Oud hout als eerste stap naar circulaire dakramen

De huizen in de Staringbuurt in de Rotterdamse wijk Spangen hadden hun langste tijd gehad. Gebouwd in 1910 en grondig gerenoveerd in 1984, werden ze zo'n dertig jaar later ongeschikt verklaard voor de eisen van deze tijd. In 2016 maakten ze plaats voor een nieuwe generatie woningen, maar niet voordat de belangrijkste materialen waren gered voor hergebruik.

Zo zijn de constructiebalken in het dak en de vloerdelen van de woningen verwerkt tot dakramen. De balken zijn nooit blootgesteld geweest aan weersinvloeden en daarom nog van prima kwaliteit, zegt pr-manager Claudia van Veenendaal van Velux Nederland, al moeten spijkers en andere materialen natuurlijk wel eerst worden verwijderd.

"Tot onze verbazing bleek het oude hout zelfs beter dan nieuw hout. Het hout van de constructiebalken is honderd jaar geleden gekapt uit natuurlijke bossen. Deze bomen hebben langer de tijd gehad om te groeien waardoor de jaarringen dichter op elkaar zitten dan bij nieuw hout. Nieuw hout halen wij uit duurzaam beheerde bossen met het FSC- of PEFC-certificaat. Daarin staan de bomen veel dichter op elkaar dan vroeger en worden ze ook sneller gekapt."

Grondstoffenbank

Inmiddels zijn er negentig dakramen met hergebruikt hout in socialehuurwoningen in Eindhoven geplaatst. Velux heeft de balken ingekocht bij sloopbedrijf A. van Liempd, een begrip in de wereld van circulair slopen. Oprichter Arie van Liempd ziet elk gebouw als een grondstoffenbank waaruit de belangrijkste materialen kunnen worden gehaald voor hoogwaardig hergebruik. Dat betekent dat een balk een balk blijft en een deur een deur, in tegenstelling tot hergebruik in laagwaardiger toepassingen, waarvoor extra geld en energie nodig zijn.

Van Liempd heeft het slopersvak de afgelopen dertig jaar zien veranderen. Door de schaalvergroting van bouwprojecten is zorgvuldige demontage vervangen door 'recycling', het afvoeren van bouwmaterialen in containers voor laagwaardiger hergebruik. Hoewel zijn methode arbeidsintensief is en veel kennis en expertise van materialen vraagt, is ze uiteindelijk goedkoper dan sloop met laagwaardig hergebruik, zegt Van Liempd.

Velux noemt het hout voor de dakramen dan ook 'reclaimed' in plaats van 'recycled'. "Recycled betekent in de praktijk dat het materiaal wordt verwerkt naar een laagwaardiger materiaal", zegt Van Veenendaal. "De term 'reclaimed', of 'herwonnen', verwijst naar hoogwaardiger hergebruik, omdat de balken in hun geheel worden benut. Ze worden niet versplinterd en dan weer geperst of verlijmd tot een nieuw materiaal, maar behouden hun oorspronkelijke structuur en eigenschappen."

André Jorissen, hoogleraar Bijzondere Houtconstructies aan de Technische Universiteit Delft, vindt dat een terechte redenering. "Recycling is het opnieuw gebruiken van materialen. Bij hergebruik wordt een product (of delen daarvan) opnieuw gebruikt zonder het daarbij in grondstoffen te scheiden."

De claim dat het oude hout van betere kwaliteit is door de compactere jaarringen kan ook kloppen, zegt hij. "Bomen in oude, natuurlijke bossen hebben langer de tijd gehad om te groeien, waardoor het aandeel kernhout veel groter is in vergelijking met het hout dat uit moderne plantagebossen komt. De natuurlijke duurzaamheid, de weerstand tegen rotten van oud hout is daardoor hoger. Dat is vooral belangrijk voor kozijnen in de buitengevel."

Velux claimt op basis van een 'extern gevalideerde' levenscyclusanalyse dat de circulaire dakramen 30 procent besparen op grondstoffen. Hout, glas en aluminium zijn de belangrijkste grondstoffen voor een dakraam. Het hout van de circulaire dakramen is volledig afkomstig van de gesloopte gebouwen en draagt het FSC-keurmerk voor 'post-consumer reclaimed material', materiaal dat na gebruik wordt hergebruikt. De dakramen van herwonnen hout zouden ook een iets lagere CO₂-voetafdruk hebben dan die van nieuw hout.

Goede bijwerking

Jorissen erkent dat hergebruikt hout een besparing oplevert ten opzichte van nieuw materiaal, maar kan de claim van 30 procent niet bevestigen. "Het is altijd goed om materialen langer te gebruiken dan de levensduur van een toepassing, omdat het de periode verlengt dat CO₂ in het hout zit opgeslagen. Tegelijkertijd valt er uit houtafval milieuwinst te halen. Bij het verbranden van hout komt alleen CO₂ vrij die al eerder is opgenomen bij de groei van het hout. Bovendien worden elektriciteit en warmte teruggewonnen, waardoor kolen en gas worden uitgespaard. Zolang de energievoorziening nog niet geheel groen is, kan het verbranden van hout een goede bijwerking hebben voor het milieu."

Dat de dakramen met herwonnen hout een lagere CO₂-voetafdruk hebben dan die van nieuw hout, lijkt de hoogleraar waarschijnlijk. "Hergebruik vertraagt het afbraakproces van het hout, waardoor alle opgeslagen CO₂ (veel) later vrijkomt. Daar komt bij dat houtproductie flink wat energie kost en CO₂-uitstoot oplevert. Hout in productiebossen moet worden geoogst, vervoerd, gedroogd en gezaagd. Bij hergebruik is dat niet meer nodig. In berekeningen van de milieu-impact telt alleen het energiegebruik van de bewerkingen die nodig zijn om het hout opnieuw in gebruik te nemen."

Als het gebruik van herwonnen materiaal zo duurzaam is, waarom is het dan nog niet eerder gedaan? Volgens Van Veenendaal lijkt hoogwaardig hergebruik eenvoudiger dan het is. "Het oude hout kan oude spijkerresten en zand bevatten, waardoor de freesmachines kunnen beschadigen. Bij oude constructie-balken is dat een risico. Daarnaast denken veel mensen nog steeds dat FSC-gecertificeerd hout al heel duurzaam is. Vanuit een CO₂-perspectief klopt dat, maar duurzaamheid gaat ook over het voorkomen van afval en natuurlijke hulpbronnen niet onnodig uitputten."

In de serie Groen Doen worden als duurzaam aangeprezen producten kritisch bekeken. Lees hier meer afleveringen.

Lees ook:

Zorgen om hoge concentratie microplastics in Middellandse Zee

De Middellandse Zee dreigt een gigantische vergaarbak te worden van plastic, vreest het Wereld Natuur Fonds.