Aan de ketting: Kruipdoor-sluipdoor in Zeeland

‘Tja. Ze hebben hun zin, de hanen.’ Haar toon is wrang. Hoe kan het ook anders, we staan naast de enorme kerk van de Gereformeerde Gemeente in Kruiningen. Zij gaat naar die kerk, een oudere dame die sappig Zuid-Bevelands blijft praten, zo, dat je ‘t zelf bijna raar vindt dat je die taal niet spreekt. Kruiningen kwam in het nieuws met een dramatische reformatorische kerkscheuring die regionaal bekend is als ‘puun en ajuun’, omdat een schroothandelaar en een uienverkoper er rollen in speelden.

‘Ik vind het wel erg, hoor’, zegt de dame. We krijgen toch hetzelfde voedsel. Maar ik zeg verder niks, ik praat er in het dorp ook niet over. Eén woord kan nieuwe ruzie geven. Ja, ik noem ze hanen, ‘t zijn toch ook mannen en geen vrouwen?’ Maar verder, prachtig wonen hier, aan de Westerschelde. ‘Al vijftig jaar.’

Ze wil geen naam in de krant, geen foto. Vriendelijk wijst ze de weg het dorp uit, dieper ajuinenland in, uienland; bijna alle uien die wij eten en waar wij bij huilen, die komen dus hier vandaan. Je zou alle rokken van de refo-ui die Kruiningen heet, willen afpellen. Maar je moet door.

Buiten de kom verkoelt een briesje de benauwde stoppels. Hazen rennen over de velden, overal is vrachtverkeer, vijf, zes keer gaat de route over een autosnelweg. Het is zoeken en verdwalen, kruipdoor-sluipdoor. Hoog ruisen de oude populieren, een geluid als dat van rivieren in de lucht.

profeet Amos

De dubbele zeesluis bij Hansweert steek je per fiets snel over. Buitendijks ligt een blinkende, wijde wereld. Dit is fietsen als in een screensaver die alsmaar doorloopt.

Een bijzonder koperen beeld, half man, half boom, strekt bezwerend zijn arm. Pater en beeldhouwer Omer Gilliët uit Breskens maakte het. Het is de profeet Amos in de gestalte van een geteisterde boom, die waarschuwt voor wat we met de aarde doen.

Bij het Gemaal van Schore staat Thijs Lokerse (20) schapen te scheren. ‘Dit is m’n werk, ik scheer er zo’n negenhonderd per jaar.’ Hij is, na Amos, al de tweede schapenboer vandaag. ‘Elke week rijd ik met schapen naar de veemarkt in Leeuwarden, verder handel ik in slachtvee.’ De boeren worstelen, ook in Zeeland. ‘Je hebt nu al 10.000 euro aan fosfaatrechten nodig om één koe te mogen melken.’ Veel boeren stoppen ermee. En de droogte? ‘De Zeeuwse klei houdt veel water vast, maar het is voelbaar.’ Thijs is de tweede Zeeuw vandaag die niet in de krant wil met een foto.

Hoedekenskerke is perfect voor een pauze: een gastvrij kerkje, mooie grafstenen en in de antieke snoepwinkel een winkelmeisje dat liever niet op de foto wil. Dat is drie.

verdwalen

In Nisse kan ik zo aanschuiven, bij vrienden Pim Mesie en Bert Braamse die met hun pleegkinderen Danique, Demian en Dragan zitten te lunchen. Zij willen gelukkig wel op de foto, het bewijs dat ik echt in Zeeland was. Bert kent hier elke weg, elke dijk. En Zeeuwser dan Pim bestaat niet. De kaart komt op tafel. Na dit geografisch consult nog verdwalen, is een talent op zich. Piet Hermes (79) fietst mee, kras, gebruind, vrolijk, en wijst de weg, hij moet toch die kant op. Hij wijst naar een dure nieuwbouwboerderij. ‘Als kind kwam ik daar bij twee oude tantes, in het huisje dat daar eerst stond. Ze hadden geen binnen-wc, en vloeren van aangestampte aarde.’ Er is veel veranderd. ‘Maar de dijken zijn er nog.’

Katholieke en protestantse dorpjes wisselen elkaar af. ‘Ik was in Kapelle het enige katholieke kind toen m’n broers en zussen het huis uit waren. Een zus moest boete doen bij de nonnen omdat ze verliefd was geworden op de jonge kapelaan uit Amsterdam.’ Protestanten doen ook gekke dingen. Zijn dorp kwam onlangs in het nieuws toen een SGP-raadslid overlast van katten wilde terugdringen door ze te laten aanlijnen. Van deze politicus is daarna weinig meer vernomen.

Via Fort Rammekens, waar de mariniers ooit worden verwacht, gaat het met een lange omweg naar Vlissingen. Na een discrete verkleedpartij spoelt de Westerschelde lichaam en geest weer schoon. Daarna sluit ik me op in de Gevangentoren, naast het beeld van de vaderlandse held De Ruyter. Want Zeeland, zoals het was, deze dag, is om opgetogen over naar huis te schrijven.