Deze Palestijnse staatlozen uit Syrië krijgen voor het eerst in hun leven een paspoort

Het hebben van een nationaliteit is een mensenrecht, dat staat als artikel 15 verankerd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Nederland geeft hier net als veel andere Europese landen gehoor aan middels een versnelde naturalisatieprocedure voor staatlozen.

Met de komst van Syriërs naar Nederland nam het aantal staatlozen in ons land fors toe. Van tweeduizend in 2012 tot 12.477 in 2017, zo blijkt uit cijfers van het CBS. De stijging heeft voornamelijk te maken met de komst van staatloze Palestijnen uit Syrië. Ook is er een kleinere groep staatloze Koerden vanuit Syrië naar Nederland gekomen. Hoeveel van hen al een paspoort hebben gekregen, is niet bekend. De IND, die asielprocedures afhandelt, en gemeenten zeggen hier geen zicht op te hebben.

Syrië heeft zijn Palestijnse inwoners, die zich na de Tweede Wereldoorlog in groten getale vanuit Israël als vluchtelingen in het land vestigden, nooit erkend. Hun nakomelingen zijn zonder nationaliteit geboren, en hun kinderen wacht hetzelfde lot. Een vlucht naar Europa kan hier verandering in brengen.

Hoewel staatloosheid in Nederland geen grond biedt voor een verblijfsvergunning, krijgen Palestijnse staatlozen uit Syrië er doorgaans wel een, omdat ze zijn gevlucht voor de oorlog. Net als andere vluchtelingen uit Syrië hebben ze daarom recht op verblijf in Nederland.

Niet trouwen

Staatlozen zonder verblijfsvergunning hebben een veel beperkter leven. ‘Hele gewone dagelijkse dingen zijn voor deze mensen niet mogelijk’, zegt Andrea Vonkeman, directeur van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. ‘Ze hebben geen recht op huisvesting en onderwijs. Ze mogen geen huurcontracten afsluiten en niet trouwen. Ook legaal werken mag niet.’

De groep bestaat uit onder anderen Rohingya uit Myanmar, Koerden, Roma, Molukkers en Palestijnen die niet uit Syrië komen. Vanwege het uiteenvallen van hun land zijn ze staatloos geworden (de voormalige Sovjet-Unie en Joegoslavië), maken deel uit van een onderdrukte minderheid of zijn bij de geboorte nooit geregistreerd. Ook wetgeving kan ervoor zorgen dat mensen staatloos worden. Zo kan een nationaliteit in een land als Syrië alleen via de vader worden doorgegeven. Als een alleenstaande vrouw uit Syrië in Nederland bevalt, dan is haar kind per definitie staatloos.

Iemand die staatloos is, moet dit met documenten kunnen aantonen. Maar er zijn ook mensen die hierover niet beschikken. Zij belanden – samen met mensen die wél een nationaliteit hebben, maar dit niet kunnen bewijzen – in het gemeentelijke registratiesysteem als ‘nationaliteit onbekend’. 

Het gaat in Nederland om een aanzienlijke groep van 80 duizend mensen. De meesten hebben een verblijfsvergunning, maar er zitten ook staatlozen tussen die niet worden erkend en noodgedwongen in de illegaliteit leven. ‘Ze zwerven van plek naar plek, zijn dakloos of maken gebruik van de bed-bad-brood-regeling of de nachtopvang van de gemeente’, zegt Marlotte van Dael van ASKV, een organisatie die juridisch advies geeft aan vluchtelingen. ‘Het is een heel uitzichtloos bestaan.’

Bewijslast verhoogd

De bewijslast voor het aantonen van staatloosheid is vorig jaar verhoogd, weet Martijn van der Linden, woordvoerder van Vluchtelingenwerk. ‘Tot maart 2017 was een Palestijnse identiteitskaart of een Syrisch vluchtelingenpaspoort nog voldoende. Sindsdien moet je ook een geboorteakte of uittreksel van de burgerlijke stand uit Syrië hebben, en dan ook nog een familieboekje van de VN of van de Syrische Autoriteit voor de Palestijnse Vluchtelingen (GAPAR). Dit maakt het ontzettend moeilijk voor staatlozen om aan te tonen dat zij geen nationaliteit hebben, en dus ook om te naturaliseren.’

In Den Haag wordt al jaren gesproken over het invoeren van een vaststellingsprocedure, waarmee staatloosheid via de rechter kan worden aangetoond. Het wetsvoorstel wordt naar verwachting nog dit jaar in de Tweede Kamer behandeld, maar critici stellen dat in de praktijk weinig zal veranderen. ‘Er is – anders dan in andere Europese landen die een vaststellingsprocedure hebben – geen verblijfsrecht aan gekoppeld’, zegt Marlotte van Dael. ‘Als de asielprocedure van staatlozen wordt afgewezen, dan kunnen deze personen vaak niet terug naar het land van herkomst, omdat ze daar niet worden erkend. Het gevaar is dat deze mensen alsnog in de illegaliteit belanden.’

In Spanje, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Bulgarije en Hongarije is het wel al mogelijk om staatloosheid via de rechter aan te tonen. Hier is ook verblijfsrecht aan gekoppeld.