Direct naar artikelinhoud
Turkije

Turkse intellectuelen: wij zijn ook buiten de gevangenis niet vrij

De Turkse premier Erdogan

Honderden docenten, politieagenten en intellectuelen zijn afgelopen tijd hun baan kwijtgeraakt of opgepakt. Ook Turkse schrijvers lopen in het huidige Turkse klimaat risico op arrestatie, huisarrest of celstraf.

Zo zit romanschrijver Ahmet Altan al sinds september vast. En al mocht auteur Asli Erdogan eind vorig jaar na ruim vier maanden de gevangenis verlaten, in maart moet ze voor de rechter verschijnen op verdenking van banden met de Koerdische PKK. "Ik ben dan wel vrijgelaten, maar ik voel mij niet vrij", zei ze tegen de BBC.

Dat gevoel herkennen ook auteurs die tot nu toe de dans ontsprongen. "Als de stemmen die de waarheid vertellen achter tralies verdwijnen, dan zijn de woorden buiten de gevangenis ook minder vrij", mailt de Turkse romanschrijver Burhan Sonmez vanuit Istanbul. Zo is het voor auteurs lastiger geworden om hun woorden überhaupt gepubliceerd te krijgen. Sonmez zag hoe de Turkse regering de laatste paar maanden tientallen uitgeverijen sloot. De overige boekenbedrijven worden volgens hem steeds voorzichtiger.

"Een bevriende schrijver kreeg onlangs van zijn uitgever te horen dat de publicatie van zijn boek niet door kon gaan, vanwege de 'gevoelige inhoud'. Ik heb het manuscript gelezen. Het is een politiek verhaal over een fantasiewereld dat zich ergens in de verre toekomst afspeelt." Sonmez vermoedt dat zijn eigen roman uit 2015 'Istanbul, Istanbul', over zijn stad gezien door de ogen van gevangenen, dezer dagen het licht niet zou hebben gezien.

Zo is het voor auteurs lastiger geworden om hun woorden überhaupt gepubliceerd te krijgen

Belang van fictie

In het huidige klimaat beperken schrijvers bovendien hun eigen vrijheid. Zelfcensuur ligt op de loer in een maatschappij waarin een tweet al reden voor arrestatie kan zijn. En daar lijdt de taal onder, schrijft auteur Elif Shafak in de de NewYorker. Auteurs die gevoelige kwesties aansnijden, schrijven noodgedwongen 'wolliger en minder direct'. "Ze zeggen wat ze niet kunnen zeggen zonder het echt te zeggen. Hun zinnen zijn daardoor te lang en hun beschrijvingen te abstract zodat ze een autocraat geen 'autocraat' hoeven te noemen."  

In 'wiebelige regio's', schrijft Shafak, hebben schrijvers niet de luxe om zich afzijdig te houden van de politiek. En dat kan wel eens ten koste gaan van de verhalen. Terwijl fictie juist nu van groot belang is, benadrukt Sonmez. "Door romans te schrijven kunnen we laten zien dat we nog altijd geloven in het leven, in de mensheid, ondanks alle rampen. We leven op het moment in een hel, maar hebben nog wel onze stem."

En met die stem moeten auteurs in deze periode blijven praten, zegt Sonmez, voor al die mensen die uit angst niets kunnen zeggen én voor hun vervolgde collega's die nu niet gehoord kunnen worden. Daarbij moeten ze blijven vertrouwen op de macht van hun woorden. "Literatuur mag dan een langzaam bewegend dier zijn, vroeg of laat bereikt het zijn bestemming: de verbeelding van de lezers."

Daarbij moeten ze blijven vertrouwen op de macht van hun woorden

Weer honderden arrestaties

De Turkse politie heeft afgelopen dagen achthonderd mensen opgepakt omdat ze ervan verdacht worden banden te hebben met Koerdische militanten. De arrestaties vonden door het hele land plaats. Volgens de HDP probeert de regering daarmee de invloed van deze pro-Koerdische partij in te perken in de aanloop naar het referendum op 16 april. Dan stemmen de Turken over de invoering van een presidentieel systeem.
Ondertussen worden in de nasleep van de mislukte staatsgreep van afgelopen zomer ook nog altijd mensen opgepakt van wie wordt vermoed dat ze lid zijn van de Gülenbeweging. President Erdogan houdt de geestelijke Fethullah Gülen verantwoordelijk voor de couppoging.
Maandag werden tientallen mensen gearresteerd omdat ze de app ByLock op hun mobiele telefoon hadden geïnstalleerd. Volgens de Turkse autoriteiten wordt deze app als communicatiemiddel gebruikt tussen leden van de Gülenleden. En ruim vierduizend ambtenaren, onder andere docenten en politiebeambten, verloren vorige week hun baan omdat ze ervan verdacht worden banden te hebben met terroristische organisaties. Ook zo'n driehonderd academici werden ontslagen, onder hen een aantal ondertekenaars van een petitie vorig jaar waarin de militaire actie in het zuidoosten van het land werd bekritiseerd.
In Ankara en Istanbul werden vrijdag op sommige universiteiten symbolische protesten gehouden. Medewerkers en studenten legden tegenover de politie hun toga's op de grond.