Rechtszaak over Zwarte Piet bij intocht: van roetveegbeleid tot schminkprotocol en verwijten van racisme

Maandagavond heeft de Haarlemse rechter Antoon Schotman voor het eerst sinds jaren maar weer eens naar het Sinterklaasjournaal gekeken. ‘En het is, zoals wel vaker, weer erg spannend of de Sint dit jaar wel komt’, constateert hij dinsdagochtend bij de opening van het kort geding over de landelijke intocht in Zaandam.

Schotmans luchtige bruggetje naar de inhoudelijke behandeling van de zaak gaat een beetje mank. Want wat de stichting Majority Perspective betreft, is de Sint dit weekend van harte welkom. Zolang hij zijn Pieten maar van alle racistische stereotyperingen ontdoet: geen dikke lippen, geen onderdanig of dom gedrag, geen gouden oorbellen of kroeshaar en ook geen schmink. En mocht zo’n schminkverbod de rechter te ver gaan, dan toch op zijn minst dat de intocht ‘na kinderbedtijd’ wordt uitgezonden.

Om dat te bewerkstelligen heeft Majority Perspective maar liefst zes partijen gedaagd: de NTR (die de intocht uitzendt), de gemeente Zaanstad, de Staat, het Commissariaat voor de Media, evenementenbureau Vinke Vision (dat is ingehuurd om de intocht te organiseren) en het Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (de club achter de Kijkwijzer).

‘Door alle betrokkenen te dagen kunnen ze niet meer zo gemakkelijk de verantwoordelijkheid doorschuiven naar de ander’, verwacht Rogier Meijerink van Majority Perspective voorafgaand aan de zitting.

Meijerink arriveert dinsdag met een handvol medestanders bij de Haarlemse rechtbank. De Utrechtse kraker en activist was dit voorjaar ook al groot in het nieuws toen hij namens actiegroep Geen 4 Mei voor Mij tijdens de Nationale Dodenherdenking op de Dam een lawaaidemonstratie wilde houden. Die werd door de rechter verboden. Maar Meijerinks doel – ‘aandacht voor de mensen die geleden hebben onder de invasie van witte Nederlanders’ – was dankzij de rechtszaak bereikt, zo liet hij op 4 mei in een tevreden persbericht weten.

Aangifte van bedreigingen

Over aandacht heeft Meijerink wederom niet te klagen. Op sociale media heeft het nieuws van deze rechtszaak weer een storm veelal boze reacties ontketend. Naar eigen zegging heeft hij aangifte gedaan van ‘tientallen bedreigingen door kaaskoppen’. Als de actievoerder zich met zijn plastic tasje vol papieren bij de rechtbank meldt, is de hal gevuld met rond de twintig journalisten.

In de rechtszaal bepleit advocaat Emil Tamas een uur lang de zaak van Majority Perspective (MP). Daarbij haalt hij lange citaten aan van organisaties die in het verleden al zeer kritisch waren over Zwarte Piet: de Verenigde Naties, de Kinderombudsman, het College voor de Rechten van de Mens en de Amsterdamse rechtbank. Allemaal instituten die wijzen op het gevaar van ‘racistische inprenting’ dat van de klassieke Zwarte Piet uitgaat, betoogt Tamas.

In hun verweer gaan de zes gedaagde partijen vooral in op de formele kant van de zaak. Zo zegt de gemeente Zaanstad dat ‘MP’ afgelopen maanden ruim de kans heeft gekregen om mee te praten over de inhoud. ‘Nu worden wij enkele dagen voor de intocht ineens met een spoedprocedure verrast’. Dat zou de rechter niet moeten honoreren, vindt de gemeente. 

De NTR vindt dat de rechter zich niet moet uitspreken over een uitzending die nog niet is uitgezonden. De landsadvocaat stelt dat de regering geen rol heeft bij het bepalen van de inhoud van een volksfeest – ‘dat zou op gespannen voet staan met de vrijheid van meningsuiting’. En evenementenbureau Vinke Vision neemt slechts de praktische organisatie voor zijn rekening, en vindt dat het dus geen partij zou moeten zijn in deze zaak.

Roetveegbeleid en schminkprotocol

Bij de NTR en de gemeente komt ook de inhoud van zaterdag nog wel aan de orde. Zo benadrukt de omroep dat er de afgelopen jaren al heel veel aan de Pieten in het Sinterklaasjournaal is veranderd. ‘En dit jaar hebben we alleen maar Pieten met roetvegen’. Bij de vijf Pieten die aanstaande zaterdag namens de NTR meelopen, zijn zwarte maillots en handschoenen, kroespruiken, oorbellen en rode lippen zeker niet aan de orde.

De gemeente zegt dat het juist ruimte heeft gegeven aan de maatschappelijke discussie, door een debatavond te organiseren over het feest. En door activisten vooraf uit te nodigen voor een gesprek. Gezien die discussie vindt de gemeente het ‘roetveegbeleid’ van de NTR een goede uitkomst. ‘En de NTR ziet toe op het schminken van de honderden Pieten die door de lokale sinterklaascomités op de been worden gebracht’.

Dat argument wordt direct door de NTR ontkracht. Van ‘een schminkprotocol’ is geen sprake. ‘Wij adviseren lokale figuranten alleen, we houden zeker geen toezicht.’

‘In de stukken heb ik kunnen lezen dat mensen die daar erg van afwijken minder kans hebben om in beeld te komen’, zegt de rechter. ‘Maar het kan dus nog steeds dat een lokale vrijwilliger die daar niet om geeft gewoon als Zwarte Piet in de optocht meeloopt.’

‘Dat kan, bevestigt de advocaat van de omroep. ‘Daar gaan wij niet over.’

Racisme

Zo gaat het bij dit type racisme, zegt advocaat Tamas. ‘Iedereen wijst naar elkaar en intussen blijft het in stand.’ Maar voor Majority Perspective doet die hele discussie er helemaal niet toe. Roetvegen zijn wat hen betreft ook onacceptabel. ‘Dat verhaal over die schoorsteen is door voorstanders de afgelopen jaren steeds gebruikt om Zwarte Piet goed te praten. Maar het is gewoon een verwijzing naar de zwarte huidskleur, waarom zit er anders geen roet op hun kleren?’

Na een zitting van ruim drie uur weet rechter Schotman genoeg. Het Sinterklaasjournaal zal hij waarschijnlijk overslaan. Woensdagmiddag om vier uur moet hij zijn uitspraak af hebben.

_{Verbetering: in het onderschrift bij de laatste foto bij dit verhaal stond dat links een van de initiatiefnemers van het kort geding tégen de traditionele Zwarte Piet stond afgebeeld. Initiatiefnemer Rogier Meijerink staat juist rechts op de foto, links staat iemand die zich bij de redactie van de Volkskrant kenbaar heeft gemaakt als een voorstander van de traditionele Zwarte Piet.}