De pelgrimage: te voet en alleen de stilte ervaren, met God in de buurt

Wie denkt dat Nederlandse jongeren op reis alleen nog maar rondtrekken in Azië, of feestvieren in een Spaanse badplaats, komt bedrogen uit. Steeds meer jongeren ontdekken de waarde van de pelgrimage, het eeuwenoude ritueel van een lange voettocht naar een heilige plaats.

Het Spaanse Santiago de Compostela blijft verreweg de populairste bestemming: afgelopen jaar trokken 300.000 pelgrims naar de tombe van Jacobus, meer dan twee keer zo veel als tien jaar geleden. Bijna vierhonderd van hen waren jongeren uit Nederland.

Suzanne van der Beek, universitair docent aan de Universiteit van Tilburg, deed jarenlang onderzoek naar moderne vormen van pelgrimage. Ze presenteerde eind vorige maand haar proefschrift over pelgrims die de ‘Camino’ lopen, de weg naar Santiago.

Niet backpacken

De aantrekkingskracht van de pelgrimstocht komt vooral door het spirituele element, zegt Van der Beek. Het onderscheidt een pelgrimstocht van andere reizen. “Oudere pelgrims willen expliciet geen toerist zijn, maar pelgrim. Bij jongeren zie je iets soortgelijks. Ze zeggen dan: ‘Ik wil niet ‘gewoon’ gaan backpacken in Azië of Australië, ik wil de Camino lopen’. Pelgrimage heeft voor hen een bepaalde toegevoegde waarde.”

Die toegevoegde waarde is dus spiritueel, maar wat betekent dat in de context van een pelgrimage? “Bij spiritualiteit gaat het tegenwoordig vooral om bezinning op het persoonlijk leven”, legt Van der Beek uit.

Dat was vroeger heel anders. “Traditioneel religieuze vragen als: Wie is God? Wat is waarheid?, kom je tegenwoordig niet veel meer tegen. Nu gaat het steeds vaker over het eigen leven: Wie ben ik? Wat betekent mijn leven? Hoe voel ik mij verbonden met de rest van de wereld?”

Het zijn levensvragen waarop pelgrims het antwoord tijdens hun tocht hopen te vinden. “Het gaat om de vraag: hoe nu verder? Bij oudere pelgrims dringt dit zich vaak op naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis, zoals een scheiding, een sterfgeval of het begin van het pensioen; bij jongeren vaak voor of na hun studietijd, wanneer ze op een kruispunt in hun leven staan.”

Ontsnappen aan de hectiek

Pelgrimage is voor jongeren ook gewoon een manier om even te ontsnappen aan de hectiek van alledag, zegt Van der Beek. Ze nemen een welkome pauze van de informatiestromen van het nieuws en sociale media. “Ze zoeken de stilte op. Dat vind ik interessant, omdat je zou verwachten dat jongeren juist het beste met deze moderne trends om kunnen gaan.”

Santiago mag dan het populairst zijn, Rome is in opkomst. In 2016 liepen of fietsten naar schatting 40.000 mensen de Via Francigena, de eeuwenoude route die loopt van het Britse Canterbury naar de Eeuwige Stad. Volgend jaar verschijnt een Engelstalige routegids voor de eerste helft van de tocht, om te voldoen aan de groeiende vraag van aspirant-pelgrims.

Samen vormen Rome, Santiago en Jeruzalem traditioneel de drie belangrijkste katholieke bedevaartsoorden. Is de van oudsher katholieke identiteit van veel pelgrimstochten nog van waarde voor jonge pelgrims? Moeilijk te zeggen, zegt Van der Beek. “Als je met hen spreekt zit er vaak geen religieus verhaal achter. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het niet op de achtergrond sluimert. Wel zie ik dat er veel interesse is voor de geschiedenis van pelgrimage en voor christelijke rituelen als kerkdiensten, zegeningen en bidden. Daar wordt veel betekenis uitgehaald, maar meer als pelgrimsritueel dan als katholiek ritueel.”

Ze is net weer terug uit Spanje. Leonie van Staveren (33) liep in 2011 de weg naar Santiago de Compostela. Het beviel haar zo goed dat ze besloot om vrijwilliger te worden.

“Ik liep in het voorjaar van 2011 de Via de la Plata, een 950 kilometer lange route naar Santiago. Ik was destijds 26 jaar en had net mijn bachelor theologie afgerond en vond mezelf nogal onvolwassen: daar wilde ik een streep onder zetten. Maar wat zou ik met de rest van mijn leven gaan doen? Ik wist niet zeker of ik de kansel op wilde of niet.

“De pelgrimstocht naar Santiago vond ik een mooie, oude traditie waar ik graag in wilde stappen. Het paste bij mijn behoefte aan een uitdaging op persoonlijk vlak. Het fysieke aspect was daarbij niet zo belangrijk: hoewel het natuurlijk wel helpt als je de innerlijke kracht hebt om fysieke uitdagingen te overwinnen. Het geeft heel veel kracht als je merkt dat je ook dan nog door kunt gaan.

“Religie speelde voor mij een serieuze rol. Het was niet het idee dat ik God een groot plezier zou doen, maar een tocht als deze biedt de ideale omstandigheden om met je eigen spiritualiteit aan de slag te gaan. Ik ben iemand die altijd twijfelend gelooft, maar tijdens de tocht heb ik op sommige momenten Gods aanwezigheid gevoeld.

“Eén zo’n moment was bij het Cruz de Ferro, vlakbij Astorga. Daar ligt een berg van stenen bij een groot ijzeren kruis. Mensen leggen stenen bij het kruis: die steen staat voor in het verleden gedane zonden of zorgen waarmee hij of zij al een tijd rondloopt. Bovenop die berg heb ik het gevoel gehad dat er een last van mijn schouders viel. Ik voelde me zo licht en omarmd. Toen had ik het gevoel dat God heel dichtbij was.

“Na het Cruz de Ferro dacht ik dat Santiago me niet meer kon brengen dan dat. Ik wilde alleen ook nog niet naar huis, dus ben ik als vrijwilliger gaan werken langs de route. De dankbaarheid die ik voor de vrijwilligers had opgebouwd, wilde ik graag teruggeven.”

Thomas Hontelez (29) was 25 jaar toen hij in Nijmegen de deur achter zich dichtdeed. Bestemming: Istanbul, een tocht van 4000 kilometer.

“Het is altijd mijn wens geweest om een ontdekkingstocht te ondernemen . Toen ik jaren geleden met mijn ouders op vakantie was in Frankrijk, vond ik een hele mooie staf. Ik dacht: als ik ooit op avontuur ga, dan gaat die stok mee.

“Jaren later sloeg het noodlot toe: mijn relatie ging uit, ik verloor mijn werk en mijn huis. Ik had helemaal niks meer, behalve zin om te lopen. Maar waar naartoe? Het werd Istanbul.

“Ik besloot te vertrekken, om los te komen van wat er gebeurd was en mezelf beter te leren kennen. Ik nam een tentje mee: uiteindelijk heb ik bijna alle nachten wild gekampeerd. Het alleen zijn was zalig, maar er waren ook eenzame momenten. Dan denk je: Waar doe ik het eigenlijk voor?

“Gelukkig werden die moeilijke momenten ruimschoots gecompenseerd door momenten van geluk. Die hadden vaak te maken met de vriendelijkheid van mensen op de route. Toen ik er helemaal doorheen zat, mocht ik in Hongarije gratis twee weken verblijven in het vakantiehuisje van een vrouw die me op straat aansprak. Op dat soort momenten heb je het gevoel dat alles samenvalt.

“Gaandeweg kwam ik mezelf steeds meer tegen en ging ik meer stilte in mezelf ervaren. Ook de ontmoetingen met mensen onderweg waren aanleiding te gaan geloven dat ik op de een of andere manier niet alleen liep, maar dat ik gestuurd werd. Hoewel ik niet als pelgrim was vertrokken, zagen de mensen onderweg mij wel steevast als pelgrim, en zo begon ik me ook steeds meer te voelen.

“De tocht heeft me veel zelfvertrouwen gegeven. Ik weet nu dat ik me onder alle omstandigheden kan redden. Er zijn altijd mensen die je willen en kunnen helpen, wanneer je de moed hebt om hulp te vragen. En ik weet dat ik heel weinig nodig heb om gelukkig te zijn. Die vrijheid is heel waardevol.”

Lees ook:

Het ene goddelijk wezen inspireert ons allen

Spiritueel leiders komen vrijdag in Assisi bijeen om te bidden voor wereldvrede. Voornaamste doel van het Peace Pledge Project? Dat ze vrienden met elkaar worden.

De Amsterdamse bedevaart die langs coffeeshops en nachtclubs voert

Sinds 1345 lopen pelgrims de Stille Omgang. ‘Je ziet de mensen denken: wat gebeurt hier?’ Een reportage.