Luister naar

Het moeilijkst aan ivf is de onzekerheid

Nieuws
Veertig jaar geleden, op 26 juli 1978, werd in Engeland de eerste baby geboren via in-vitrofertilisatie (ivf). Christenen maken hierin nog altijd verschillende keuzes.
Gerard Beverdam Aaldert van Soest
zaterdag 21 juli 2018 om 03:00
Dirk en Astrid met hun kinderen Ezra (6), Anna (4), Tamar en Sarah (beide 2).
Dirk en Astrid met hun kinderen Ezra (6), Anna (4), Tamar en Sarah (beide 2). Carel Schutte

Dirk (35) en Astrid (34) hebben vier kinderen. De oudste twee (Ezra van 6 en Anna van 4 jaar) werden geboren met behulp van ivf, daarna kwam er nog spontaan een tweeling. Voor het christelijke echtpaar uit Nijkerk kwam ivf in beeld nadat ze ruim drie jaar geprobeerd hadden op een natuurlijke wijze zwanger te raken. ‘Het moeilijkst vond ik dat je niet weet of het gaat lukken’, blikt Astrid terug. ‘Zou ik ooit moeder worden? De onzekerheid vond ik zwaarder dan de behandeling zelf.’

Voordat ze het ziekenhuis bezochten, hadden Dirk en Astrid al besloten dat ze per poging slechts één eicel wilden laten bevruchten. Zo zouden geen embryo’s vernietigd hoeven worden. ‘Ook al zie je een bevruchte eicel niet met het blote oog, er is een begin van leven’, verklaart Dirk. ‘Ik vind dat je dat niet kunt weggooien.’ In het ziekenhuis werd hun wens gerespecteerd, maar er was ook een bepaalde druk, vertelt Astrid. ‘We kregen verschillende keren de opmerking: “Je weet wel dat nu de kans minder is, hè.” Voor ons was helder dat we het op deze manier wilden. Als je dat nog niet goed weet, kun je aan het twijfelen gebracht worden.’

De allereerste poging slaagde. Astrid: ‘Eerst was er opnieuw onzekerheid, want je weet niet of alles goed gaat. Maar toen ik hem voelde in mijn buik, verdween dat. Ik heb intens van de zwangerschap genoten.’

Voordat hun tweede kind Anna geboren werd, mislukten er twee ivf-behandelingen. Toen de druk werd opgevoerd om meer eicellen te laten bevruchten, kwam het stel erachter dat in het UMC Utrecht de mogelijkheid bestaat om eicellen in te vriezen in plaats van embryo’s. Het UMC geeft op zijn site expliciet aan dat dit ook een oplossing kan zijn voor mensen met religieuze bezwaren tegen restembryo’s. ‘Wij hebben dat soort informatie zelf moeten opzoeken’, zegt Dirk. ‘In de kerk is er geen aanspreekpunt voor deze vragen. Dat vind ik wel een gemis.’

Dirk en Astrid kennen ook christelijke stellen die wél meerdere eicellen lieten bevruchten. Daarover willen ze niet oordelen. ‘Het is een persoonlijke keuze, die je maakt met God’, zegt Astrid. ‘Ik zou het alleen jammer vinden als mensen tot zo’n beslissing komen, terwijl ze niet weten wat er allemaal kan met bijvoorbeeld het invriezen van eicellen.’

grenzen verleggen

Voor Dirk (30) en Marieke (28) de Vree uit Werkendam is ivf een stap te ver. Ze zijn zes jaar getrouwd en hebben een uitgesproken kinderwens, die tot op heden niet in vervulling is gegaan. Op dit moment zitten ze in een traject in de Karl Leisner-kliniek in het Duitse ­Kleve, gericht op verbetering van de vruchtbaarheid. Toen ze met hun onvervulde kinderwens werden doorgestuurd naar de gynaecoloog, begon het jonge echtpaar vrijwel meteen na te denken over eventuele vervolgstappen. ‘Als je niet oppast, word je namelijk haast vanzelf tot ivf gedwongen’, zegt Marieke. ‘Omdat je zo graag een kind wilt, ga je ook gemakkelijk je eigen grenzen verleggen. Ivf is in Nederland heel vanzelfsprekend geworden. Het wordt door artsen vaak rooskleuriger voorgesteld dan het is. Dat veel ivf-behandelingen niet leiden tot een zwangerschap, hoorden we niet.’

Afbeelding

Dirk en Marieke besloten dat voor hen de grens ligt bij bevruchting buiten de baarmoeder. Op die manier zwanger raken, vinden ze te veel een vertechnisering van de voortplanting. ‘Vanuit de Bijbel zijn er geen harde richtlijnen’, geeft Dirk aan. ‘Wij willen het bovenal in de handen van de Here God leggen. Hij is een God van wonderen. Als de kinderzegen voor ons is weggelegd, dan zal Hij er voor zorgen dat het gebeurt. We proberen onszelf bij elke stap af te vragen of we achteraf God ervoor zouden kunnen danken. Daar zouden we bij een zwangerschap door ivf moeite mee hebben. Voor een ander stel kan dat uiteraard anders zijn.’

De keus om geen ivf te willen, is soms confronterend, vertelt Marieke. ‘Als je niet voor ivf openstaat, kan dat uiteindelijk betekenen dat het krijgen van kinderen voor ons niet is weggelegd. Ja, daar heb ik het soms wel moeilijk mee. Dat blijf je houden.’

In de Duitse kliniek worden gewoon alle gebruikelijke stappen doorlopen, zegt Dirk. ‘Er zijn gedurende het onderzoek al dingen gevonden, waar in ­Nederland niet naar is gekeken. In Nederland is het zo dat als er geen afwijkingen zijn in de cyclus van de vrouw, er al niet meer naar de eisprong wordt gekeken. Nederlandse gynaecologen werken met modellen die zijn gebaseerd op statistieken en daarop worden aannames gedaan.’

Marieke: ‘In Nederland moet het allemaal heel efficiënt zijn. Ziekenhuizen willen gewoon scoren met ivf-behandelingen, terwijl die lichamelijk en psychisch heel belastend zijn.’ Het jonge echtpaar adviseert andere stellen vooral goed met elkaar te overleggen. Spreek keuzes die de arts wellicht gaat voorleggen alvast door, zegt Dirk. ‘Anders word je heel snel meegezogen. Geef ook gewoon duidelijk aan wat je wel en niet wilt.’ Marieke: ‘Soms zijn artsen helemaal verbaasd. Onze bezwaren horen ze niet veel meer.’

Meer dan dertig jaar geleden stond ook ­Annette van der Laan (64) samen met haar man voor de keuze om wel of geen ivf te doen. ‘Wij hadden al twee kinderen, maar daarna was het moeilijk weer zwanger te ­worden. Ik had nog een kinderwens, in mijn hart had ik meer ruimte om liefde te geven. En kinderen krijgen zagen wij in die tijd ook als een opdracht.’ Het echtpaar liet zich ad­viseren door de vrijgemaakt-gereformeerde ethicus en hoogleraar Jochem Douma. Omdat ze destijds in Vlaanderen woonden, kwamen ze terecht in het ziekenhuis in Antwerpen. ‘Daar gingen de artsen er heel zorgvuldig en begripvol mee om. “Wij kunnen het leven niet maken, dat blijft een wonder”, zeiden ze. Na de goede gesprekken kregen we de vrijmoedigheid om aan ivf te beginnen.’

Er werden drie eicellen bevrucht en allemaal teruggeplaatst in de baarmoeder. ‘Wij hadden dus in theorie een drieling kunnen krijgen.’ Uiteindelijk leidde het tot de geboorte van één dochter, Nicoline. Zij is inmiddels dertig jaar. Praten over ivf lag in die tijd gevoelig in christelijke kring, blikt Annette van der Laan terug. ‘Er waren nuchtere boeren uit Zeeuws-Vlaanderen, die het vergeleken met zaaien en oogsten op het land. Daarbij gebruikten ze allerlei techniek, dus waarom zou dat niet mogen bij het zwanger raken? Maar wij kenden ook christenen die er fel op tegen waren. Dat on­begrip maakte het moeilijk om ons verhaal te delen.’

Afbeelding

Ze herinnert zich nog goed het terugplaatsen van de bevruchte eicellen. ‘Dat was voor mij een heilig moment. Aan het begin durfde ik bijna geen stap te zetten, omdat ik bang was het weer te verliezen. Normaal ben je niet zo bezig met een bevruchting, want je bent je er niet van bewust.’ Toen alles goed was gegaan, schreef het echtpaar zich opnieuw in voor ivf. Het bleek niet nodig. Een jaar later kregen ze spontaan een vierde kind.

Tijden zijn veranderd. Mensen zijn makkelijker over ivf gaan praten, ook in christelijke kring, denkt Jur Oosterhuis. Hij is zelf christen en werkt als gynaecoloog in het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein. Dagelijks spreekt hij stellen over ivf of een andere vruchtbaarheidsbehandeling. Vaak hebben ze het gevoel op een eilandje te zitten, zegt hij. ‘Iedereen in hun omgeving krijgt kinderen, maar zij niet. Hoe begripvol die omgeving ook is, zij moeten steeds zelf van dat eilandje af komen. Andere mensen vinden het bijvoorbeeld moeilijk tegen hen te vertellen dat ze zwanger zijn.’ In de spreekkamer ziet hij veel angst, met name vanwege de onzekerheid of de behandeling gaat lukken. ‘Ook spreek ik vrouwen die zich afvragen welke gevolgen het heeft als ze niet zwanger worden. Blijft hun partner dan nog bij hen?’

Als je ermee te maken hebt, kom je er pas ­achter hoeveel stellen te maken hebben met vruchtbaarheidsproblemen, zeggen Dirk en ­Astrid. Het zou mooi zijn als die meer met elkaar in contact komen. ‘Ik vond het in die tijd erg fijn om ervaringsverhalen te horen of te lezen’, zegt Astrid. Eigenlijk zou in een kerkelijke gemeente gewoon bekend moeten zijn wie ivf hebben gedaan, voegt Dirk eraan toe. ‘Dan kunnen anderen bij hen terecht met vragen.’ ?

ethische vragen in de praktijk

Harde gegevens zijn er niet. Maar Astrid Bokhorst, manager advies en toerusting bij NPV – Zorg voor het leven, heeft de indruk dat in haar grotendeels christelijke achterban de terughoudendheid rond ivf afneemt. ‘Deels schept het aanbod ook gewoon vraag’, zegt Bokhorst. ‘Ivf wordt normaler. Toch spreken we geregeld mensen die zeggen: sommige dingen had ik graag eerder willen weten, zodat we eerst even hadden kunnen nadenken.’

Want de route naar ivf is in Nederland kort. Bokhorst: ‘Na een basis-vruchtbaarheidsonderzoek bij de huisarts, kom je terecht bij de gynaecoloog of uroloog. Dan zit je direct bij degene die het hele arsenaal kan aanbieden.’

De NPV is niet voor of tegen ivf, zegt Bokhorst. ‘Wel wijzen we op de ethische consequenties, omdat er grote kans is op het verloren gaan van beginnend leven.’ Twee keer per jaar is er voor wensouders een informatieavond over ‘belangrijke beslispunten’. De NPV is geen voorstander van het invriezen van bevruchte eicellen. ‘Voor ons begint het leven bij de conceptie. Dan ontstaat er een nieuw uniek DNA. Er is geen ander moment aan te wijzen waarop het leven begint.’

De christelijke zorgverzekeraar Pro Life gaat uit van hetzelfde principe en vergoedt alleen een behandeling waarbij geen embryo’s overblijven. De verzekeraar heeft een contract met vijf ziekenhuizen waar het mogelijk is eicellen in te vriezen in plaats van embryo’s.

Bokhorst zegt dat wensouders soms aanlopen tegen onbegrip bij medici, als ze bijvoorbeeld geen ivf willen, of geen regulier traject waarbij meerdere embryo’s worden gecreëerd. ‘Tegelijk zijn er ook artsen die zeggen: dit is zo persoonlijk, dit moet je vooral doen op de manier die jullie zelf willen.’

Volgens Jur Oosterhuis, gynaecoloog in het Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein, komt het in de praktijk weinig voor dat wensouders om religieuze redenen problemen hebben met een ivf-traject waarbij embryo’s overblijven. Hij schat dat hij er ongeveer twee keer per jaar mee te maken heeft. ‘Meestal zijn het Jehova’s-getuigen of katholieken uit Polen’, zegt hij. Voor mensen uit gereformeerde kring, waar hij zelf ook uit komt, is dit volgens hem meestal geen issue meer. ‘Dat is anders dan twintig jaar geleden’, constateert hij. ‘Mensen uit echt reformatorische kerken hebben er wel moeite mee, maar beginnen vaak helemaal niet aan ivf.’

Technisch is het niet moeilijk een ivf uit te voeren zonder restembryo’s, zegt Oosterhuis. Embryologen weten niet precies in hoeverre de kans op zwangerschap dan vermindert. In de praktijk blijken ook dan de resultaten goed, maar de meeste artsen gaan ervan uit dat het reguliere traject met ingevroren restembryo’s medisch-technisch gezien nog altijd het beste is. Oosterhuis heeft de indruk dat artsen wel steeds meer open staan om tegemoet te komen aan specifieke wensen van ouders. De ontwikkelingen op dit vlak zijn overigens mede beïnvloed door de Rooms-Katholieke Kerk, zegt hij. ‘Die techniek om eicellen in te vriezen nam pas goed een vlucht toen in Italië er een tijdelijk verbod kwam op het invriezen van embryo’s, onder druk van de kerk’, zegt hij.

Oosterhuis vindt het mooi om hierover diepgaande gesprekken met wensouders te voeren en gaat als arts mee in hun overtuiging. Zijn eigen opvatting over bevruchte eicellen is veranderd in de 25 jaar dat hij in het vak zit. ‘Ik zie een embryo van pakweg 32 cellen niet als een mens. Ergens in de loop van de zwangerschap wordt het dat wel. Ik weet niet wanneer, maar nog niet in de vriezer in het laboratorium. Ik zou hier ook “zachte” argumenten inbrengen. Misschien wordt het een mens als het gekend is en de ouders er een verbinding mee voelen.’

veertig jaar ivf

In eerste instantie was reageerbuisbevruchting bedoeld voor vrouwen die vanwege een blokkade aan de eileiders niet via de natuurlijke route zwanger raakte. Inmiddels is in-vitrofertilisatie (ivf) uitgegroeid tot een routinebehandeling bij onvruchtbaarheid. En in de afgelopen decennia is er van alles aan de behandeling toegevoegd.

Het begon met de selectie van op het oog gezonde embryo’s voor terugplaatsing. Later volgde de mogelijkheid om van een embryo één cel af te nemen, waarvan het DNA kon worden onderzocht op mutaties die ernstige ziekten veroorzaken. Deze pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD) is in Nederland voor een beperkt aantal ernstige aandoeningen toegestaan.

Voor mannen met niet goed zwemmende zaadcellen bood ivf ook een oplossing: intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI), het direct injecteren van zaadcellen in de eicel. Vrouwen zonder goede eicellen kunnen een eiceldonor zoeken, waarna de bevruchte eicel bij de ‘wensmoeder’ wordt geïmplanteerd. En het is mogelijk een draagmoeder te gebruiken, voor een eigen embryo of donorembryo.

Inmiddels verschijnen er weer nieuwe mogelijkheden aan de horizon. Zo is het ‘drie-ouder-embryo’ een oplossing voor bepaalde erfelijke stofwisselingsziekten, waarbij de energiefabriekjes van de cel (mitochondriën) niet goed werken.

Die mitochondriën krijgen we van onze moeder, ze zitten namelijk wel in de eicel en nauwelijks in de zaadcel. Het is mogelijk om uit een eicel van een donor de celkern (met het erfelijk materiaal) te halen en er een celkern van de wensmoeder in te zetten.

Die eicel wordt bevrucht met zaad­cellen van de vader en de ouders krijgen een kind dat genetisch helemaal bij hen hoort, maar de gezonde mitochondriën van de donor heeft. Deze techniek is al enkele keren toegepast (in Mexico en Oekraïne), maar is in veel landen nog verboden.

Ten slotte zijn er de afgelopen jaren enkele experimenten gedaan om mutaties in het DNA van een pril embryo te repareren. Dat lijkt mogelijk, al is de methode nog niet veilig genoeg.

Ook wordt er internationaal op aangedrongen om eerst een maatschappelijk debat te houden over de wenselijkheid van dit type ingreep. De Nuffield Council for Bioethics, een invloedrijk adviesorgaan in het Verenigd Koninkrijk, meldde deze maand overigens dat er geen morele bezwaren zijn tegen het aanpassen van het DNA van een embryo.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Lisa Westerveld (GL-PvdA, links) roept samen met Faith Bruyning (NSC, rechts) op om een zogenoemde beknopte parlementaire enquête uit te laten voeren naar de gesloten jeugdzorg van 2008 tot nu.

De Kamer is diep bezorgd over de gesloten jeugdzorg, maar ziet weinig in weer een enquête

GroenLinks-PvdA en NSC willen met een ‘beknopte parlementaire enquête’ uitzoeken hoe de misstanden in de gesloten jeugdzorg zo lang konden doorgaan. Maar een meerderheid van de Kamer twijfelt of ‘nog een rapport’ wel de oplossing biedt.

Agenten met machinegeweren bewaken de Dom in Keulen rond Kerst en Nieuwjaar na de ontdekking van aanslagplannen van ISIS-Khorasan.

ISIS heeft Europa nog steeds in het vizier voor aanslagen als die in Rusland

In heel Europa zijn veiligheidsdiensten in staat van paraatheid. Want de aanslag in Moskou was niet het enige plan van ISIS. Het heeft Europa weer stevig in het vizier, te beginnen met kerken.

‘Je kunt aan je vlucht een CO2-uitstootcijfer hangen, maar wat zijn de precieze gevolgen dan?'

Waarom we toch blijven vliegen ondanks schaamte. 'Zet op een rij wat je belangrijkste waarden zijn'

Vliegschaamte blijft een dingetje, van de 18 tot 65-jarigen heeft 1 op de 5 er last van. Waarom blijven we vliegen, terwijl we weten dat het het klimaat fors schaadt?

De brug over het Noordhollandsch Kanaal bij Purmerend ligt midden in de A7, en is verreweg de belangrijkste verkeersader in het gebied.

Motorambulances en speedpedelecs om de file te omzeilen: de brug over de A7 wordt verbouwd

De verkeersoverlast in Noord-Holland zal gigantisch zijn zodra Rijkswaterstaat begint met de versteviging van een brug, midden in de A7. Artsen en verpleegkundigen maken zich zorgen over de gevolgen voor de spoedzorg.

Boerenprotest dinsdagmorgen in Brussel.

EU-landen komen boeren ongekend snel tegemoet, GroenLinks spreekt van 'symboolpolitiek'

De EU-landen zijn akkoord met een serie maatregelen die tegemoetkomen aan de protesten van boeren. De milieueisen om EU-landbouwsubsidies te krijgen worden versoepeld, kleinere landbouwbedrijven worden helemaal niet meer gecontroleerd.

Het gezin Laan, met rechtsboven Henk-Willem en daaronder zijn gehandicapte zoon Joas pleit voor betere toiletvoorzieningen voor mensen als Joas. ‘We hopen dat het balletje nu snel verder gaat rollen.’

Waar verschoon je onderweg een ernstig gehandicapt kind? 'Soms moet het in de bosjes'

Naar de wc gaan tijdens een dagje uit levert kinderen en volwassenen met een ernstige beperking veel gedoe op. Ze hebben vaak een ruimte nodig waarin ze liggend verschoond kunnen worden. Maar die zijn er nauwelijks.