Zoek de verschillen: een weg in Oeganda aangelegd door China of door Europa
Zowel China als de Europese Unie investeert miljarden in Afrika op jacht naar meer invloed op het continent. Maar hun voorwaarden verschillen nogal. Dat wordt duidelijk in Oeganda waar beide grootmachten een asfaltweg hebben aangelegd.
Wie landt op de luchthaven in de Oegandese stad Entebbe kan over een splinternieuwe ‘Chinese’ snelweg naar de hoofdstad Kampala zoeven. Een moderne vierbaansweg van ruim 35 kilometer verbindt sinds kort de steden met elkaar. De Entebbe-Kampala Expressway moet de druk verzachten op de bestaande connectie, een oude plak asfalt zónder wegmarkeringen en mét files.
De ‘Entebbe-Kampala Expressway’ is een schoolvoorbeeld van de Chinees-Afrikaanse samenwerking op het terrein van infrastructuur. De samenwerking verandert het aangezicht van Afrika en kreeg vorige week opnieuw een impuls door China’s toezegging van 60 miljard dollar aan financiële middelen. Het geld is voor extra wegen, bruggen, spoorlijnen, vliegvelden en havens, van Botswana tot Benin en van Kenia tot Kameroen.
Wanneer de automobilist vanuit Entebbe via de nieuwe ‘Chinese’ snelweg eenmaal Kampala nadert, wacht hem een symbolisch kruispunt. De nieuwe route sluit namelijk aan op een hoofdstedelijke ringweg die er kwam met geld van die andere partner: de EU. Daar waar de twee wegen elkaar raken, bij een moeras met papyrusplanten, is het asfalt oneffen, als een soort teken van de samenwerking én de concurrentie tussen Oost en West bij hun queeste naar invloed in Afrika, dat tegenwoordig meer te kiezen heeft.
Wat zijn de verschillen tussen de twee partners? Oegandezen zijn – kort samengevat – bezorgd over de gevolgen van de ‘Chinese’ aanpak voor de nationale schuldenlast, en zoiets als corruptie, maar blij over de snelheid waarmee de Chinezen leveren.
1 – Schenking of lening
De Entebbe-Kampala Expressway is bekostigd met een Chinese lening van 350 miljoen dollar en ruim 100 miljoen dollar Oegandees geld. Het wegdek is, inclusief een vertakking van 14 kilometer, 51 kilometer lang. ‘Krankzinnig’ duur volgens econoom Fred Muhumuza, zelfs al gaat het om een vierbaansweg met een anderhalf kilometer lange verhoging boven een drasland. Oeganda’s rekenkamer wijst er op dat de kosten relatief veel hoger zijn dan voor een complexe zesbaansweg in Ethiopië die is aangelegd door hetzelfde bouwbedrijf, de China Communications Construction Company (CCCC).
De Chinese lening heeft naar verluidt wel zachte aflossingsvoorwaarden. Oeganda’s totale schuld ligt volgens het IMF met zo’n 42 procent van het bbp ook nog beneden de geadviseerde bovengrens van 50 procent. Maar de schuld neemt wel snel toe, niet in de laatste plaats via China, inmiddels Oeganda’s grootste bron van buitenlandse leningen. Chinees krediet is tevens bedoeld voor opwaardering van Oeganda’s luchthaven en een stuwdam in de Nijl. Sinds 2006, toen Oeganda net als andere Afrikaanse landen een grote schuldenkwijtschelding van IMF en Wereldbank achter de rug had, is de externe schuld 4,5 keer zo groot geworden. Oeganda’s centrale bank waarschuwt voor risico’s: de leningen moeten worden terugbetaald in vreemde deviezen. Oeganda koopt harde valuta met zijn eigen shilling, waarvan de waarde nogal eens kan dalen, zoals zo veel Afrikaanse munteenheden overkomt. De Oegandese shilling is nu eenderde minder waard dan vijf jaar terug.
De door de EU medegefinancierde ringweg bij Kampala is 21 kilometer lang en bijna helemaal tweebaans. De weg ging open in 2009 en kostte de EU zo’n 50 miljoen euro. Momenteel wordt de ringweg verbreed tot vierbaans. De EU stelt daartoe 52 miljoen euro beschikbaar. Voornaam punt: meer dan de helft van dit bedrag is een gift. Dat deel komt niet boven op Oeganda’s schuldenlast.
2 – Wel of geen aanbesteding
Een reden waarom de nieuwe Chinese snelweg zo duur is, oppert Oeganda’s rekenkamer, is dat het bouwcontract niet werd uitgedeeld na een competitief aanbestedingstraject. Het ging gewoon naar CCCC. Details van het akkoord zijn schaars. CCCC mag trouwens ook de nieuwbouw van de nationale luchthaven verzorgen. Rode afzettingen met ‘CCCC’ staan naast de start- en landingsbaan in Entebbe, tegenover de terminal waarop ooit een grote tekst bezoekers welkom heette in de ‘parel’ van Afrika, een bijnaam voor Oeganda die werd gemunt door Winston Churchill, de leider van vroegere kolonisator Groot-Brittannië.
Chinese leningen voor bouwprojecten in Afrika hebben meestal als voorwaarde dat een Chinees constructiebedrijf wordt ingehuurd. De ondoorzichtige aanpak voedt de vrees voor opzettelijke kosteninflatie, en daarmee voor corruptie. Oeganda’s regering beweerde op een zeker moment zelf dat een nog te bouwen spoorlijn zeker 1,5 miljard dollar méér zou gaan kosten dan geschat werd door nota bene het Chinese bedrijf dat het spoor wilde aanleggen.
De EU hanteert wel openbare aanbestedingen. De eerste fase van de ringweg rondom Kampala werd aangelegd door bouwbedrijf Salini uit Italië. De huidige uitbreiding wordt verzorgd door het Portugese Mota-Engil. Voorwaarden waaraan bedrijven moeten voldoen zijn bijvoorbeeld milieuvoorschriften, een maximaal aantal werkuren per dag en maatregelen ter voorkoming van hiv-besmettingen, zoals het beschikbaar stellen van condooms in de omgeving van de werkplek.
3 – Zaak van korte of lange adem
Gevolg van alle omstandigheden is dat de Chinese snelweg in Oeganda relatief rap af was. De aanleg heeft zes jaar geduurd. Dat komt neer op een jaar vertraging. De eerste fase van de ‘Europese’ ringweg bij Kampala duurde vijf jaar: drie jaar vertraging. Voorafgaand aan die aanleg was ook nog een haalbaarheidsstudie gedaan die een paar jaar duurde.
EU-voortgangsrapportages uit de tijd van de bouw van de ringweg ademen ergernis. Het Italiaanse bouwbedrijf Salini ruziede met het Franse ingenieursbedrijf dat het ontwerp had gemaakt waarna een Brits onderzoeksbedrijf moest komen bemiddelen. De huidige uitbreiding van de ringweg loopt zichtbaar ook flinke vertraging op. Een Nigeriaans bedrijf dat de aanbesteding voor de uitbreiding had verloren, voerde een rechtszaak. En een milieueffectrapportage maakt gewag van de potentieel nadelige gevolgen van de uitbreiding voor de grijskopmus, de roodoogtortel en de blauwe langstaartglansspreeuw. Regels, regels, waar het Chinese CCCC minder last van heeft.
Chauffeur Musa vervoert geregeld klanten tussen Kampala en de luchthaven in Entebbe. Hij vat zijn gevoel over de nieuwe snelweg zo samen: ‘Goed dat die er is gekomen, ik rijd nu veel sneller heen en terug. Dat hebben die Chinezen knap gedaan. Wel jammer dat ook mijn twee zoontjes later nog jaren de kosten moeten dragen voor de terugbetaling. Europa geeft geld gewoon.’