Hoeksche Waard vecht zich naar nieuwe gemeente

Wie is de Hoeksche Waarder? De voorheen traditionele agrariër die nu met drones de groei van zijn gewassen observeert? De moderne forens die knokkend tegen files naar de Randstad moet? De SGP’er die zich in het kerkje van St. Anthoniepolder aan de Statenbijbel laaft (anno 1637)? Of de oud-werknemer van de Puttershoekse suikerfabriek, die nu stut en steun is van het streekmuseum?

In elk geval is hij iemand die op 1 januari 2019 ontwaakt in een nieuwe, 85.000 inwoners tellende gemeente: Hoeksche Waard. Op die datum verdwijnen de vijf gemeenten die nu het Zuid-Hollandse eiland vormen: Oud-Beijerland, Strijen, Cromstrijen, Binnenmaas en Korendijk. De herindelingsverkiezingen van komende woensdag trekken diepe sporen van tweedracht over het eiland. Vaak dwars door de politieke groeperingen heen: CDA en de Lokalen (de twee grootsten in de Waard) zijn verdeeld, evenals de SGP en de VVD. PvdA, GroenLinks en D66 zijn voor. De partij Hart voor alle Kernen is faliekant tegen.

De laatste partij is nieuw. Opgericht door Riene Verburgh (62) uit Puttershoek. In haar scootmobiel, sigaretje in de hand, rijdt ze over de weekmarkt. Links en rechts gaan handen omhoog als de lijsttrekker zich tussen de kramen begeeft. „Waarom moet alles zo grootschalig”, vraagt marktkoopman Peter Veldhuijzen zich af. „Vroeger haalden we ons paspoort in het dorp, maar die tijden zijn lang voorbij.” Verburgh knikt instemmend.

In cultureel centrum De Drie Lelies vertelt ze over haar lange strijd tegen de herindeling. „In 2016 heb ik een Burgercomité opgericht om de plannen te bevechten, maar de provincie en het parlement hebben al onze bezwaren van tafel geveegd. Tijdens de hoorzitting van de Tweede Kamer in Strijen mochten we aanvankelijk zelfs helemaal niet meepraten. Alleen het maatschappelijk middenveld was welkom. Pas na een protestmail van mij aan de Kamergriffie veranderde dat.”

Verburgh is boos. „Uit referenda in Binnenmaas, Cromstrijen en Korendijk is gebleken dat zo’n 70 procent van de bevolking tegen herindeling is. Maar dat doet er blijkbaar niet toe. In Oud-Beijerland en Strijen zijn geen referenda gehouden. De gemeenteraden daar zijn voor de vorming van de nieuwe gemeente, en daarmee mogen de burgers het doen. Ik vrees dat de 21ste heel veel mensen wegblijven van de stembus.”

Reizend circus van vergaderingen

Met Hart voor alle Kernen, een voortzetting van het Burgercomité, wil Verburgh, zoals ze het zelf uitdrukt, „de inwoners hun stem teruggeven”. „Te vrezen valt dat allerlei verenigingen, zwembaden en bibliotheken zullen worden samengevoegd. Wij willen een bestuur dicht bij de burger met buurthuizen in alle kernen, waar je je paspoort kunt ophalen, ambtenaren spreekuur houden en de koffie vijftig cent per kop kost.” Commissievergaderingen moeten volgens Verburgh een reizend circus worden en niet allemaal plaatsvinden in Oud-Beijerland, waar straks het centrale gemeentehuis komt.

„Ach ja, Oud-Beijerland”, verzucht PvdA-kandidaat Jan Robbemond in zijn Heinenoordse stamcafé De Platte Reedijk. „Bijna alle eilandbewoners hebben een hekel aan die gemeente omdat die het grootst is. Oud-Beijerland wordt de baas, dat idee. Onzin. Herindeling is hard nodig, omdat de samenwerking tussen de vijf gemeenten een crime is. 54 van de 83 eilandse raadsleden zijn vóór – dat zegt toch wel wat –, evenals alle instituties: de LTO, de ondernemers, de zorg, en ga zo maar door. Staan de instituties en de burgers daarmee tegenover elkaar? Dat lijkt me de verkeerde vraag. De instituties vertegenwoordigen de bevolking, en bovendien is al vanaf eind jaren zestig duidelijk dat in deze sociaal-geografische eenheid herindeling noodzakelijk is.”

Robbemond (63), schrijver van zes boeken over de Hoeksche Waard, woont al zijn hele leven in ’s-Gravendeel. Als er iemand verliefd is op het eiland, dan is hij het wel. „Wanneer de klei wordt omgeploegd, die mooie glanzende klei, dan schittert het land. En dan met die prachtige lucht er erboven, en het licht dat hier zo helder is dankzij de omringende wateren. Albert Cuyp kwam schilderen in buurtschap De Wacht vanwege licht en landschap. Zijn collega Jongkind trok naar Klaaswaal, zij het tevens om bij zijn zwager, dominee Jan Coenraad Smeltzer, af te kicken van de absint.”

‘Het landschap verrommelt’

Zevenendertig buurtschappen telt het eiland, verdeeld over zestig aaneengeregen polders. Robbemond: „Mensen voelen zich eerst buurtschapper, dan Strijenaar en ten slotte Hoeksche Waarder. Die eigenheid zal altijd blijven, ook na de herindeling. Je ziet het toch in Europa? De regionale culturen worden er alleen maar sterker. Ik denk dat veel verzet tegen de herindeling voortkomt uit onwetendheid, gevoed door nepnieuws dat het dorps- en verenigingsleven eraan gaat. Je hoort dat bijvoorbeeld in CDA-kringen in Binnenmaas. Nou, verenigingen verdwijnen niet door een herindeling, maar louter en alleen door gebrek aan vrijwilligers. Zo zijn we hier al een paar Oranjeverenigingen kwijtgeraakt.”

Schaalvergroting is nodig, simpelweg omdat de nieuwe tijd er om vraagt, vindt het PvdA kandidaat-raadslid. „Als je ziet hoeveel bedrijventerreinen hier zijn. Gemeenten verdienen eraan, maar het landschap verrommelt. Centrale sturing kan dat tegengaan.”

VVD-lijsttrekker Arnold de Man, die ondanks de liberale verdeeldheid een van de grootste voorstander is van de herindeling, beaamt dat direct. „Straks met één gemeenteraad kunnen we bedrijven direct de beste locatie aanbieden, omdat de concurrentie tussen gemeenten weg is. En dan mag meteen de A4-Zuid worden doorgetrokken om het verkeersinfarct hier te bestrijden.”

„We zijn straks ook veel beter in staat om regie te voeren over de woningbouw”, vervolgt de 62-jarige VVD’er. „Er wordt nu simpelweg te weinig gebouwd, waardoor jongeren in groten getale het eiland verlaten. Binnen vijf tot zeven jaar gaan vierduizend Hoeksche Waarders met pensioen. Jonge werknemers zijn hard nodig.”

Weliswaar niet meer voor de suikerfabriek in Puttershoek, destijds de grootste werkgever, die in 2004 haar deuren sloot, maar wel, zegt De Man, voor de schone (dienstverlenende) industrie op het eiland: de verpakkingsindustrie, IT-ondernemingen, Koni (bekend van de schokdempers), zorgbedrijf Mediq Medeco, de Technische Unie en Struik en Hamerslag (jachtinterieurs).

Ander groot voordeel van de herindeling, denkt De Man, is dat een grotere gemeente makkelijker in eigen huis professionaliteit kan kweken. „In mijn woonplaats Strijen tekenen projectontwikkelaars soms zelf de bestemmingsplannen, die daarna uiteraard wel moeten worden goedgekeurd door de raad. Straks kunnen we waarschijnlijk meer zelf.”

Innovatiekracht van de boeren

Zo’n tien kilometer van Strijen verwijderd ligt Westmaas, waar zich de oudste boerderij van de Hoeksche Waard bevindt: Mariënhof, anno 1610. Wat vindt boerin Esther Quartel (45) van de herindeling? „Het nadeel kan zijn dat je dadelijk een nummer bent”, zegt ze. „Voordeel dat ambtenaren in zo’n grote organisatie meer van elkaar kunnen leren. Over een paspoort afhalen hoor je me niet, want hoe vaak komt dat nu voor?”

Agrarische bedrijven zijn nog steeds belangrijk voor het eiland, ofschoon ze door de automatisering minder werk bieden dan vroeger. Tuinderszoon Ad Huisman (72), die als geboren Puttershoeker en medewerker van het streekmuseum in Heinenoord het gebied door en door kent, roemt de innovatiekracht van de boerenstand. „Met drones wordt de groei van gewassen in de gaten gehouden en bepaald waar kunstmest nodig is. We hebben heel moderne, coöperatieve landbouwers. Samen schaffen ze de nieuwste machines en gereedschappen aan. Boeren zullen misschien weinig moeite hebben met de herindeling. Ze zijn samenwerking gewend, ook in grotere verbanden als het waterschap.”

Zelf heeft de oud-werknemer van de Suikerfabriek wel grote twijfels. „Betere samenwerking prima, maar de nieuwe gemeente wordt te groot. Er is geen betrokkenheid meer. Ik weet nog dat ik als jongen bij burgemeester Van der Ploeg van Puttershoek aanbelde om een clubhuis te regelen. Niks geks aan, hij was onze buurman. Binnen een mum van tijd was het voor elkaar: een jongerensoos bij hem in de kelder. Nu weet ik niet eens wie de raadskandidaten zijn voor de nieuwe gemeente. Twee weken voor de verkiezingen, en ik heb vandaag de eerste verkiezingsposter gezien: op de Blaaksedijk, van de SGP.”