Schimmel in eikenboom bedreigt beroemde Spaanse biggetjes (en hun ham)

• Rop Zoutberg

  correspondent Spanje

Een agressieve schimmel verwoest eeuwenoude steeneiken in Andalusië en Extremadura, bij de Spaans-Portugese grens. De schimmel tast de wortels van de bomen aan die daardoor in korte tijd uitdrogen. Door de ziekte stierven al honderdduizenden bomen.

Varkenshouder Marcos Jimenez is ten einde raad. Hij verloor de afgelopen decennia de helft van de steeneiken op zijn zinderende land in de provincie Huelva. Een voor een wijst hij de aangetaste bomen aan en breekt hier en daar een tak af van de uitgedroogde eiken. De skeletten van de bomen moeten zo snel mogelijk worden gerooid om de schimmel te stoppen.

Het gebied staat bekend als de 'dehesa', een glooiend landschap dat grotendeels bestaat uit mediterraans bos. Tussen de bomen scharrelen stieren en zwarte varkens die de bekende 'pata negra', Ibéricoham, opleveren. De varkens voeden zich vrijwel uitsluitend met de eikels van de steeneiken en dat geeft de peperdure Spaanse ham zijn uitzonderlijke smaak.

Jimenez maakt zich zorgen. Want hoe moet het met zijn varkens en de uitzonderlijke smaak van hun ham?

"Het kan het einde worden van een complete veeteeltsector. Het wordt tijd dat ook de politiek wakker wordt en ons gaat helpen. Ze doen maar weinig, ze zien niet in hoe ernstig dit is." Varkens scharrelen rond zijn voeten. Een enorme steeneik van zeker driehonderd jaar staat achter hem. De boom ging in een paar maanden tijd verloren.

Maar nu veel bomen in het gebied verdrogen, wordt het steeds lastiger voor de varkens om nog eten te vinden, legt Jimenez uit. In de regio Andalusië stierven afgelopen tien jaar een half miljoen steeneiken door de schimmel. In het naastgelegen Extremadura tellen ze alleen dit jaar al tienduizend nieuwe brandhaarden.

Door steeds hetere zomers gedijt de schimmel phytophthora cinnamomi eigenlijk alleen maar beter, zeggen milieugroepen. Bioloog Antonio González van de boerenbond Asaja is het daar gedeeltelijk mee eens. "Klimaatverandering veroorzaakt een hele keten aan veranderingen in de dehesa", meent González. "Het is nog te vroeg om te zeggen dat door het stijgen van de temperatuur de boomziekte erger wordt. Maar het gaat wel snel."

Hij laat oude luchtfoto's zien van de bossen rond de stad Huelva. In veertig jaar tijd veranderde het beeld van een landschap vol groene vlekken van de steeneiken. Nu zie je alleen nog verspreid de stippen van de bomen die het overleefden.

"Als we er op tijd bij zijn kunnen we soms wel wat doen om de uitdroging te stoppen. Maar betrouwbaar zijn die behandelingen van de bomen zeker niet. Soms werkt het, en dan weer helemaal niet. Dan zie je dat steeneiken die aanvankelijk opleven uiteindelijk toch verloren gaan."

Het opnieuw beplanten van de dehesa is voorlopig de enige oplossing. Het lijkt inmiddels gelukt resistente steeneiken te kweken, immuun voor de schimmel. Maar er is nog amper geld om de regio massaal te beplanten. Ook hebben de nieuwe bomen zeker dertig jaar nodig voor ze voor het eerst eikels geven. Dat is veel te laat voor veehouder Jimenez en zijn zwarte scharrelvarkens.