Het hele dorp De Kanis leeft op een spons

Toen de hele straat vol water stond, moest Ina Masson de auto verderop parkeren, en haar broekspijpen oprollen om bij de voordeur te komen. Die voordeur ligt aan de Roerdompstraat in De Kanis, en om het huis in te komen is een klein sprongetje nodig. Haar huis staat fier op palen maar de grond er om heen zakt weg. Vandaar dat sprongetje en vandaar ook die ondergelopen straat: hoe verder de bodem naar beneden zakt, hoe groter de kans dat het grondwater tevoorschijn piept en dat de riolering een flinke regenbui niet aankan.

Masson leeft, net als alle inwoners van De Kanis, op een zeven meter dikke spons. Is de spons nat, dan is er niets aan de hand. Probleem is dat de spons uitdroogt en het dorp mee naar beneden trekt. Dit kerkdorp in de provincie Utrecht, iets boven Woerden, is gebouwd op veengrond: oude plantenresten die uitdrogen, oxideren en verdwijnen.

“In feite hebben we onszelf jarenlang de kelder in gepompt”, zegt Welmoed Visser, projectleider bodemdaling van de gemeente Woerden. Voor de boeren is kletsnatte grond niet fijn dus verlagen de waterschappen het waterpeil, waardoor de bodem daalt en het waterpeil opnieuw verlaagd moet worden. Die vicieuze cirkel droogt de spons al tientallen jaren steeds verder uit.

De tweede verklaring voor de schots en scheve tuinen, stoeptegels en wegen is de bebouwing en infrastructuur zelf. “Je moet de bodem zien als een tompoes waar je in drukt”, zegt Visser. Omdat er zware wegen op de tompouce gelegd zijn en daar verkeer over rijdt, is het tussenliggende veen platgedrukt.

Voor Masson betekent dat niet alleen dat haar voortuin steeds verder bij haar deur vandaan kruipt, het betekent bijvoorbeeld ook dat de achtertuin die ze twee jaar geleden ophoogde alweer aan het verzakken is. In de hoek is een tegel afgebroken omdat de grond er onder is weggespoeld. De rest van de tuin ligt in een kuiltje, als een te lang gebruikt matras.

Rioolwater

Omdat de straat meermalen vol water liep, zijn er twee jaar geleden bij wijze van noodoplossing betonplaten in de straat gelegd. Ziet er niet mooi uit, maar het helpt wel. Nu ligt er een plas water op de plek waar de betonplaten overgaan in klinkers. “Soms stinkt het”, zegt Masson. “Het is gewoon rioolwater.”

Zouden alle wegen en huizen hier in De Kanis gezamenlijk zakken, dan was er nog niet zo veel aan de hand. Maar omdat huizen wel op palen staan en tuinen niet, knappen er af en toe gasleidingen of rioleringsbuizen, scheurt het asfalt en breken de stoeptegels. “Die kunnen de spanning niet aan”, zegt Visser.

Veengrond

De Kanis is niet het enige dorp in het gebied dat last heeft van bodemdaling. 80 procent van Woerden bestaat uit veengrond en dat betekent dat altijd wel ergens een lapmiddel nodig was om de gevolgen van de dalende bodem op te vangen. Ontzettend duur, zegt Visser, dus besloot de gemeente in 2014 dat het tijd was voor structurele oplossingen.

Woerden kiest nu niet meer de goedkoopste oplossing voor de korte termijn maar de goedkoopste oplossing over een periode van honderd jaar, inclusief de kosten voor het beheer van de openbare ruimte. “Stel we weten dat een bepaalde techniek twintig jaar mee gaat, dan gaan we er dus vanuit dat we de kosten voor die ingreep vijf keer moeten betalen”, zegt Visser. Een techniek die inwoners 75 jaar beschermt tegen bodemdaling maar wel veel duurder is, kan de gemeente dankzij die nieuwe benadering nu wel kiezen.

In De Kanis heeft dat er toe geleid dat het hele dorp op palen wordt gezet. In fasen moeten eerst de wegen weg, net als alle buizen en leidingen, om vervolgens een betonnen bak op heipalen te bouwen, waar dan weer alle infrastructuur op en in wordt gelegd. Een mega-operatie die drie jaar duurt en zo’n tien miljoen euro kost.

In de Roerdompstraat van Masson moeten ze nog beginnen, maar in de nabijgelegen Leeuwerikstraat wordt al gewerkt. Uit het asfalt worden met grote ronddraaide zagen stukken gesneden om straks tijdelijk leidingen in te kunnen leggen die uiteindelijk in de betonnen bak moeten komen. Om de hoek ligt in alle tuinen een grote bult zand. Daar liggen de tijdelijke leidingen en rioolbuizen al in.

Noodweg

Bewoner Ali Verduijn wijst vanaf de rubberen matten die voor haar deur liggen naar de bult zand van de buurman. “Kijk, je ziet dat zijn tuin nog lager was dan die van ons.” Een centimeter per jaar zakt de bodem volgens haar, hoewel dat volgens haar man wel meevalt. 

Een dorp op palen zetten is ingrijpend, zegt Verduijn. Als er wordt gewerkt is er lawaai en dan zijn ze nog niet eens begonnen met het plaatsten van de palen. Achter hun huis, dat nu uitkijkt over weilanden, komt een noodweg. Want als de weg aan de voorkant verdwijnt, moeten ze nog steeds hun huis in kunnen.

Maar toch fijn dat het gebeurt, vindt ze. Net als Masson, die wel is uitgekeken op de betonplaten voor haar huis. En dat die achtertuin zal blijven verzakken? Ach, daar kan een mens mee leven

Voor 600 miljoen aan maatregelen

Gisteren tekenden het Rijk, gemeenten, provincies en waterschappen het ‘Bestuursakkoord ruimtelijke adaptatie’. Daarmee wordt 600 miljoen euro vrijgemaakt voor maatregelen die nodig zijn om gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Door klimaatverandering wordt het weer in Nederland extremer waardoor er zowel meer extreem hete en droge, als extreem natte periodes voor zullen komen en dat leidt tot droogte, wateroverlast en hittestress. Dat de bodem sneller daalt dan gedacht, komt volgens onderzoekers ook door klimaatverandering. 

Lees ook:

De lage landen liggen steeds lager
Bij bodemdaling denkt iedereen aan Groningen. En terecht: die regio kleurt rood in de bodemdalingskaart. Maar op sommige plaatsen in het westen van het land daalt de bodem net zo hard

Ook zorgen over bodemdaling door zoutwinning in Nederland
Bodemdaling of schade aan het milieu: het winnen van zout kan grote gevolgen hebben. Daar is niet altijd voldoende aandacht voor, waarschuwt de toezichthouder.