Fruittelers hebben lak aan sancties van Poetin
Nederlandse en Belgische fruitbedrijven omzeilen op grote schaal de voedselsancties van president Poetin tegen de Europese Unie. Hun producten bereiken via een smokkelhandel de Russische supermarkten. Alleen aan de smokkel van peren verdienden Nederlanders en Belgen sinds de sancties naar schatting 240 miljoen euro.
Dat blijkt uit gesprekken van de Volkskrant met Nederlandse en Belgische perentelers, fruithandelaren en Russische importeurs. Rusland verbood op 7 augustus 2014 de import van vlees, vis, zuivel, groente en fruit uit de EU. Poetin nam daarmee wraak voor de strafmaatregelen die Brussel instelde na Ruslands annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim en de Russische militaire inmenging in Oost-Oekraïne, waarbij op 17 juli 2014 passagiersvlucht MH17 neergehaald werd.
Nederlandse en Belgische Conference-peren worden door Russische fruitimporteurs via Litouwen en Wit-Rusland naar Rusland gesmokkeld. Ze maskeren de herkomst van de peren door keuringscertificaten te kopen van corrupte voedselautoriteiten, met name in Afrika. De peren lijken daardoor ineens niet uit Nederland, maar uit een Afrikaans land afkomstig.
Door de smokkelconstructie is bijna de helft van de perenhandel met Rusland overeind gebleven ondanks Poetins verbod. Jaarlijks belandt ongeveer 70 duizend ton Nederlandse en Belgische peren in Rusland, blijkt uit bestudering van handelsstatistieken. Perenverkopers in Nederland en België verdienen naar schatting 56 miljoen euro per jaar aan de handel. Dagelijks gaan er gemiddeld tien vrachtwagens vol ‘sanctieperen’ richting Rusland.
Het ministerie van Landbouw zegt in een schriftelijke reactie alleen ‘geruchten’ te kennen over de smokkelhandel. ‘Of en op welke schaal daar Nederlandse bedrijven bij betrokken zijn, is het ministerie niet bekend.’
De handhaving van het invoerverbod is de verantwoordelijkheid van Rusland, vindt Nederland. Het ministerie noemt het ‘kwalijk’ dat er mogelijk fruittelers zijn die hun handel met Rusland via smokkelroutes doorzetten en tegelijkertijd profiteerden van steunmaatregelen van de overheid.
Financiële compensatie
Tot afgelopen juni compenseerden de EU en nationale overheden telers voor het wegvallen van de Russische markt. Voor het embargo ging eenzesde van de Nederlandse en ruim eenderde van de Belgische peren naar Rusland. Fruittelers die hun plotselinge overschot uit de markt beloofden te halen, kwamen in aanmerking voor financiële compensatie.
Ook organiseerden de EU en nationale overheden handelsmissies om nieuwe afzetmarkten te zoeken voor de Conference-peer. Maar dat leverde weinig op, zeggen telers en handelaren. Volgens hen kunnen die markten niet op tegen Rusland, omdat dit land relatief dichtbij ligt en de Conference onder Russen populair is. In het Midden-Oosten wordt de Nederlandse en Belgische handpeer als ‘klasse 2 fruit’ gezien vanwege zijn roestplekken.
Gerard van den Anker, voorzitter van de Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO), zegt verrast en geschokt te zijn door het onderzoek. ‘Er was bij ons altijd al een vermoeden dat een deel van de peren van onze telers in Rusland terecht kwam, maar dat het op deze manier ging en met deze omvang, dat wisten we niet.’ Den Anker: ‘Het mag niet zo zijn dat Afrikaanse landen geld verdienen aan onze peren.’
Russisch gedoogbeleid
De Russische voedselautoriteit, Rosselchoznadzor, zegt in een schriftelijke reactie op de hoogte te zijn van de smokkel door ‘gewetenloze deelnemers van buitenlandse economische activiteiten’. De dienst heeft inspecties op sanctiegoederen aangescherpt, maar onderschepte sinds 2015 slechts één vrachtwagen met Nederlandse Conference-peren. Nederlandse en Belgische handelaren vermoeden dat Rusland de smokkel gedoogt, omdat er machtige mensen in Rusland zijn die veel verdienen aan deze handel. Het Russische ministerie van Landbouw reageerde de afgelopen twee weken niet op vier schriftelijke en telefonische verzoeken om een reactie.
Het is een publiek geheim in Rusland dat de sancties massaal ondermijnd worden. Populaire producten waarvoor de Russische landbouw geen alternatief heeft, zoals Nederlandse paprika’s en Spaanse perziken, zijn niet uit de supermarkten verdwenen sinds de invoering van het embargo. Onderzoek van de Oost-Europese denktank Globsec concludeerde onlangs dat er tot en met 2016 voor 2,4 miljard euro aan sanctiegoederen via Wit-Rusland naar Rusland gesmokkeld is.
In 2014 verbood president Poetin de import van onder meer fruit uit de EU. En toch liggen in Russische supermarkten volop conference-peren uit Nederland en België. Al hebben die wel ineens een andere nationaliteit. Hoe komen die verboden vruchten toch in Rusland?
Waar kwam die Nederlandse peer dan vandaan die Volkskrant-journalist Iris Koppe op een foto van een Russische vriendin zag? Deze vraag leidde tot een jaar intensief journalistiek onderzoek samen met Rusland-correspondent Tom Vennink en de ontdekking van een illegale distributieroute. Van fruitschaal tot grootschalige smokkel: hoe werkt zo’n onderzoek?