Direct naar artikelinhoud
vijf vragenphilip morris

Zijn de banden tussen Bergen op Zoom en Philip Morris te hecht?

De gemeente Bergen op Zoom onderhoudt nauwe contacten met tabaksfabrikant Philip Morris, meldt nieuwssite Follow the Money (FTM). Dit is in strijd met een landelijke richtlijn die terughoudendheid voorschrijft in de omgang tussen overheden en de tabaksindustrie. Hoe hecht zijn de banden tussen Bergen op Zoom en de sigarettenproducent? 

Exterieur van Philip Morris.Beeld anp

Wat heeft Bergen op Zoom volgens FTM fout gedaan?

De gemeente handelt ogenschijnlijk tegen de principes van een landelijk protocol (pdf) dat voorschrijft hoe de overheid moet omgaan met de tabaksindustrie. Het belangrijkste voorschrift is terughoudendheid: beperk het contact met tabaksfabrikanten tot het hoognodige. Een tweede is transparantie: als toch contact nodig is, wees daar dan open over. Dit protocol uit 2016 is een Nederlandse uitwerking van een richtlijn van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 2003. Het vorige kabinet stuurde het protocol aan alle gemeenten.

Bergen op Zoom heeft deze regels niet nageleefd, stelt Follow the Money. De site deed samen met de Onderzoeksredactie Tabak, een tijdelijk onderzoeksproject gefinancierd door het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, onderzoek naar de contacten tussen de gemeente en Philip Morris. Met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur verkregen de journalisten honderden pagina’s aan correspondentie, beleidsnota’s en gemeentelijke notulen over de contacten tussen de gemeente en het bedrijf.

De banden bleken een stuk hechter dan de summiere informatie op de site van de gemeente deed vermoeden. Zo lobbyden gemeenteraadsleden op verzoek van Philip Morris bij hun collega’s in de Tweede Kamer tegen een verhoging van de tabaksaccijnzen, gingen ambtenaren met vertegenwoordigers van het bedrijf naar Brussel, gaf de burgemeester een optimistische speech bij de opening van een nieuwe productielijn en deed de gemeente acquisitie voor het vinden van nieuwe investeerders in grond van Philip Morris.

Wacht even, was Philip Morris niet gesloten?

In 2014 sloot de sigarettenfabrikant inderdaad zijn sigarettenfabriek in Bergen op Zoom. Een groot deel van de 1.400 medewerkers van de fabriek raakte zijn baan kwijt. Het was een klap voor de gemeente waar het bedrijf al drie decennia een belangrijke werkgever was. Maar Philip Morris ging op kleinere schaal verder en produceert sinds vorig najaar in Bergen op Zoom ‘tabakspasta’ voor een nieuw rookproduct: de IQOS, een soort elektronische sigaret die tabak verhit in plaats van verbrandt. De roker inhaleert tabaksdamp in plaats van tabaksrook. Philip Morris suggereert dat de IQOS een stuk minder ongezond is dan een gewone sigaret.

De productielijn voor dit nieuwe product werd in november vorig jaar feestelijk geopend door de directeur van de fabriek, gedeputeerde statenlid Bert Pauli en burgemeester Frank Petter. Dat mediamoment was een van de schaarse keren dat de burgemeester zich zo openlijk liet zien met de tabaksfabrikant, schrijft FTM. Destijds konden de journalisten slechts vier documenten vinden op de site van de gemeente over de contacten met Philip Morris. ‘De gemeente verdoezelt liever hoe intensief haar contacten met de tabaksfabrikant zijn’, concludeert FTM.

Een iQos-sigaret van Philip Morris.Beeld REUTERS

Wat vindt Bergen op Zoom van de aantijgingen?

In een reactie aan Follow the Money stelt Bergen op Zoom dat er ‘pertinente onjuistheden’ in het stuk staan, maar de gemeente geeft hiervan geen voorbeelden. ‘Deze relatie (met Philip Morris, red.) is niet anders dan de relatie die wij met andere bedrijven in onze stad hebben’, citeert FTM een woordvoerder van de gemeente. Dit is inderdaad het beeld dat opstijgt uit de geopenbaarde documenten. Voor Bergen op Zoom is Philip Morris niet de boze tabaksfabrikant die met zijn sigaretten de gezondheid van honderdduizenden mensen schade berokkent, maar in de eerste plaats een belangrijke aanjager van de lokale economie. 

De gemeente heeft decennialang geprofiteerd van de werkgelegenheid in de fabriek. Het verlies van 1.200 voltijdbanen in 2014 veroorzaakte een schok in het gemeentehuis. De website Nieuws.nl citeerde vorig jaar burgemeester Petter in een stuk over de nieuwe IQOS-productielijn. ‘Ik kwam toen met het college bijeen, en we konden het besluit niet geloven. We werden geconfronteerd met veel mensen die op zoek moesten naar een nieuwe baan terwijl in de kaartenbak al veel werkzoekenden zaten.’ Vandaar dat bedrijf, provincie en gemeente in een ‘jubelstemming’ verkeerden bij de feestelijke opening. De nieuwe productie zou 135 nieuwe banen opleveren.

Wat was de rol van Bergen op Zoom bij de acquisitie voor de grond van Philip Morris?

Na het sluiten van de sigarettenfabriek probeerde de gemeente de schade voor het personeel en de lokale economie te beperken door samen te werken met Philip Morris. De gemeente hielp onder meer met een mobiliteitscentrum om mensen weer aan het werk te krijgen en nam de leiding bij het zoeken van nieuwe bedrijven die zich wilden vestigen op de braakliggende grond van Philip Morris. ‘De gemeente trad in feite op als verhuurmakelaar voor de tabaksfabrikant’, schrijft Follow The Money.

Volgens FTM maakten de gemeente en de provincie Noord-Brabant hierover eind 2014 een afspraak met Philip Morris zonder de gemeenteraad hierover in te lichten. De gemeente maakte er echter dat jaar bepaald geen geheim van dat ze actief zocht naar nieuwe bedrijven voor het Philip Morris-terrein. Omroep Brabant interviewde in augustus 2014 wethouder Ton Linssen die vertelde dat inmiddels drie bedrijven interesse zouden hebben om naar Bergen op Zoom te komen. ‘Wij zullen ons best doen om nieuwe substantiële werkgelegenheid te vinden voor deze puike locatie (het Philip Morris-terrein, red.)’.

FTM kaart ook aan dat gemeenteambtenaren met Philip Morris afreisden naar de EU-instituties in Straatsburg. Uit de vrijgegeven documenten blijkt dat dit bezoek in het teken stond van de acquisitie voor het leegstaande bedrijventerrein. In de notulen van een bijeenkomst tussen Philip Morris, de provincie en de gemeente wordt de ‘directie bedankt voor het bezoek’. ‘De samenwerking hierbij verliep goed.’ Er wordt geen verslag gedaan van wat is besproken in Straatsburg.

Is de gemeente te klef geweest met de tabaksfabriek?

Wie het landelijke protocol erop naleest, kan concluderen dat Bergen op Zoom hier niet naar heeft gehandeld. ‘Overheden dienen terughoudend te zijn met contacten met de tabaksindustrie om te voorkomen dat de tabaksindustrie invloed kan uitoefenen op het beleid. Daarom dienen contacten met de tabaksindustrie te worden beperkt tot uitvoeringstechnische kwesties.’ Overheden (het Rijk, provincies, gemeenten) moeten transparant zijn over de contacten die zij desondanks toch hebben met tabaksfabrikanten en hierover publiceren op hun websites. Het laatste artikel van het protocol: overheden zijn zelf verantwoordelijk voor naleving van de regels.

De vraag is of het contact tussen de gemeente en de tabaksfabriek verder ging dan ‘uitvoeringstechnische kwesties’. In de afgelopen jaren stond het contact vooral in het teken van de gesloten sigarettenfabriek en het verlies aan werkgelegenheid. Het is duidelijk dat de gemeente zich flink heeft ingespannen om banen te behouden en nieuwe werkgelegenheid naar de stad te krijgen. Burgemeesters en wethouders lobbyden daarvoor actief bij het Rijk en de EU. En waren hierover continu in gesprek met Philip Morris. De gemeente maakte hier geen geheim van, blijkt uit artikelen van lokale media over de sluiting van de fabriek en de nasleep. Maar op de eigen site bleef de informatievoorziening achter, zo is te lezen in het stuk van FTM.

Dat gemeenteraadsleden in 2012 bereid waren te lobbyen tegen de verhoging van sigarettenaccijnzen druist ook in tegen de richtlijn van de WHO, maar de partijen die daartoe bereid waren, waren hier open over in de media. ‘Alleen VVD, Lijst Linssen en CDA willen de lobbybrief van Philip Morris ondertekenen’, schreef Omroep Brabant in mei 2012. De tabaksfabriek had de brief aan alle lokale partijen gestuurd. Slechts drie van de negen partijen reageerden positief.