Kunstkijken: Tête de Persée (Hoofd van Perseus) - Odilon Redon
– op het eerste gezicht –
In het Kröller-Müller Museum was tot voor kort een tentoonstelling te zien van de kunst van Odilon Redon: vliegende paarden, lachende spinnen, draken en mythologische figuren zijn daarbij de belangrijkste ingrediënten. En natuurlijk al die afgehakte hoofden, niet te vergeten. Ze zweven, kijken je met één oog aan, of liggen met de ogen dicht op een schaal. Toch zijn ze geen van alle schrikaanjagend of bloederig. Ook hier niet. In de nieuwste aanwinst van het museum is het Perseus die met een bedachtzame blik in de verte staart. Eigenlijk is het een beetje lachwekkend. Wat doet het hoofd van Perseus – met zijn ogen open – op een schaal? De held uit de Griekse mythologie is, voor zover ik weet, niet onthoofd, maar heeft juist zelf een paar onthoofdingen op zijn geweten. Eén daarvan was een ongeval, en met de ander, de onthoofding van Medusa, verrichtte hij zelfs een goede daad.
Door de eenvoudige compositie – het hoofd in het midden en een lege achtergrond als passe-partout – wordt de aandacht getrokken naar de dromerige ogen. Zo langzamerhand denk ik dat het niet Redons bedoeling is geweest om hier een hoofd van Perseus af te beelden dat daadwerkelijk is afgehakt. Dan zou het zijn ogen gesloten hebben, of ten minste een levenloze blik hebben. Nee, dit is geen dode. Het heeft meer weg van een portret op een sokkel. Zou het een relatie hebben met het verhaal van Johannes de Doper en de dansende dochter van Herodias? Daar is sprake van een schaal of schotel waarop het hoofd van Johannes wordt gepresenteerd, omdat Herodias hem niet kon uitstaan. Of is er misschien nog een andere verklaring?
– bij nader inzien –
Deze kop van Perseus is nog niet zo lang in het bezit van het museum. Begin dit jaar is het voor ruim een half miljoen euro aangekocht, en vanaf 2 juni, sinds de tentoonstelling over Redon, hangt het op zaal. Het Kröller-Müller Museum heeft al heel wat werken van deze Fransman in bezit, maar dit is bijzonder, omdat het een vroeg werk van hem is in kleur. Bovendien is het een van de eerste kunstwerken waarin hij het thema van het losse hoofd verwerkt. Zo komt het hoofd van Orpheus, een andere mythische figuur, voor in een tiental werken van Redon. Terwijl zijn lichaam in stukken is gereten door woedende vrouwen, drijft zijn hoofd over het water, wat de schilder aangrijpt om er een eenvoudige, donkere tekening van zwart krijt en houtskool van te maken. Hij noemt het De mysticus, wat meer over de kunstenaar zelf zegt dan over het werk. Redons werk wordt namelijk gerekend tot het symbolisme, een stroming die vooral het onzichtbare probeert weer te geven met behulp van mythische en bijbelse thema’s, fantasiefiguren en dromen. Meestal heeft zo’n werk een interpretatie nodig, die aan de beschouwer wordt overgelaten. Odilon Redon, een keurig, deftig heertje met beide benen op de grond, geeft in zijn werk een inkijkje in zijn romantische geest die een zeker verlangen uitstraalt naar een andere wereld, een wereld van geheimzinnige wezens, droomwerelden en mystieke gebeurtenissen.
Het hoofd van Perseus is inderdaad geen dood hoofd. Natuurlijk, het is een hoofd zonder lichaam, maar bij Redon is dat juist een goed teken. Los van het aardse lichaam kan de geest, die verbeeld wordt door het hoofd, ruim baan krijgen, op zoek naar het verhevene, het hogere, verlichting!
Zit Perseus hier met zijn gevleugelde helm – gekregen van Hermes, de goddelijke boodschapper – een beetje voor zich uit te staren? Voor Redon niet. Die plaatst hem op een voetstuk. Maar veel meer weten we er eigenlijk niet van. En daar mogen we het wat de kunstenaar betreft bij laten: ‘Het is goed iedere oorsprong [van een kunstwerk] in mysterie te hullen.’ Bij dezen. <
