese Commissie en de EU-lidstaten. Eickhout: ‘De lidstaten willen strenger zijn dan het parlement. Ik hoop dus dat de landen voet bij stuk houden.’