Burgum ('Elts foar himsels') won de prijs voor beste vormgeving, Herman Tichelaar die speelde in 'Gabe Skroar' in Grou kreeg het beeldje voor de beste bijrol en de extra Gurbe voor jong talent was voor Stern Kok in 'Alice yn wûnderlan' (Easterwierrum).

De jury bestond dit jaar uit Cilla Geurtsen (voorzitter), Popke van der Zee en Nieske Ketelaar. Zij reikten de gouden beeldjes vrijdagavond uit in stadsschouwburg de Harmonie in Leeuwarden. De publieksprijs is gebaseerd op het oordeel van de lekenjury en de stembriefjes die bezoekers van de voorstellingen hebben ingeleverd.

Juryrapport

Beste vormgeving

Belangrike útgongspunten: is der ienheid yn foarm en ynhâld en wurde der konsekwinte keuzes makke yn styl?

Nominaties

Rêdbâd - Broeksterwâld: prachtige theatertuin, je waant je in een Fries dorp van zoveel honderd jaar geleden. De kapsels waren ook indrukwekkend. Wat een werk moet dat zijn geweest. Veel aandacht voor de details. Ook de vormgeving van de crematie van Rêdbâd was om door een ringetje te halen. Dat zag er echt erg indrukwekkend uit. Het was een zintuiglijke voorstelling: met wind, stuivend zand, dierlijke geuren.

Folk sûnder oeren – Jubbega: Alle spilers yn Jubbega rûnen yn klean dy’t makke wienen fan spykerstof: de stof fan de hurde wurkers. Dat soarge foar in nijskjirrige infalshoeke en in  prachtich gehiel dat oant de catering ta trochlutsen wie. Tige fersoarche.

Elts foar himsels - Burgum: It dekôr wie hielendal ôfplakt mei kranten. Moaie symboalyk fan in sletten yn himsels kearde mienskip en minsken dy’t foaral it bêste mei harsels foar ha. De spilers hiene kostúms dy’t it slapstickachtige , inkelfâldige karakter fan de personaazjes fersterken.  Ek moai de foarmjouwing fan de pruken. De typkes foegen har yn har spyljen prachtich nei dy Play Mobyl achtig epopkes. Dudlik, hjir libbet Elts foar himsels.

De famylje Bellier -Jorwert: Het podium was ditmaal zo opgesteld dat de ruimte eromheen ook steeds benut werd. Het geheel zag er zeer verzorgd uit met continue verwijzingen naar het Griekse theater: de arena, de lijnen, de kleren. We hebben ons wel afgevraagd wat we met de koptelefoons aan moesten, het is vast zo logisch dat we het over het hoofd zien. We horen het graag na deze avond. 

Winnaar: Burgum

Beste bijrol

It giet hjir oer in tsjinjende rol. Kwa omfang en ynhâld net de dragende rol fan de haadrolspiler.  Mar just dizze bijrollen hearre ús ek mei te nimmen yn de tsjoen fan it ferhaal. Makket hy of sy ús nijsgjirrich, nimt dy persoan ús sadanich mei dat we hieltyd benijd binne wannear’t hy of sy wer opkomt. Hy of sy moat it soms mei in bytsje dwaan om it poadium te pakken en ús as taskôger mei te nimmen. Unopfallend opfallend. Nijsgjirrich omdat hy/sy faaks mear fragen opropt as antwurden en wat oerlit oan ús ferbylding.

Nominaties

Frank de Vries – Wethâlder fan sosjale saken by elts foar himsels in Burgum: Frank de Vries spile syn rol mei sterke mimiek en in sear zeer konsekwint stil spel. Syn timing wy ût de keunst. Gjin  enoarm grutte rol, maar ien dy’t ûs bybleun(?) is.

Yn de foarstelling Gabe Skroar hie hy tink ik de lytste rol fan de 4 bruorren Halbertsma. Mar mooglik wie hy yn de skiednis it meast in Grouster. Hy bleau mooglik it meast trou oan it doarp en de saak. Teatraal sjoen wei hy mooglik  it minst nijsgjirrich foar skriuwer en regiseur. Mar foar ús wie hy dat wol: Binnert Halberstma spile troch Herman Tichelaar . At it my net mist, wie dit syn toanieldebút. Hy ferraste ús alle trije mei syn frisse manier fan spyljen, sa naturel.  As taskôger giest in ferbining oan mei de personaazje Binne Halberstma. Dizze Halbertsma wie superferantwurdlik en wie fan grut belang op de achtergrûn.  In personaazje dêr’t je mear fan witte wolle. Hy makke ús nijsgjirrich nei mear. En dat nijsgjitrich meitsjen nei mear makke foar ús dat we mei niget nei him sieten te sjen. Hy wie Binnert.

Styntsje Pieters de Meer werd in Nijega neergezet door Berber Plantinga . Je werd door deze jonge speelster meegetrokken het verhaal in. Je geloofde haar en je werd door haar en haar verhaal geraakt. Plantinga bleef het hele stuk sterk en toch fris. Een groot deel van de geloofwaardigheid van het iepenloft Boartsje mei fjoer over dit waargebeurde verhaal komt bij deze speelster vandaan.

Jorrit Laverman wie net allinich letterlik de dirigent by de Familie Bellier mar hij spile ek die dirigent. Jorrit hat ûs ferrast mei syn timing mar ek en foaral mei de enerzjy dy’t er it stik joech. Spitich dat syn rol nei it skoft minder goed ûtdjippe waard, mar de yndruk dy’t hy achterlitten hat priuwt nei mear fan syn moaie acteerwurk yn de takomst.

Winnaar: Herman Tichelaar

Beste hoofdrol

De haadrolspiler draacht it stik. Hat feitlik kwa omfang de measte tekst en is it meast op it poadium. Der wurdt fan him/har it measte ferge, om hieltyd mar wer te oertsjoegjen as personaazje dêr’t wy as publyk ús mei ferbûn fiele, dêr’t wy troch rekke wurde. Mar hy is perfoarst net in solist dy’t syn keunstsje docht en persoanlik syn rom siket. Hy is tsjinstber  oant it ferhaal, oan de tema’s, oan de meispilers. Hy gunt syn meispilers harren poadium en makket harren sterker yn harren rollen. Soarget dêrmei ek foar de ferbining tusken de personaazjes. En lyk as by de bijriollen wolle we ek by him fansels nijsgjirrich makke wurde nei mear.

Gerard van der Veer wie ûntiegelik konsekwint yn syn rol as boargemaster yn 'Eltst foar himsels' yn Burgum. It sunige mûltsje stiet ús op it netflues skrast, en dat holdt er fan begjin oant ein fêst.  Syn spylstijl wie konsekwint yn oerienstimming mei de inkelfâldige slapstickachtige foarmkeuzes fan de regiseur. Hiel krekt en konsientieus en  dochs linich spile troch Grard van der Veer. Knap hear, wat sil er neitiid in stive bek hân ha (of sjochst eins altyd fan nature al wat sunich Gerard?)

Doete Stenekes fûnen wy oerstjuchjend yn har rol fan Famke Bellier. Sy lit in rûm palet sjen: sy spilet mei gefoel, je sjogge har karakterûntwikkeling en dêrneist wit se ek te reitsjen mei har sang. Doete fleant gjin momint ût de bocht: sy is it hiele stik stabiel en doe leauwst har yn har wrakseling  om sich los te meitsjen fan harren leafhabjende âlden.

“Dat we en prijs winnen voor beste hoofd- of bijrol is absoluut niet mogelijk” staat in het programmaboekje te lezen van Masquerade Theater uit Feankleaster. We weten dat jullie iedereen even belangrijk vinden en dat iedereen gelijk is. Toch sprongen er twee spelers uit Non-Aktief zo ontzettend uit dit jaar dat ze genomineerd zijn voor beste hoofdrol: we konden, of jullie dat nu willen of niet, niet om ze heen. Oetsen van der Veen speelde de monnik met de dubbele pet, Luther, met zoveel overtuiging en vooral inlevingsvermogen dat dat een onvergetelijke performance opleverde. Het spelplezier spatte er vanaf. En dat geldt ook voor de tweede genomineerde uit dit stuk: Jesse van Wieren , in zijn rol als Calvijn. Ook hem zijn spel en zijn onbevangen manier van spelen, hebben we ontzettend genoten. Weken later konden we nog gniffelen om bepaalde scenes: jullie manier van spelen is ons ontzettend bijgebleven.

Winnaar: Doete Stenekes

Extra Gurbe - Jong Talent

Foarich jier gie de ekstra Gouden Gurbe nei in regisseur dy’t him bot ynsetten hat foar de jongerein yn de wrâld fan it iepenloftspul.  Dit jier wolle we de jonge spilers sels yn it sintsje sette  Dat bern har frijwillich oeren, dagen, wiken en moannen ynsette wolle om toaniel spylje te kinnen fine we fan grut belang en eat dat wy net genôch koesterje kinne. Faaks kin dizze priis foar Jong Talint helpe.

 It wie ek opfallend dat der dit jier sa’n soad jongeren meidiene. Yn ferskate plakken.  Der wiene foar ús in pear fan dy jonge spilers dy’t der útsprongen.  En nochris oan al dy jongeren dy’t hjir yn de seal sitte: wy fine it geweldich  dat jim toanielspylje mar der binne in pear dy’t sa talinteard binne dat sy in nominaasje fertsjinje

Else Talsma – Gabe Skroar: Else sette mei nammen nei it skoft in moaie rol del fan Hinke Kuipers. In die lestich te bespilen hiele grutte romte wist Else it publyk te pakken mei har spel. Se slagge dr yn om de ferbinding te meistjes mei it publyk. Wier in moaie prestaasje.

Grietje van der Veen speelde een heerlijke Lea in Non-Aktief: ze trok alle weesjes mee met haar onbevangen manier van spelen. Wat een mimiek, wat een timing en wat een alertheid.

Mayte Veenstra út Alice yn Easterwierrum  wie ek hiel oertsjoegjend yn har rol as de net sa freonlike reade keninginne. Skerp as in mes, mei in soad enerzy, sterke personaazje, dy’t jo bybliuwt.

Mad Hatter – spile troch Stern Kok in Alice: It wie gelyk in feest at hy opkwaam. Je krigen dr “in goed sin’ fan. Hieltiid moai en konsekwint trochspile mei in hearlike kokette manier fan spyljen. In ûnferjitlike gekke hoedemakker. Blieuw asjebleaft toaniel spiljen!

Winnaar: Stern Kok

Beste voorstelling

Faaks geane resinsjes foar it grutste part oer it stik. Dat is wolris wat spitich want jo  geane as publyk yn it earste plak nei in foarstelling fan in stik. Wy moatte it dwaan mei wat der fertoand wurdt. Ferlikening en ferwizing nei it boek, de film dêr’t it op baseard is foar ús a sjury net relefant en spilet gjin rol yn ús beoardieling.

En wy as sjury, oars as in resinsent, ha de kâns en de tiid om nei te tinken oer wat in foarstelling mei ús dien hat. Wy ha de kâns en tiid om dêr mei syn trijen oer it filosofearen.  En dy tiid ha we mei in soad nocht nommen om ek yn dizze katory mei goeie arguminten ta de nominaasjes en de úteinlike winner te kommen.

Us oerwagings binne:

* Yn it foarste plak in mooglik subjektyf kritearium: hat de foarstelling ús rekke? At dit by ús alle trije it gefal wie, dan kin dat gjin tafal wêze. Dan befregen we ilkoar wêrom at is ús sa rekke.


* Yn it twadde plak:  kinne wy merke dat der neitocht is oer de fraach wêrom de foarstelling makke is. In foarstelling wint oan kwaliteit en sizzenskrêft as wy dat as publyk en seker as sjury merke kinne. Dat kinne aktuele tema’s wêze, dat kin lokale skiednis wêze of dat kin wêze dat de teatraliteit op himsels der ôf spat en de ynhâld dêr folslein ûndergeskikt oan is.


* In tredde oerwaging dy’t we al earder neamd ha: wurdt der optimaal gebrûk makke fan de mooglikheden fan materiaal, lokaasje, spilers.  De organisaasjes dy’t it measte jild, de moaiste lokaasjes of de grutste talinten ha, binne fanút dizze oerwaging dan ek net perfoarst yn it foardiel.


* En as lêste: kinne we merke dat der dudlike keuzes makke binne? Is der byg. Sprake fan ienheid yn foarm en ynhâld. Wurde der dudlike stijlkeuzes makke troch de regiseur. 


Nominaties

Non-Aktief – Feankleaster : Jonge minsken dy’t út de teannen wei teater meitsje, teater belibje en ús as publyk belibje litte wat spulplesier betsjut. Alles wurdt spyljendewei, fanút de rol dien: de ynlieding op it pleintsje, it trochspyljen al gekjeiend yn it skoft, it nei it húske gean, de ôftiteling nei de foarstelling.  It liket wol ast se harren eigen regisseur binne, sa mei ynmoed pakke se harren rollen op. Sa rol en foarmfêst en mei echt minime middelen. Sa tûk en fernimstich boartsje se mei de klaaiïng en dekôr. Hjir is neitocht oer alle teatrale keuzes. Oer foarm en middels praten: it publyk mocht sels witte hoefolle at se oerhiene foar dizze foarstelling en de bijdrage waard opfandele yn ponkjes ( hiel tapaslik yn de kleaster setting). Regiseuse en skriptskriuwster Bianca Wiersma hat harsels mei har prachtige ploech dit jier oertroffen.

De famylje Bellier – Jorwert : In moaie gearsmelting fan toaniel en sang. De manier wêrop it koar ynset waard by dizze foarstelling oer dôfhiid, bûtenslúten wêze en de miljeukwestjes wie sear  effectyf en pakkend. De teksten dy’t songen waarden slúten tige goed oan by de tematyk fan it stik en soargen foar in goed ûtbalanseare foarstelling. Nim dêrby de subtyle foarmjouwing en kwalityt fan in protte spilers en it mei dúdlik wêze dat dizze produksje fan Tjerk Kooistra en Ekko de Bakker ek dit jier wer stie as in hûs.

Alice yn wûnderlan - Easterwierrum : heerlijke, frisse, kleurrijke en vrolijke voorstelling geregisseerd door Romke Gabe Draaijer en Sjoerd Blom. Er werd geëxperimenteerd met poppenspel en de verwardheid die je soms kan hebben in een droom werd op meerdere niveaus uitgediept. De extra verhaallaag die toegevoegd is aan het oorspronkelijke verhaal werkt voor deze versie uitstekend. We werden echt meegezogen het verhaal in, hoewel de illusie wel minder groot werd naarmate je hoger op de tribune zat. Iets om mee te nemen naar volgend jaar?

Weispield  - Bantega : in foarstelling op in prachtige lokaasje yn de catie in het Tsjûkemar. It ferhaal wie foar ús relevant om’t it sich ôfspile op it plak der’t allegearre sa mis gie. Ek wie it basjerre op in wierbart ferhaal en dêrmei ligitiem foar it fuotljocht te bringen. Regisseur Eelco Veenema hat dr foar soarche dat de rûmte optimal brûkt waard en dat er in goeie balâns wie tusken it serieuze ferhaal en de wat lichtere persoanages. Wy hawwe in noflike jûn en in moaie boattocht hân.

Winnaar: Jorwert

Lees hier het juryrapport per iepenloftspul:

1: Iepenloft Bergum – Elst foar himsels

Een iepenloft in maart spelen, dan neem je enorm risico, want dan kan het nog flink koud zijn. En koud dat was het. Zo koud dat op de avond dat twee juryleden kwamen kijken de voorstelling na een te fris begin buiten verder helemaal binnen gespeeld werd. De vraag die dan beantwoord moet worden is: wanneer is een stuk een iepenloft en wanneer niet? Driekwart van een stuk binnenspelen, voldoet volgens de jury niet aan het criterium van een iepenloftspul: een toneelstuk waarbij een wisselwerking bestaat met de omgeving, met dat wat er al is.

Elst foar himsels is een bewerking van De Revisor van Gogol. Het stuk is helemaal naar het heden verplaatst en kenmerkt zich dan ook door wat verwijzingen naar de hedendaagse politiek en bekende publieke figureren als Arnon Grunberg en Remy van Kesteren. Niet iedere verwijzing wordt even precies uitgewerkt, dat had het stuk inhoudelijk sterker gemaakt. Maar dat hebzucht iets van alle tijden is, weet deze ploeg onder leiding van Wouter Daane goed voor het voetlicht te brengen.

Als genre is er voor slapstick gekozen en die vorm wordt consequent gebruikt. Qua stemgebruik, veel scenes werden op één niveau gespeeld, werd dat op den duur ietwat eentonig. Elts foar himsels is een behoorlijk tekstueel stuk en sommige scenes zijn behoorlijk statisch. De kostuums, de spelers zagen er uit als cartooneske playmobilpoppetjes en hadden zeer kunstig gemaakte pruiken op, waren werkelijk beeldschoon en sloten perfect aan bij het gekozen genre.

Qua spel viel Gerard van der Veer in zijn rol als burgemeester ons positief op: hij is ontzettend consequent in zijn spel en hij weet het hoe en wat van zijn handelen inzichtelijk te maken: je gelooft zijn personage en hij draagt deze voorstelling. Hij is overtuigend als burgemeester die eigenbelang laat prevaleren en die bang is om zijn aanzien en zijn voordeeltjes te verliezen. De andere personages laten niet heel veel ontwikkeling en diepgang zien: er wordt veel op de lach gespeeld.

2: Iepenloft Grou – Gabe Skroar

In juni bezochten we Gabe Skroar in Grou. Grou staat in 2018 in het teken van de Bruorren Halberstsma. Op een gaadlik plakje aan het water met het uitzicht op het oude centrum van Grou bestaat het speelveld uit een catwalk in de vorm van een kruis waaraan allemaal oude lappen bevestigd zijn. In het midden staat de lapekoer van Gabe Skroar: aan de ene kant de verbindende factor in dit stuk, maar de vier uiteinden zorgen ook voor verwijdering. De gekozen vorm maakt het spelen soms wat ingewikkeld omdat ze zo beperkt worden: het kruis zit de spelers regelmatig behoorlijk in de weg.

De verdere omgeving wordt bij Gabe Skroar ook ingezet. Het oude centrum van Grou wordt gebruikt voor scenes die op de achtergrond spelen en ook het koor is daar regelmatig te bewonderen. De liedjes die door het koor gezongen worden, kunnen op veel instemming van het publiek rekenen: menigeen zit zachtjes mee te neuriën met deze oude, Fryske klassiekers. Hoogtepunt is de scene waarbij de vier broers plaatsnemen op vier pontons met daarop silhouetten van gebouwen die hun beroepen representeren. Wanneer deze pontons uit elkaar drijven wordt de verwijdering tussen de vier broers letterlijk en figuurlijk zichtbaar: een visueel hoogtepunt van Gabe Skroar. Maar dat de spelers en het koor soms zo ver weg staat van het publiek heeft ook zijn nadelen: de mimiek van de spelers is op die momenten niet te zien en dat zorgt er weer voor dat je niet echt gepakt wordt als toeschouwer.

De hoofdrol in dit iepenloft wordt gespeeld door een professionele acteur: Freark mink. Aangezien het bij de Gouden Gurbes bij de acteurs gaat om prijzen voor amateurspelers, hebben we de prestatie van Smink niet meegenomen in de beoordeling. Voor de pauze valt de speelsheid waarmee Sicco de Ree, Jitze Grijpstra, Herman Tichelaar en Romke van der Meulen de vier jonge broers neerzetten op. Na de pauze is het verhaal wat rommeliger en ligt de nadruk wel erg op de geschiedenis van Eelstje Halbertsma.

In Gabe Skroar wordt ook regelmatig verwezen naar LF2018: ‘Set de tosken in de nije tiid’ en verder wordt er hier en daar voorzichtig gereflecteerd op de iepen mienskip die dit jaar zo centraal staat. Er worden al met al veel zaken aangestipt in dit iepenloft: de geschiedenis van Grou, van de broers, hun betekenis voor Friesland, de mienskip, LF2018, de belangrijkste boeken die ze hebben gepubliceerd.

Het lijkt wel alsof tekstschrijver Bouke Oldenhof alles heeft willen vertellen. Want “Mei ferhalen kinst yn it paradys komme.” “Do bist in ferhalenfiguur: dy libje altiid troch.”

3: Iepenloft Nijega – Boartsje mei fjoer

In de rij voor de kaartjescontrole vraagt een bezoeker aan een kennis: “’Kende jij dit verhaal?” “Oh ja”, is het antwoord, “Hjir hat us pake it ek altiid oer.’ Boartsje mei fjoer gaat over een belangrijke gebeurtenis uit de geschiedenis van het dorp: een geschiedenis die niet vergeten mag worden en die dus nu door dit iepenloft nog eens voor het voetlucht komt. Boarstje mei fjoer is dus meer dan zo maar een verhaal. Het is de geschiedenis van een gebeurtenis die de geschiedenis van het dorp bepaald heeft en die nu gespeeld wordt op enkele tientallen meters van waar het drama zich voltrok.

Het is daardoor een relevant stuk: dit verhaal moet verteld worden. Maar om van zo’n bijzonder verhaal een coherent iepenloft te maken is ook weer een hele uitdaging. Om het stuk wat vaart te geven is er gekozen voor een verteller/muzikant die de gebeurtenissen vanuit 2018, het jaar van LF2018, bekijkt. Nanne Kalma is vooral dat laatste: muzikant: qua acteren werkt zijn optreden dan ook wat minder. De link met LF 2018 is duidelijk aanwezig. Kalma is op weg naar de Blokhuispoort, daar waar de daders uit het stuk uiteindelijk opgesloten worden, maar waar in 2018 het bruisende centrum van LF2018 is.

Boartsje mei fjoer is hier en daar behoorlijk moralistisch: “In arbeider bliuwt in arbeider. De riken hâlde de earmen earm.” De rangen en standen werden ook uitgebeeld door de kleding, sommige kleren waren wel wat knullig in elkaar gezet, en het decor. De arbeiders spelen op de grond, de rijke boeren leven een letterlijke trede hoger en de rechters staan daar weer boven. Een groot deel van het decor wordt een groot gedeelte van de voorstelling niet gebruikt en de zichtlijnen vanaf de tribune op het speelvlak van de arbeiders is niet al te best. Daar had best wat meer rekening mee gehouden kunnen worden. Van het historische Fries waren we wat meer gecharmeerd, maar het is verstandig om er toch wat meer een echte toneeltekst van te maken. Er wordt nogal wat gehakkeld en gestotterd en het geheel is erg uitleggerig. Qua spel vallen vooral Berber Plantinga, haar Styntsje blijft heerlijk fris, en Jan Biesma, die een erg nare Auke Freeks Dalstra neerzet, positief op.

4: Iepenloft Easterwierrum – Alice in wunderlân

In Easterwierrum is het wereldberoemde verhaal van Alice in Wonderland van een extra betekenislaag voorzien. Alice is een meisje dat voor veel dingen bang is. Wanneer ze in een bizarre droom verzeild raakt, wordt ze gedwongen om haar eigen angsten nu eens echt onder ogen zien.

Wanneer ze uiteindelijk wakker wordt heeft Alice wat geleerd over het leven. Net als in een echte droom, is niet alles in Alice even goed te begrijpen. Want wat is bijvoorbeeld een blabberknauw? (Of hoe je dat ook maar schrijft of uitspreekt!) Dat is even wennen, maar het past goed bij de toegevoegde lijn van de droom. De vele intertekstuele verwijzingen, naar Twarres, naar Anneke Douma, naar het lied van Nynke Laverman zijn veelal grappig en maken het stuk nog aantrekkelijker voor de volwassenen.

Het ensemble leeft zich lekker uit in de vele liedjes die dit stuk rijk is. Een of twee liedjes minder had trouwens best gemogen, want deze grote hoeveelheid haalt de vaart wel wat uit het verhaal. Het zeer functionele decor kan gelukkig wel snel gewisseld worden, waardoor het tempo op die momenten hoog blijft. Qua gebruik van de ruimte, we hebben het immers over een iepenloft, vinden we het jammer dat er niet wat meer met de directe omgeving gedaan is, met wat er op die plek al is.

De kleding van Diane Bonnema is daarentegen wederom oogstrelend: de kleding past precies bij alle typetjes die neergezet worden. Ook het gebruik van poppen voegt wat toe aan Alice: het maakt het geheel nog weer net wat absurder.

Mette van der Eems speelde Alice lekker dromerig. Mayte Veenstra was verder sterk in haar rol als Reade Keningin. We hebben ook genoten van het consequente spel van Stern Kok in zijn rol van de Hoedemakker, de Mad Hatter: stijlvast, rolvast en tekstvast. Heerlijk.

Waar de regisseurs bij een volgende editie iets meer aandacht aan zouden kunnen besteden is de dictie / het articuleren: sommige spelers waren af en toe lastig te verstaan. We vroegen ons ook meerdere malen af of de teksten die uitgesproken moesten worden echt begrepen werden door de spelers.

Regisseurs Romke Gabe Draaijer en Sjoerd Blom en choreograaf Niels van der Wal hebben voor deze versie van Alice met een indrukwekkende hoeveelheid kinderen gewerkt. Petje af, want zoveel kinderen in toom houden is alleen al een kunst op zich.

“Dyn eigen dream dreame”: en zo is het maar net daar in Easterwierrum.

5: Iepenloft Broeksterwâld - Rêdbâd

Hadagrim, een vriend van Rêdbâd, vertelt het publiek het levensverhaal van de Friese koning Rêdbâd. Dat gebeurt door middel van twee grote flashbacks. Het speelvlak voor dit iepenloft is werkelijk van een indrukwekkende afmeting: een grote, nieuwe theatertuin, een vijver waarop boten varen en meerdere paarden die in galop langs komen. De hele tuin wordt gebruikt, wanneer er op de voorgrond een scene speelt dan gaat het dorpsleven twintig meter verderop gewoon door. Door de vuurtjes die branden, het zand dat opstuift, de geuren die verspreid worden – en het stevige briesje dat staat – is Rêdbâd een zeer zintuigelijk iepenloft: je zit er echt middenin. Qua kleding en aankleding is veel uit de kast gehaald. Sommige outfits doen wat te modern aan (“Dat komt vast van de Action.”) maar de sfeer die opgeroepen wordt doet heel middeleeuws aan. De kapsels verdienen een extra vermelding: wat een indrukwekkende vlechten, staarten, knoopsels, etc. Mooi ook dat de kapsels die de kinderen hebben weer doorgetrokken worden naar hun volwassenheid: zo weet je wie wie is. Het indrukwekkende slotbeeld van dit iepenloft blijft ook nog lang op je netvlies branden, net als het prachtige slotlied dat uitstekend gezongen wordt door de spelers die niet toevallig ook in de folkmetalband Baldrs Draumar zitten.

Er wordt wel veel uitgelegd bij Rêdbâd. Iets meer ‘show, dont’t tell’ had het stuk meer vaart gegeven. Ook door het ouderwetse Fries dat gebruikt is, is Rêdbâd soms lastig om te volgen. De taal die gebruikt wordt is geen spreektaal. ‘Dit binne âlde wurden’ zegt iemand op de tribune. Je moet je bij het maken van theater, van een iepenloft altijd afvragen, wat je aan het maken bent. Natuurlijk zijn wij voorstanders van mooie taal, van prachtig Frysk, van indrukwekkende volzinnen, maar dat mag bij theater niet ten koste gaan van de verstaanbaarheid van je spelers en van de begrijpelijkheid van het stuk voor het publiek. De hoofdrolspelers hebben de afgelopen winter vast en zeker heel hard gestudeerd op alle tekst die ze moesten leren, daar hebben we echt bewondering voor, we zien het harde werk, maar deze teksten zijn eigenlijk niet geschikt om scherp theater van te maken. Je gelooft de personages niet, omdat ze soms zelf niet weten wat ze zeggen. Wat ons betreft een gemiste kans.

Naast dat alles uitgelegd en becommentarieerd wordt, wordt ook bijna iedere scene volledig uitgespeeld: ook als een boot voor de tweede keer aankomt wordt er weer uitbundig gezwaaid. Het is aan de ene kant heel indrukwekkend zo’n groot speelveld, maar aan de andere kant moet je als regisseur dan andere keuzes maken: je spelers moeten niet bewegen omdat ze moeten bewegen, maar bewegen omdat het een functie heeft. je kunt niet alles uitspelen. Wanneer er iets mysterieus gebeurt wordt dat aangegeven door drie vrouwen in wapperende gewaden die een dansje doen en het publiek indringend aankijken. De herhaling haalt hier ook de vaart uit het stuk. Bij de grootste tijdsprong in het verhaal, Rêdbâd wil zich opeens toch bekeren, mis je juist weer de uitleg: waarom is hij van gedachten veranderd?

6: Iepenloft Jubbega – Folk sûnder oeren

In Jubbega werd een reprise van een iepenloft van 18 jaar geleden gespeeld: Folk sûnder oeren, naar het boek van Evert Zandstra. Het verhaal over de Kompanysters en de Wyksters speelt zich maar een paar meters af van de plaats waar het oorspronkelijk verhaal gesitueerd is en dat maakt ook van deze reprise een legitiem iepenloft. Dit verhaal zoemt nog steeds rond in Jubbega, het gaat over het wezen van de mensen die hier woonden en wonen.

In Folk sûnder oeren neemt vertelster Nynke Bijstra je mee door het boek. Het boek dat ook letterlijk op het toneel staat en waarvan Bijstra de bladzijden omslaat. Nynke Bijstra is een prima verteller: ze is goed te verstaan en ze maakt het publiek nieuwsgierig naar de verwikkelingen rondom Feike en Jel. Een grotere rol voor haar was op zijn plaats geweest.

Folk sûnder oeren is een chronologisch en logisch opgebouwd verhaal. We komen alleen niet helemaal in de illusie van het verhaal doordat er regelmatig medewerkers te zien zijn en ook omdat het koor niet echt een onderdeel van het stuk is en regelmatig alleen maar staat te wachten totdat ze mogen zingen. De keuze van de liedjes, ‘Ik ha in hazze, in wyte hazze’ op I’m so excited van The Pointer Sisters vinden we bijvoorbeeld een bijzondere keuze. Deze muziekkeuze heeft niets te maken met dit stuk, deze tijd. Het musicalachtige dansje past ook niet bij de rest van de setting van het stuk/het gekozen genre. Bij het muziekstuk afkomstig uit de Phantom gaat het qua zuiverheid zelfs even goed mis: kies muziek die je koor aankan. Soms is eenvoudiger en makkelijker mooier dan te moeilijk.

Qua tekstbegrip en dus qua spel zijn niet alle personages even geloofwaardig. Het is belangrijk dat je weet wat je uitspreekt, dat je inziet waarom een personage op een bepaalde manier handelt. Dat inzicht misten we soms en had ook tot gevolg dat er best veel gekletst werd op de tribune. Het al genoemde gesleep met decorstukken en het soms wat statische spel werkte dit geklets nog meer in de hand. Aan het eind van het serieuze stuk gaan sommige spelers ineens op de lach spelen: een stijlbreuk die we niet begrijpen.

Qua vormgeving heeft Jubbega een gouden vondst gedaan. Alle spelers zijn uitgedost in blauwe spijkerstof. Dat geeft een eenheid en is tegelijktijdig een mooie verwijzing naar het harde bestaan van loonwerkers, van arme mensen die heel hard moeten werken voor een paar centen. Mooi gedaan.

7: Iepenloft Bakkeveen – Oerlibje

In Bakkeveen zijn het allemaal jongeren die op de planken, na ja in het zand en op het beton van het zwembad, staan. Marit Bamboe heeft het onder jongeren zo populaire verhaal van het eerste deel van het boek (en de film) van De Hongerspelen gebruikt en ietwat aangepast. Prima te volgen voor mensen die het boek en film kennen maar helaas behoorlijk onbegrijpelijk voor mensen die het boek en de film niet kennen: daarvoor worden de beweegredenen van de personages niet duidelijk genoeg voor het voetlicht gebracht. Van de in het boekje aangekondigde taalstrijd is ook weinig te merken, hoewel dat een heel aardige invalshoek had kunnen zijn. Aan de ideeën en de inzet van spelers en regisseur ligt het dus niet.

De eerste helft van Oerlibje speelt zich af op de zandvlakte van Bakkeveen en dat levert prachtige plaatjes en een vervreemdende ervaring op: terwijl je in strandstoeltjes ligt, kijk je als toeschouwer naar de loting die bepaalt wie er de strijd op leven en dood aan moet gaan. De strak blauwe lucht, de kleurrijke kostuums van de personages die in de hoofdstad wonen leveren een prachtig, apocalyptisch toneelbeeld op. Maar nogmaals: als je het boek of de film niet kent, dan is er helaas geen touw aan vast te knopen.

Na de, veel te lange, pauze heeft iedereen zich verplaatst naar het zwembad. Op zich levert dat ook weer mooie plaatjes op, maar de zichtlijnen zijn vreselijk slecht. Je kunt niet zien wat er gebeurt en daardoor valt de apotheose, die dus anders is dan in het boek en de film, echt letterlijk en figuurlijk in het water. Je weet als argeloze toeschouwer niet waarom deze ‘uitverkorenen’ mee doen aan deze verschrikkelijke spulwike. We vinden het prachtig dat zoveel jongeren zich actief bezighouden met toneel en het iepenloft en we hebben de inspanning en de lol zeker opgemerkt. Marit Bamboe heeft ook best getalenteerde spelers in haar groep zitten, maar deze uitwerking was niet helemaal geslaagd. En dat kan en mag natuurlijk ook. Daar leren we alleen maar heel veel van. De prachtige toneelbeelden geven namelijk wel aan dat er zeker potentie in zit.

8: Iepenloft Bantega - Weispield

Door middel van een lekker boottochtje kom je voor het iepenloft Weispield aan op een prachtige locatie in het Tjeukemeer. Ook een locatie die een link heeft met het verhaal dat er verteld gaat worden. De twee vertellers op de boot warmen de toeschouwers tijdens de vaartocht als het ware op: zij verhalen al over verschillende mythes en legendes die zich in en rondom het Tsjûkemar afgespeeld hebben zoals het verhaal van Tsjûke en March, de naamgevers van het meer. Maar dat verhaal over die schaatser? Is dat niet een verhaal uit Eernewoude?

Wanneer je eenmaal op het eilandje aangekomen bent, dan moet je lang wachten voordat je de tribune op kunt. Natuurlijk duurt het even voordat iedereen er is, maar dit duurt wel erg lang. Wanneer het stuk eindelijk begint, is er ook nog even verwarring of het nu echt begonnen is, of dat datgene wat er bij het hek gezegd wordt een echte mededeling van een medewerker is.

De enorme hand, een kunstwerk van Bouke Groen uit Leeuwarden, die aan de rand van het speelveld opgesteld is, zou je kunnen verbinden met de mearkes en spookverhalen waarnaar verwezen wordt. De hand zou op die manier de lokroep symboliseren. Ook is de hand volgens de makers een verwijzing naar James Bond, 007, want de centrale figuur in Weispield is eigenlijk niets minder dan een, vergeten, held. De hand wordt in het iepenloft eigenlijk amper gebruikt, zo af en toe schommelt er een vrouw wat heen en weer. De rest van de locatie wordt beter benut en het geheel doet erg Oerolachtig aan. Er komen personages uit de bosjes, uit het water, en ook van het zand wordt gebruik gemaakt. Lodo van Hamel wordt overtuigend neergezet door Marten Wesselius, Amarens Bergstra valt ook op in haar humoristische rollen van makelaar Willemsma en Prins Bernard. Ze schakelt heel knap tussen beide rollen.

Weispield draait al met al om drie verhaallagen: het verhaal van Lodo, de vele volksverhalen uit het gebied en dan loopt er ook nog een rare makelaar rond die tevens de hoofdsponsor van het Iepenloft is. Regisseur Eelco Venema heeft geprobeerd deze drie lijnen te koppelen en kiest daarbij vaak voor een absurdistische invalshoek. We vragen ons na afloop af welk verhaal er nu echt verteld moest worden? Wat moet het publiek meenemen? Waarom is deze geschiedenis belangrijk?

9: Iepenloft: Makkinga – De gelaarsde kat

Een heel weekend lang werd Makkinga in juli 2018 omgedoopt tot Kattinga. Het beroemde sprookje van De gelaarsde kat wordt in Makkinga gekoppeld aan de ontstaansgeschiedenis en verdere verwikkelingen van en rondom de korenmolen De Weijert in het dorp. De toneelvereniging, de mensen achter Museum Oold Ark, en het muziekkorps haakten ook aan. In Makkinga leek het wel alsof echt het hele dorp zich bezig had gehouden met dit Iepenloft. Hier was echte mienskip zichtbaar.

De gelaarsde kat kent een sprookjesachtige component en een wat serieuzere geschiedenislaag. Naast de kat, de reus, een prinses en een markies, komen alle bekende dorpelingen die Makkinga ooit gekend heeft en waar nu een straat naar vernoemd is aan bod zoals Lycklama à Nijeholt en Bergsma ook voor in het stuk.

In het decor zie je aan de ene kant de echte molen staan, maar in het doorkijkje naar het veld naast de molen staat een gestileerd kasteel. Ook in de kleding is deze tweedeling doorgetrokken. Leuk is de vondst om de gelaarsde kat, een rol van de twaalfjarige Sil Veenstra, op een elektronisch waveboard door alle scenes heen te laten bewegen. Het muziekkorps Crescendo heeft zich opgesteld in de molen en is dus helaas niet te zien, maar wel te horen.

De prinses uit De gelaarsde kat heeft echt een prachtige stem en gelukkig mag ze die ook een paar keer laten horen. De keuze om deels in het Stellingwerfs te spelen pakt ook heel goed uit. Het stuk wordt zonder pauze gespeeld en is hier en daar een beetje traag doordat de op zich interessante geschiedenis behoorlijk uitgediept wordt: de theatrale verwerking van deze geschiedenis was niet heel spannend. Maar daar staat tegenover dat er met veel plezier en zonder al te veel pretentie gespeeld wordt. De ontvangst is allerhartelijkst, het gekochte pannenkoekenmeel van meel van de molen is thuis al gebruikt. We hebben al met al een lekkere middag gehad in Makkinga.

10: Iepenloft Feankleaster – Non-Aktief

Op een veldje tussen de huizen in Feankleaster staat een zeer minimaal decor opgesteld. We zijn in een klooster beland. Omdat het klooster met sluiten bedreigd wordt, roven de monniken wat nonnen. En dat heeft natuurlijk de nodige consequenties.

Bianca Wiersma heeft zichzelf dit jaar met haar team overtroffen. In een heel eenvoudig maar oh zo efficiënt decor, met een draaiende tafel die per scene aangepast wordt en deuren waarop steeds verschillende afbeeldingen vastgemaakt worden, wordt er snel gewisseld tussen de scenes. De deuren verwijzen ook naar het kluchtachtige karakter van dit iepenloft.

Non-Aktief wordt deels in het Frysk en deels in het Nederlands gespeeld: iedereen gebruikt de taal die hem of haar het meest eigen is. Sommige spelers hebben duidelijk minder ervaring dan de andere: maar dat is het beleid van Masquerade Theater: iedereen mag meedoen, het spelplezier en de kennismaking met theater staat voorop. Er zijn dit jaar zoveel sterke spelers, we noemen Jesse van Wieren, Oetsen van der Veen, Grietje van der Veen en Sharon Niesing, dat zij de rest van de cast mee op sleeptouw nemen en zo het publiek een onvergetelijke, sprankelende avond bezorgen. Een avond met grappige liedjes, een paar goede grappen, wat verwijzingen naar LF2018 en in ons geval een regisseuse die even de rol van een non overneemt omdat deze speelster haar diploma van de middelbare school overhandigd kreeg.

Wat ook een aardig gebaar is, is dat iedereen na afloop zelf mag bepalen hoeveel deze voorstelling hem of haar waard is. Met een pongzakje, nog zo’n vormvaste uitwerking, mag iedereen een vrijwillige bijdrage geven na afloop van de voorstelling.

11: Iepenloft Jorwert – De famylje Bellier

De famylje Bellier gaat over de worsteling van Famke Bellier: ze geeft heel veel om haar ouders, maar wordt het om 29-jarige leeftijd niet toch eens tijd om wat meer op eigen benen te staan. De ontdekking dat ze kan zingen en dat ze van waarde is voor het plaatselijke koor zorgt ervoor dat alle verhoudingen in het gezin en ook wel in de gemeenschap in beweging komen.

In Jorwert is er dit keer een zeer grote rol voor het koor. Al vanaf de eerste scene zijn ze zichtbaar en zorgen ze voor een mooi podiumbeeld. Het koor in De famylje Bellier is veel meer dan alleen maar een koor: het is zelfs bijna een personage. Qua zang is er ook niets op dit koor af te dingen. Dirigent Jorrit Laverman, naast dat hij dirigent speelt is hij ook echt de dirigent, heeft er een hechte eenheid van weten te smeden. De nummers van Ramses Shaffy en Liesbeth List sluiten op indrukwekkende wijze naadloos aan bij de thematiek van het verhaal en dat zorgt ervoor dat deze voorstelling meer is dan alleen het verhaal over Famke Bellier.

Het zorgvuldig vormgegeven decor in de vorm van een Grieks theater wordt maximaal ingezet. Niet alle grapjes die met het decor uitgehaald kunnen worden, worden meteen weggegeven en dat zorgt voor leuke verrassingseffecten. De kleding is naturel en vormt een mooie overbrugging tussen de verwijzingen naar het Griekse theater en de moderne tijd. De keuze van Tjerk Kooistra en Ekko de Bakker om De famylje Bellier op te delen in zeven afleveringen sluit wat ons betreft niet aan bij de verwijzingen naar het Griekse theater. Doete Stenekes draagt de rol van Famke met verve: ze weet te ontroeren met haar zang waarbij vooral het door haar gezongen slotlied voor kippenvel en ontroering zorgt: heel mooi gedaan. Ook het zangwerk van Jannie van der Veen springt er bovenuit.

De famylje Bellier is een iepenloft waarin heel mooi gespeeld en gezongen wordt. Het geheel doet uitermate professioneel aan en daardoor wordt je meegetrokken het verhaal in. De personages gaan leven. We vonden het jammer dat lang niet alle opgeworpen verhaallijnen uitgewerkt werden: we hadden na afloop bijvoorbeeld nog wel wat vragen over bijvoorbeeld de karakterontwikkeling van sommige personages. Ook de wat platte humor aan het begin van het stuk, champignons tussen de benen, voegt wat de jury betreft helemaal niets toe aan dit verder uitstekende iepenloft. Zo’n stijlbreuk is nergens voor nodig en bovendien zijn de gemaakte opmerkingen ook echt niet meer van deze tijd.

12: Iepenloft Westhoek – Silte Liefde

Wat betreft overdonderend uitzicht kan geen enkel iepenloft natuurlijk aan het weidse uitzicht over het wad bij Silte Liefde in Westhoek tippen. En dat dan ook nog eens met een ondergaande zon: het wordt langzaam donker, de vogels worden stiller en de vuurtorens van Ameland en Terschelling gaan aan. Wat een betoverend mooi plekje.

Silte Liefde gaat over een jong stel dat verliefd op elkaar wordt, maar dat niet met elkaar verder mag omdat de ouders van de jongen dat niet goed vinden. Zij blijft zwanger achter terwijl hij aanmonstert op een schip en jaren wegblijft. Een verteller die af en toe op de voorgrond treedt, vertelt daarna nog eens wat je net gezien hebt: een beetje overbodige keuze. De vader van de zoon zet zichzelf behoorlijk karikaturaal meer: dat alles aan het eind pais en vree is zie je aan de ene kant van mijlenver aankomen, maar bij de ontwikkeling van de personages past deze plotselinge ommezwaai dan weer niet zo goed. Doordat de spelers zover achterop het speelveld staan, zijn hun gezichtsuitdrukkingen niet zo goed te zien. Je verbindt jezelf dan lastiger met de personages en dat was bij Silte Liefde dan helaas ook het geval.

De Feetwarmers verzorgen de muzikale omlijsting. Er is niet heel veel interactie tussen de band en de spelers. De liedjes die gespeeld worden, sluiten niet helemaal naadloos aan bij het verhaal dat verteld wordt. Ook het ingelaste dansje met aardappelkistjes, hoe leuk ook om te dansen, voegt niets toe aan het verhaal. Theater maken is ook schrappen en keuzes durven maken.

13: Harkema – De oerbliuwers

Een column van Heleen Mees, alle noorderlingen moeten naar de randstad, want daar gebeurt het, en dan kan het noorden mooi functioneren als ruimte voor boeren en voor het toerisme, was de aanleiding voor het schrijven van dit iepenloft. Wat een prachtig gegeven voor een iepenloft: dit is nog eens relevante thematiek. Gerrit Breteler heeft vervolgens in zijn zo kenmerkende bewoordingen een stuk geschreven dat een mooie invalshoek heeft, maar dat uiteindelijk over andere dingen blijkt te gaan dan aangekondigd. Qua taal worden er ingewikkelde woorden gebruikt, die vaak helemaal niet begrepen worden door het publiek.

Het decor waarin De Oerbliuwers speelt doet wat Amerikaans, wat saloonachtig, western-achtig aan: paarden, vrouwen gehuld in rokken met een soort korset erboven waardoor hun wulpsheid nog eens benadrukt wordt. Deze vormgeving kunnen we moeilijk rijmen met Friesland, met Harkema, met Lauwersoog. Waarom zouden de mensen zich zo gaan kleden? Waarom zou het er zo uit zien daar in de nieuw opgerichte gemeenschap? En zouden de mensen dan echt zulke platte, zelfs vrouwonvriendelijke, humor hebben? Ze hebben toch een keuze gemaakt om het anders te gaan doen? We missen de ideologie achter de personages: wat een gemiste kans.

Omdat er nogal wat pittige paarden meedoen aan dit iepenloft zit het publiek heel ver van het speelveld af: tribune, loopruimte, hek, stuk weiland en dan pas het decor. Het is lastig om van zover de mimiek van de spelers te zien en daarmee worden de personages meteen een stuk minder geloofwaardig. Het is soms niet eens duidelijk wie wat zegt. Het hek zorgt ook voor extra distantie tussen spelers en publiek: het is vast noodzakelijk met alle paarden die af en aan draven en galopperen, maar je publiek haakt zo wel eerder af. Het gegeven van De Oerbliuwers is qua oorspronkelijke thematiek een stuk met zeer veel potentieel: als iepenloft is het uiteindelijk te ver afgedreven van de oorspronkelijke bedoeling.

17 oktober 2018

Juryleden Cilla Geurtsen (voorzitter), Popke van der Zee en Nieske Ketelaar