Direct naar artikelinhoud

Euthanasie bij vergevorderde dementie kan tóch, ook met slaapmiddel

Euthanasie bij vergevorderde dementie kan tóch, ook met slaapmiddel
Beeld studio vonq

Een nieuw geval van euthanasie bij een wilsonbekwame patiënt kan wel door de beugel, oordeelt de toetsingscommissie. Eerder werd een arts daarom berispt.

Artsen mogen, als ze dat zorgvuldig aanpakken, toch euthanasie verlenen aan wilsonbekwame patiënten. Daarbij mogen ze ook slaapmiddel gebruiken. Dat blijkt uit een nieuw oordeel van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie. Een huisarts verleende eerder dit jaar euthanasie aan een alzheimerpatiënte die in een verpleeghuis woonde, en die niet meer in staat was te communiceren. De vrouw kreeg eerst een slaapmiddel via een tablet.

In deze zaak was de wilsverklaring volgens de toetsingscommissie wél helder

De arts euthanaseerde de vrouw op basis van haar wilsverklaring, die de patiënte regelmatig geactualiseerd had en mondeling bekrachtigde zolang dat kon. Maar de vrouw van in de zestig heeft nooit eenduidig aangegeven dat het tijd was voor de euthanasie. Voor haar familie en de arts was wel duidelijk dat zij ondraaglijk leed.

Over euthanasie bij dementie­patiënten woedt een verhit debat. Artsen interpreteren de wet verschillend. Volgens de ene groep is, als een patiënt zichtbaar ondraaglijk lijdt, een duidelijk opgeschreven wilsverklaring voldoende. Anderen vinden een bevestiging van de doodswens ‘in woord of gebaar’ nodig. Ook twisten ze over de vraag of je een slaapmiddel mag gebruiken, om te zorgen dat een patiënt rustig blijft.

De zogeheten ‘koffie-euthanasie’ gaf vorig jaar brandstof aan de discussie. Ook in dat geval verleende een arts euthanasie aan een patiënte die daar zelf niet meer om kon vragen. Deze vrouw kreeg een slaapmiddel in haar koffie.

Onzorgvuldig, vond de toetsingscommissie toen. Die verweet die arts dat ze door de ‘heimelijke’ toediening van het slaapmiddel de vrouw de mogelijkheid ontnam om zich ‘fysiek te verzetten’ tegen de euthanasie. Ook was de wilsverklaring van de vrouw onvoldoende duidelijk. De arts werd deze zomer ook door de tuchtrechter berispt, en het OM bekijkt nog of de arts ook vervolgd wordt.

Volgens Jacob Kohnstamm, voorzitter van de toetsingscommissies, zijn de twee zaken ‘totaal verschillend’. In de nieuwe zaak was de wilsverklaring volgens hem wél helder. Bovendien handelde de huisarts, die de patiënte al lang kende, ‘onwaarschijnlijk zorgvuldig’ door elke stap te wikken en te wegen en goed te onderbouwen. Dat geldt ook voor het gebruik van het slaapmiddel, dat ervoor moest zorgen dat de patiënte zichzelf niet verwondde bij het inbrengen van het infuus. Het is niet duidelijk of de arts nog tegen de patiënte heeft gezegd wat ze ging doen, maar dat acht Kohnstamm ‘niet relevant’.

“Euthanasie en dementie is nooit een goede combinatie”, stelt directeur Agnes Wolbert van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde. “Maar duidelijk is dat dit niets te maken heeft met ‘stiekem doodspuiten’. Dit is een mooi voorbeeld van een patiënt die niet aan haar lot overgelaten hoefde te worden.”

 Forse morele implicaties

Huisarts Jaap Schuurmans ziet echter forse morele implicaties. “Ik zie de enorme zorgvuldigheid die in deze zaak is betracht. Toch ben ik er beduusd van. Je kunt dus voorsorteren op wilsonbekwaamheid, door vooraf aan te geven wat je ‘wilsbekwame ik’ dan zou willen”, zegt hij. Daarmee gaat de wil wie de patiënt was, vóór de wil van wie hij geworden is. 

Schuurmans is een van de artsen achter de campagne ‘Niet stiekem bij euthanasie’. In paginagrote advertenties meldden 450 artsen naar aanleiding van de koffie-euthanasie niet bereid te zijn om een dodelijke injectie te geven aan wilsonbekwame patiënten. “De maatschappij en de patiënten zetten steeds meer druk op artsen om hierin mee te gaan.”

Euthanasie en dementie is nooit een goede combinatie
Agnes WolbertNederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde

Ethicus Berna van Baarsen verliet begin dit jaar na tien jaar een regio­nale toetsingscommissie, omdat ze niet achter de gegroeide rol van de wilsverklaring staat.“Ik vind het problematisch om euthanasie te verlenen aan mensen die niet kunnen aan­geven dat ze dood willen”, zegt ze over deze nieuwe casus. “Deze mevrouw heeft hier volgens het oordeel van de toetsingscommissie op geen enkel moment eenduidig om gevraagd.”

Nieuwe casus: zorgvuldig

Vijf jaar voor haar overlijden stelt een alzheimerpatiënte een wilsverklaring op. Ze wil euthanasie als ze haar naasten niet meer herkent, volledig afhankelijk wordt van anderen en haar waardigheid verliest. In de jaren daarna actualiseert ze die verklaring. Ze spreekt er regelmatig over met haar huisarts. Vier jaar voor haar dood komt ze in een verpleeghuis. In haar laatste jaar gaat ze hard achteruit. Ze heeft geen plezier meer, dwaalt door het verpleeghuis en wordt angstig en paniekerig. Ze herkent familieleden niet meer.

De huisarts oordeelt uiteindelijk dat ze ondraaglijk lijdt. Een tweede arts vindt dat oordeel zorgvuldig. Een ouderenpsychiater concludeert nog dat er geen sprake is van een (behandelbare) psychische stoornis.

Voor de euthanasie krijgt de patiënte een tablet slaapmiddel van de verpleging, dat zij inneemt. Ze wordt slaperig en gaat op bed liggen. De arts injecteert extra slaapmiddel. Daarna krijgt zij via een infuus het euthanaticum.

Koffie-euthanasie: onzorgvuldig

Een alzheimerpatiënte stelt in haar wilsverklaring dat ze niet opgenomen wil worden in ‘een instelling voor demente bejaarden’. Ze is ‘getraumatiseerd’ geraakt toen haar moeder dat meemaakte. Ze schrijft dat ze euthanasie wil als ze ‘daar zelf de tijd rijp voor acht’ – een cruciale zin voor de toetsingscommissie.

Een jaar voor haar overlijden wordt ze angstig, onrustig en verdrietig, en geeft aan dat ze dood wil. Vaak voegt ze eraan toe: “Nu nog niet.” Zeven weken voor haar dood komt ze in een verpleeghuis. ’s Nachts doolt ze rond en bonkt ze op muren en ramen.

Haar man vraagt om euthanasie. De arts bespreekt dat met de patiënte, maar die begrijpt het niet. Op basis van de wilsverklaring is euthanasie mogelijk, vinden de arts en twee geconsulteerde artsen. De patiënte krijgt slaapmiddel in haar koffie en een tweede dosis via een injectie. Bij het inbrengen van het infuus maakt ze een beweging. Ook probeert ze overeind te komen. De arts had moeten stoppen, vindt de commissie.

Lees ook: 

Trendbreuk: het aantal euthanasiegevallen daalt voor het eerst in jaren

Na jaren van stijging worden dit jaar minder gevallen van euthanasie gemeld

Groot deel van de wilsverklaringen voor euthanasie blijkt nutteloos

Wie denkt er te zijn met een wilsverklaring kan bedrogen uitkomen: ruim de helft van deze verklaringen is verouderd.