Chronische stress bij kinderen is een groot probleem dat niet vroeg genoeg kan worden gesignaleerd. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) pleit voor een snellere aanpak, gericht op de eerste duizend dagen van een kind.
In Nederland is volgens het centrum nog te weinig bekend over chronische stress bij kinderen. Daarom wil de organisatie samen met vijf universiteiten en onderzoeksorganisatie TNO een grootschalig onderzoek opzetten.
"We willen onderzoeken hoe je chronische stress op jonge leeftijd kunt bepalen bij kinderen en wat je eraan kunt doen”, vertelt Frans Pijpers van het NCJ. Het onderzoek richt zich op kinderen tussen de 0 en 3 jaar oud. "Want de eerste duizend dagen zijn een kwetsbare periode waarin de hersenen en het stressnetwerk volop in ontwikkeling zijn.”
Gezondheidsproblemen
Chronische stress is iets anders dan de ‘gewone’ huis-tuin- en keukenstress die je bijvoorbeeld ervaart in het verkeer of voor een proefwerk. Het kan veroorzaakt worden door mishandeling, maar ook door pesten, verwaarlozing, opgroeien in armoede en een vechtscheiding.
"De verstoring van de stresshormoonhuishouding is er bij chronische stress elke dag", legt hoogleraar jeugdgezondheidszorg Frans Feron van de Universiteit Maastricht uit. "Mishandelde kinderen bijvoorbeeld hebben niet alleen stress als ze mishandeld worden, maar ook op de momenten daar tussenin. Ze vragen zich af: ‘Gaat het zich weer herhalen, krijg ik zo weer een pak slaag?’"
Vicieuze cirkel
Die chronische stress kan op latere leeftijd serieuze gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals hart- en vaatziekten, depressie en verslaving. "En we weten dat zwangere vrouwen die verstoorde stresshormoonhuishouding doorgeven aan de volgende generatie. We moeten onderzoeken hoe we die vicieuze cirkel kunnen doorbreken."
Het is niet bekend hoeveel kinderen op zeer jonge leeftijd aan chronische stress leiden. "Als we kijken hoeveel volwassenen tijdens hun jeugd overmatig veel stress hebben gehad vanwege misbruik of mishandeling, gaat het om 10 procent", aldus hoogleraar Frans Feron.
Veerkracht
Het vroeg opsporen van chronische stress kan niet alleen veel leed voorkomen, maar zou ook schelen qua zorgkosten. "In het fictieve geval dat we kindermishandeling, een zeer stressvolle situatie, naar nul zouden kunnen reduceren, zou dat miljarden aan zorgkosten besparen. Dat is gigantisch", zegt Feron.
Hij is alleen geen voorstander van een algemene stresstest bij alle jongeren. "Het moet niet de zoveelste test worden. Het gaat echt om de kinderen bij wie we merken dat ze aan chronische stress blootstaan. Van een normale stressbelasting ontwikkelt een kind veerkracht om tegen een stootje te kunnen. Ik ben er niet voor om een kind stressloos op te voeden, want dan kunnen ze er op latere leeftijd ook niet mee omgaan."
Hoe zorg ik er als ouder voor dat mijn stress niet overslaat op mijn kinderen?
Voorkomen is beter dan genezen als het om stress gaat, zegt Marc Jutte, oprichter van Instatera, een organisatie gespecialiseerd in stressmanagement. "Als je merkt dat je signalen krijgt, zoals vaker hoofdpijn, trek dan vroegtijdig aan de bel."
Op het moment dat de stress toch heeft toegeslagen, is het van belang zo snel mogelijk tijd en ruimte te maken voor jezelf. "Mensen hebben de neiging leuke activiteiten voor zichzelf het eerst te schrappen als ze druk zijn. Maar die dingen zijn juist het belangrijkst om overeind te blijven."
Onveilige situatie
Leer jouw stresssignalen dus herkennen, zegt Jutte. "Gaat je nek vastzitten, kan je minder van je kinderen hebben? Je kunt op je kinderen gaan vitten, maar het is beter om tijd voor jezelf te nemen. Even muziek luisteren, een rondje lopen met de hond of hardlopen: doe iets waardoor je beter in je vel komt te zitten."
Want structureel je stress afreageren op kinderen, daar kunnen ze later last van krijgen. "Ze groeien dan op in een onveilige situatie waardoor ze op latere leeftijd gevoeliger zijn voor stress. Een keertje uitvallen is niet erg. Maar als het structureel wordt, zorgt dat ervoor dat je kinderen zich minder goed kunnen ontwikkelen."
Sociaal wenselijk
Het consultatiebureau kan een belangrijke rol spelen in het opsporen van deze stress, denkt Frans Pijpers van de NCJ. "Ze hebben veel contact met ouders en het is hun taak om te adviseren over groei en ontwikkeling. Als er signalen zijn van chronische stress, kunnen ze dat daar aantonen." Dat kan bijvoorbeeld via een haar of vingernagels waarin cortisol wordt gemeten, het stresshormoon.
Metingen via de haren kosten 24 euro per kind. "Een uur met een arts praten om te ontdekken of een kind aan chronische stress lijdt, is duurder", stelt Feron. Bovendien bestaat het risico dat een kind sociaal wenselijke antwoorden geeft en bijvoorbeeld ontkent dat het gepest wordt. "De hulpverlener gaat dan tevreden naar huis terwijl dat kind crepeert."
